Η ΠΑΙΔΟΨΥΧΟΛΟΓΟΣ ΣΤΕΛΛΑ ΑΡΝΑΟΥΤΟΓΛΟΥ ΑΠΑΝΤΑ ΣΕ ΚΡΙΣΙΜΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ
Παιδιά και εθισμός στο διαδίκτυο
Όσοι κάποτε νευριάζατε με τους γονείς που έφερναν τα παιδιά τους στην καφετέρια και τα μικρά «διαβολάκια» έτρεχαν πέρα δώθε και δε σας άφηναν σε ησυχία, τώρα πλέον δεν είναι ανάγκη να το κάνετε. Η εικόνα έχει αλλάξει. Οι γονείς απολαμβάνουν ήσυχοι τον καφέ τους και τα παιδιά σχολικής ή ακόμα και προσχολικής ηλικίας παίζουν παιχνίδια σε tablet, laptop και κινητά τηλέφωνα. Πόσο αθώο όμως, είναι όλο αυτό; Σε καμία περίπτωση δε θέλουμε να «δαιμονοποιήσουμε» την τεχνολογία, προσπαθούμε όμως, να κατανοήσουμε τους κινδύνους της υπερβολικής έκθεσης σε αυτή. Η διακεκριμένη παιδοψυχολόγος Στέλλα Αρναούτογλου θα μας βοηθήσει, απαντώντας σε ερωτήματα που όλοι οι γονείς θα έπρεπε να έχουν στις μέρες μας.
Συνέντευξη στο Γιάννη Μποτονάκη
Πρώτα απ’ όλα, επειδή είναι κάτι που έχει εμφανιστεί τα τελευταία χρόνια και οι απόψεις σχετικά με αυτό διίστανται, υπάρχει εθισμός στα videogames και στο internet;
Ίσως υπάρχουν κάποιοι ειδικοί, οι οποίοι υποστηρίζουν ότι εθισμός αναπτύσσεται όταν μέσα στο σώμα μας βάζουμε μία ξένη ουσία, όπως ναρκωτικά, αλκοόλ. Όμως, εθισμός είναι και το να εθίζουμε τον εγκέφαλο σε υψηλότερα επίπεδα συναισθηματικής έντασης, το οποίο μπορεί να γίνεται βέβαια, και με τις δικές μας ορμόνες, αλλά η υπερέκκρισή τους προκαλείται από την επαφή με τα videogames. Επομένως, υπάρχει εθισμός και δημιουργείται στο άτομο προφίλ εθισμένου ατόμου, ένα προφίλ που έχουμε συνηθίσει να βλέπουμε σε χρήση υποκατάστατων.
Ποιοί είναι οι κίνδυνοι της υπερβολικής ενασχόλησης με τους υπολογιστές και τα βιντεοπαιχνίδια;
Οι κίνδυνοι είναι πολλαπλοί και σε πολλά επίπεδα. Καταρχήν, δημιουργούνται οργανικές βλάβες στον εγκέφαλο, καταστρέφονται κύτταρα και διαταράσσεται η δυνατότητα συγκέντρωσης και προσοχής. Επίσης, όταν υπάρχει εθισμός, δημιουργείται συναισθηματική επιπέδωση, δηλαδή το άτομο εθίζεται σε πολύ έντονα συναισθήματα, με αποτέλεσμα να μην μπορεί να νιώσει συναισθήματα στις απλές καθημερινές καταστάσεις. Ακόμη, λειτουργεί σαν τροχοπέδη στις κοινωνικές επαφές, καθώς τα παιδιά τείνουν να κλείνονται στον εαυτό τους. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να περιορίζεται κατά πολύ η επικοινωνία και να μειώνεται η αλληλεπίδραση με τους γύρω τους. Επιπρόσθετα, σταματάει το ενδιαφέρον τους για άλλα πράγματα και γενικά, είναι ένας τρόπος διασκέδασης που δεν μας εξελίσσει ουσιαστικά. Τέλος, δεν πρέπει να ξεχνάμε τον κίνδυνο της επαφής των παιδιών με άτομα μεγαλύτερα, άγνωστα και επικίνδυνα μέσω των σελίδων κοινωνικής δικτύωσης.
