Του Αιμίλιου Γάσπαρη
Με αφορμή το ντοκιμαντέρ «Ελένη Μπούκουρη Αλταμούρα»
Τον περασμένο μήνα που βρέθηκα στην Αθήνα μου δόθηκε η ευκαιρία να δω για δεύτερη φορά το ντοκιμαντέρ της Κλεώνης Φλέσσα «Ελένη Μπούκουρη Αλταμούρα- η πρώτη Ελληνίδα ζωγράφος». Η προβολή έγινε στην κινηματογραφική λέσχη της Ηλιούπολης και μου έκανε πραγματικά εντύπωση το πλήθος του κόσμου που συμμετείχε και το ενδιαφέρον που δείχνουν εκεί για τα καλλιτεχνικά δρώμενα. Την προβολή ακολούθησε συζήτηση παρουσία της σκηνοθέτιδας στην οποία το κοινό ανταποκρίθηκε με ιδιαίτερα θερμό τρόπο. Το ντοκιμαντέρ αυτό το είχα πρωτοδεί στο Μουσείο Μπενάκη της οδού Πειραιώς, όπου προβαλλόταν στα πλαίσια της μεγάλης έκθεσης που ήταν αφιερωμένη στον Ιωάννη Αλταμούρα και είχε πραγματοποιηθεί την περασμένη χρονιά. Κάτι που δεν συμβαίνει συχνά, να παρακολουθούν οι επισκέπτες μιας έκθεσης ένα υλικό που προβάλλεται σε βίντεο από την αρχή ως το τέλος πολλές φορές και όρθιοι, αυτό όμως ακριβώς συνέβαινε εκεί. Πολύς κόσμος παρέμενε και με προσοχή και με συγκίνηση έμπαινε στο πεδίο μιας τόσο περίπλοκης και πρωτοπόρας ζωής. Αυτής της Ελένης Μπούκουρη Αλταμούρα, της οποίας το πορτρέτο έφτιαξε η Κλεώνη Φλέσσα. Θα δώσω περισσότερα στοιχεία για το πρόσωπο της Ελένης Μπούκουρη και το ντοκιμαντέρ παρακάτω.
Η Κλεώνη Φλέσσα γεννήθηκε στην Καλαμάτα. Αρχικά σπούδασε φωτογραφία στη Βοστώνη και σκηνοθεσία στη Σχολή Σταυράκου. Στη συνέχεια θα τελειώσει την Αρχιτεκτονική Σχολή του Πανεπιστημίου της Φλωρεντίας και θα συνεχίσει με σπουδές στην Ιστορία του Κινηματογράφου στη Φιλοσοφική Σχολή του ίδιου Πανεπιστημίου. Έχει σκηνοθετήσει πολλά ντοκιμαντέρ και ταινίες μυθοπλασίας και έχει ασχοληθεί και παρουσιάσει αρκετά μουσικά προγράμματα και εκπομπές πολιτιστικού περιεχομένου. Από την φιλμογραφία της επισημαίνουμε τα παρακάτω: 1. Μια καθημερινή ιστορία, 1980. 2. Θαλασσογραφία, 1983. 3. Οι πρώτες δασκάλες, 1991. 4. Από τη Σαπφώ στην Κασσιανή, 1994. 5. Εγγονόπουλος, 1999. 6. Εμπειρίκος, 1999. 7. Πάμε για ένα ούζο, 2002. 8.Κασσιανή, η υμνογράφος του 8ου αιώνα, 2006. 9. Ελένη Μπούκουρη Αλταμούρα, 2009. Η Κλεώνη Φλέσσα έχει μια συνεχή και ουσιαστική παρουσία στα κινηματογραφικά δρώμενα της χώρας μας και με τη συμμετοχή της σε διάφορα φεστιβάλ και εκδηλώσεις και σε φορείς που σχετίζονται με τον τομέα της και ειδικότερα με την προβολή και παρουσίαση της γυναικείας δημιουργίας. Είναι γεγονός ότι από την μεταπολίτευση και μετά δίπλα στους Έλληνες σκηνοθέτες σημαντικό ρόλο έχουν και οι γυναίκες σκηνοθέτιδες που μας έχουν δώσει ικανά έργα και έχουν αποσπάσει και πολλά βραβεία για αυτά. Επίσης εκτός από τη σκηνοθεσία η Κλεώνη ασχολείται και με το σενάριο και με το θέατρο. Έχει συνεργαστεί με το ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Καλαμάτας και σημειώνω το ανέβασμα εκεί του έργου των Ρέππα-Παπαθανασίου «Τα μωρά τα φέρνει ο πελαργός». Έχει τέλος πάρει βραβεία και επαίνους σε διάφορα φεστιβάλ, όπως το 2ο Βραβείο στο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Χαλκίδας και την τιμητική διάκριση στο Φεστιβάλ Τέχνης στον Καναδά το 2010 για το έργο «Ελένη Μ. Αλταμούρα».
