Η εγκαθίδρυση της βιομηχανικής κοινωνίας εκφράσθηκε και παγιώθηκε με μοντέλα επιστημονικής οργάνωσης και διοίκησης της εργασίας, τα οποία σημάδεψαν τις οικονομίες των δυτικών βιομηχανικών κοινωνιών. Οι αλλαγές αυτές στον τρόπο εργασίας οδήγησαν στη διαμόρφωση μιας οικονομικής και οργανωτικής κουλτούρας, η οποία προώθησε τη μεγάλη βιομηχανική επιχείρηση ως βασικό μοχλό και παράγοντα της οικονομικής μεγέθυνσης και εκβιομηχάνισης της κοινωνίας. Η παραγωγή μεγάλων ποσοτήτων τυποποιημένων ομοειδών προϊόντων, στο πλαίσιο μιας παραγωγικής διαδικασίας, η οποία στηρίζεται στη μηχανική μετακίνηση του εμπορεύματος μέσω ενός ιμάντα μεταφοράς σε διαφορετικά εργασιακά πόστα, συνδύαζε τη μαζική απασχόληση μισθωτής εργασίας και κατά συνέπεια την ανάπτυξη του συνδικαλισμού και τη «νομιμοποίηση» της ταξικής πάλης.
Σε διεθνές επίπεδο η επέκταση του παραπάνω μοντέλου συνοδεύτηκε από μια σειρά οικονομικών μέτρων και δραστηριοτήτων, όπως εξωτερική βοήθεια και δανεισμό των λιγότερο ανεπτυγμένων οικονομιών, αλλά και ισορροπία εμπορικών σχέσεων, μέσω δημιουργίας διεθνών οικονομικών οργανισμών και υπηρεσιών ελέγχου. Οι μεταβολές αυτές εξασφάλισαν την καθιέρωση του φορντισμού, ως παγκόσμιου μοντέλου οικονομικής ανάπτυξης και οργάνωσης της παραγωγής, το οποίο ως σύστημα κεφαλαιακής συσσώρευσης επεκτάθηκε και κυριάρχησε σε παγκόσμια κλίμακα. Ο νέος διεθνής καταμερισμός της εργασίας προωθεί την εκμετάλλευση των πρώτων υλών και της φθηνής εργατικής δύναμης των εξαρτημένων υπανάπτυκτων κοινωνιών, από τις βιομηχανικά ανεπτυγμένες οικονομίες. Δημιουργούνται διεθνή μονοπώλια, πολυεθνικές και το κεφάλαιο πλέον αποκτά ένα ενδιαφέροντα «κοσμοπολιτισμό».
Σε προγενέστερο χρόνο οι μεγάλες αυτοκρατορίες της Ευρώπης εκμεταλλεύονταν τις αποικίες τους και έχοντας την οικονομική άνεση, επιδίδονταν στα γράμματα και στις τέχνες. Η αποικιοκρατία λειτούργησε ως μια αλυσίδα μεταφοράς πλούτου από τον υπανάπτυκτο στον ανεπτυγμένο κόσμο. Οι αποικίες της Αγγλίας συνέθεταν μια αυτοκρατορία στην οποία «ο ήλιος δεν έδυε ποτέ». Η οικονομική βάση προϋπήρχε, και η βιομηχανική κοινωνία έρχεται ως πρότυπο από την άλλη όχθη του Ατλαντικού. Οι δύο Παγκόσμιοι Πόλεμοι γκρεμίζουν εκ θεμελίων το αποικιοκρατικό σύστημα και η πετρελαϊκή κρίση του 1973, οδηγεί τα μοντέλα μαζικής παραγωγής εμπορευμάτων και αγαθών σε αμφισβήτηση. Η έννοια της ευέλικτης εργασίας αρχίζει να τίθεται στο δημόσιο διάλογο δειλά-δειλά, αλλά αρκούντως πειστικά.
Η απαίτηση υψηλής εξειδίκευσης και αναβάθμισης των παραγόμενων προϊόντων, επιφέρει αναζήτηση εξειδικευμένου ανθρώπινου δυναμικού, το οποίο στηρίζεται στη χρήση μηχανημάτων νέας τεχνολογίας και στην κατοχή εξειδικευμένης γνώσης. Στο πρώτο ήμισυ του 20ου αιώνα η γνώση είχε καθοριστικό και κρίσιμο ρόλο στην παραγωγή. Στο δεύτερο όμως μισό του ίδιου αιώνα, τα πράγματα αλλάζουν. Η επανάσταση της τεχνολογίας, της πληροφορίας και της τεχνογνωσίας, συνιστούν τη μετάβαση σε μια νέα οικονομία, της οποίας κύρια χαρακτηριστικά είναι η πληροφορία, η παγκοσμιοποίηση και η δικτύωση. Το κεφάλαιο υπερβαίνει τα εθνικά σύνορα και ξεπερνά τις κυβερνήσεις. Η οικονομία κατισχύει της πολιτικής. Η διακυβέρνηση σοσιαλιστικού τύπου -αν και ελκυστική- αποδεικνύεται θνησιγενής. Η «αγορά» ορίζει, καθορίζει, συντονίζει και «κυβερνά». Το παιχνίδι κάπου εδώ τελειώνει. «Game over».
Ο 19 αιώνας σύμφωνα με τον Eric Hobsbawn (1917-2012) υπήρξε αρκετά μακρύς γιατί ξεκίνησε το 1789 -με τη Γαλλική και τη Βιομηχανική Επανάσταση- και έληξε με την έκρηξη του 1ου Παγκοσμίου Πολέμου το 1914. Ο 20ος αιώνας -κατά τον ίδιο- ήταν εξαιρετικά σύντομος γιατί διήρκεσε από το 1914 (όταν ξέσπασε ο 1ος Παγκόσμιος Πόλεμος) μέχρι το 1989, που κατέρρευσε ο υπαρκτός σοσιαλισμός και έληξε ο Ψυχρός Πόλεμος. Ο 21ος αιώνας μεταλλάσσει γοργά την ευέλικτη εργασία σε «μερική απασχόληση» και υψηλή ανεργία. Είναι προφανές πλέον ότι, δεν ζούμε το τέλος της ιστορίας, αλλά το τέλος της ιστορίας όπως την ξέραμε. Νέοι καιροί, νέα ήθη.
ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ Κ. ΑΚΟΥΜΙΑΝΑΚΗΣ
ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ ΑΝΑΛΥΤΗΣ
E-mail: [email protected]
http://soixantedix.blogspot.com/