Αν κάτι ξεχωρίζει τις ελληνίδες δημιουργούς, αυτό είναι η ευαισθησία που δείχνουν για τα θέματα που αφορούν το γυναικείο φύλο και τα προβλήματα που αντιμετώπιζαν και συνεχίζουν να βιώνουν ακόμα και σήμερα. Από την εργογραφία της Κλεώνης και μόνο είναι δυνατόν να καταλάβουμε πως σε μεγάλο βαθμό και η σκηνοθέτιδά μας αυτή έχει σκύψει με προσοχή και έχει αφιερώσει πολύ χρόνο και διάθεση, αλλά και το ταλέντο της για να μας κάμει κοινωνούς των θεμάτων που άπτονται από τη μια με συγκεκριμένες και εμβληματικές γυναικείες προσωπικότητες και από την άλλη με τα προβλήματα που απασχολούν σε καθημερινή βάση την ύπαρξη της γυναίκας. Αυτό φαίνεται και στο ντοκιμαντέρ για την πρώτη ελληνίδα που σπούδασε ζωγραφική στην Ιταλία μεταμφιεσμένη σε άντρα και όταν επέστρεψε στην Ελλάδα ήταν η πρώτη που δίδαξε ζωγραφική και στην ταινία «Πάμε για ένα ούζο» που διαπραγματεύεται την προσπάθεια για επικοινωνία δυο γυναικών που μέσα στις αντιξοότητες της καθημερινότητας ζητούν να επαναπροσδιορίσουν τις σχέσεις τους.
Στην σύντομη αυτή παρουσίαση δεν μπορεί να γίνει εκτενής αναφορά σε όλα τα έργα της Κλεώνης Φλέσσα. Θα δώσω κάποια στοιχεία πρώτα για την ταινία «Πάμε για ένα ούζο». Δυο παλιές συμμαθήτριες ξαναβρίσκονται μετά από πολύ καιρό. Η μια μόνη και με οικονομικά προβλήματα μόλις έχει ξεκινήσει να δουλεύει ως οδηγός ταξί. Η άλλη χωρισμένη με μικρό παιδί είναι δημοσιογράφος που θέλει να καλύψει την εμπόλεμη κατάσταση στο Ισραήλ. Παράλληλα περιγράφονται χαρακτήρες της διπλανής πόρτας που προσπαθούν να επικοινωνήσουν, να προβάλλουν τις αδυναμίες και τα πάθη τους, που προσπαθούν να επιβιώσουν μέσα από τα λάθη και τις επιλογές έχοντας στηρίγματα την ελπίδα για ένα αισιόδοξο αύριο. Με ιδιαίτερη ευαισθησία σχεδιάζει τους καθημερινούς χαρακτήρες και την προσπάθεια που συναντούμε στην πλειοψηφία της κοινωνίας μας. Διάλογοι και εικόνα που αποδίδουν με μαεστρία την επιθυμία των προσώπων να συνεχίζουν την πορεία τους και να βελτιώνουν τις σχέσεις τους. Στην ταινία αυτή των 85΄ το σενάριο είναι επίσης της Κλεώνης.
Στο ντοκιμαντέρ διάρκειας 56΄ παρουσιάζεται μετά από διεξοδική έρευνα μια προσωπικότητα αινιγματική και γοητευτική του 19ου αιώνα. Κόρη Σπετσιώτη καπεταναίου και μετά την επανάσταση από τους πρώτους θεατράνθρωπους στην Αθήνα του Όθωνα, με την συμπαράσταση του πατέρα της θα βρεθεί στη Ρώμη και Φλωρεντία όπου θα σπουδάσει ζωγραφική κρύβοντας την γυναικεία της φύση. Εκεί θα γνωρίσει τον έρωτα στο πρόσωπο του Σαβέριο Αλταμούρα, επίσης σημαντικού ζωγράφου και επαναστάτη. Θα αποκτήσουν τρία παιδιά, ανάμεσα σε αυτά και ο Ιωάννης, πολύ ταλαντούχος ζωγράφος, που πέθανε πολύ νέος, μόλις στα 26 του χρόνια. Πρόλαβε όμως να αφήσει ένα σημαντικό έργο. Η πορεία της Ελένης, από την Αθήνα στην Ιταλία και η επιστροφή μετά το χωρισμό της με τα δυο παιδιά στην Ελλάδα, αφήνοντας το ένα παιδί στην Ιταλία, από την Αθήνα στις Σπέτσες μετά τον θάνατο των δυο παιδιών και τον εγκλεισμό της εκεί για χρόνια, στο δραματοποιημένο αυτό ντοκιμαντέρ αποδίδεται με καταπληκτικό τρόπο, με δεξιοτεχνία που ισορροπεί τα ιστορικά στοιχεία και τα συναισθήματα που κυριαρχούσαν σε μια ολόκληρη ζωή με τόση ένταση και τόση σκληρότητα. Τα περισσότερα από τα ζωγραφικά έργα της Ελένης έχουν χαθεί, μα και τα λίγα που έχουν σωθεί και τα είδαμε στην έκθεση που έγινε δίπλα σε αυτά του γιου της, διακρίνονται για την βαθιά συναίσθηση του χρώματος και του αισθήματος. Στο ντοκιμαντέρ παρουσιάζονται νέα στοιχεία που παραθέτουν ιστορικοί της τέχνης εδώ και στην Ιταλία. Μπορούμε να σχηματίσουμε επίσης μια πλήρη εικόνα για τη γυναίκα αυτή που διεκδίκησε να έχουν οι γυναίκες πρόσβαση στη γνώση και στην εκπαίδευση, που έζησε τη ζωή της επαναστατικά και ποιητικά και που αυτό είχε τίμημα μεγάλο γι' αυτή.
Στην συζήτηση που έγινε μετά την προβολή του ντοκιμαντέρ στην ταινιοθήκη της Ηλιούπολης η Κλεώνη Φλέσσα είπε πως το έναυσμα για την ενασχόλησή της με την ζωγράφο αυτή την οφείλει στο ενδιαφέρον που είχε η μητέρα της, χωρίς όμως να μπορέσει ποτέ να ασχοληθεί, με τη ζωγραφική. Πολλές περιπτώσεις υπήρξαν και θα συνεχίσουν να υπάρχουν που δεν κατάφεραν, ενώ θα ήθελαν και είχαν τις ικανότητες, να αφοσιωθούν με αυτό που θα τους πρόσφερε ικανοποίηση και ευχαρίστηση. Η Κλεώνη όμως κατάφερε να μας δώσει μια ικανή ευχαρίστηση με το έργο της αυτό.
Αιμίλιος Γάσπαρης, 7-2-2012