Ποια είναι η συμπεριφορά των παιδιών που καταδεικνύει πως υπάρχει πρόβλημα;
Ένα από τα βασικά πράγματα είναι η τάση του παιδιού να αποσύρεται, να μην περνάει χρόνο με την οικογένειά του και να αποφεύγει τις βόλτες με τους φίλους. Από κει και πέρα όμως, υπάρχουν και άλλες ενδείξεις, όπως αυτή του άγχους και του μεγάλου θυμού του παιδιού όταν μείνει χωρίς internet. Οι μεγάλες εκρήξεις θυμού που κάνει είναι παρόμοιες με αυτές ενός εθισμένου σε ουσίες που προσπαθείς να του στερήσεις τη δόση του. Μία άλλη συνήθεια που αναπτύσσουν τα παιδιά είναι να συζητούν και να κουνάνε τα χέρια τους όπως όταν παίζουν το παιχνίδι τους, ενώ ξενυχτούν και κοιμούνται πολύ αργότερα. Είναι χαρακτηριστικό ότι τα ίδια μας λένε πως δεν αντέχουν στην ιδέα να μείνουν χωρίς υπολογιστή. Τα αναστατώνει συναισθηματικά η ιδέα αυτή.
Υπάρχει σωστή ηλικία που το παιδί μπορεί να αρχίσει να ασχολείται;
Ένας εγκέφαλος αρχίζει να ανταπεξέρχεται σε μία ενασχόληση με τον υπολογιστή μετά τα 4-4,5, οπότε έχει ολοκληρωθεί ένα στάδιο της εξέλιξης του, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν πάλλεται από εκεί κι ύστερα. Η ολοκλήρωση του εγκεφάλου συμβαίνει γύρω στα 23-25. Μέχρι τότε είναι εύπλαστος και άρα ευάλωτος σε όλες αυτές τις ασχολίες. Η σωστή ηλικία λοιπόν, είναι στην αρχή της νηπιακής ηλικίας αλλά κι αυτό με χρονικούς περιορισμούς. Στην αρχή, 15 με 20 λεπτά, μισή ώρα μέχρι τα 11 και 1 ώρα μέχρι τα 18.
Ποιά είναι η τακτική που οι γονείς πρέπει να ακολουθούν για να μην εθιστεί το παιδί στο internet και τα videogames;
Καταρχήν, χρειάζεται να τονίσουμε ότι μέχρι τα 16 τα παιδιά είναι καλό να μην είναι ιδιοκτήτες, αλλά χρήστες τέτοιων μέσων. Πρέπει λοιπόν, πριν επιτραπεί στο παιδί να κάνει χρήση ενός υπολογιστή ή ενός ηλεκτρονικού μέσου να τεθούν σαφείς κανόνες και όρια σε σχέση με το πόση ώρα δικαιούται το παιδί. Από ‘κει και ύστερα, η μόνη σωστή ενέργεια που μπορεί να κάνει ο γονιός είναι να κάθεται δίπλα στο παιδί του όταν αυτό βρίσκεται στο διαδίκτυο τουλάχιστον μέχρι την ηλικία των 15. Έτσι ώστε, να διαπιστώσει ότι έχει την ωριμότητα να χρησιμοποιεί το μέσο αυτό χωρίς προβληματικές συμπεριφορές, επειδή ακριβώς έχει εκπαιδευτεί μαζί με τον γονιό βήμα-βήμα.
-οι παγκόσμιες πωλήσεις tablet αυξήθηκαν κατα 53,5 % το 2013.
-240.000 υπολογίζεται πως πουλήθηκαν στην Ελλάδα τη χρονιά που πέρασε.
-3 στα 4 παιδιά στη Βρετανία ζήτησαν tablet τα Χριστούγεννα.
-Σε γνωστό κατάστημα του Ρεθύμνου πουλήθηκαν την Παραμονή 60 tablet σε 2 ώρες.
Τι πρέπει να κάνουν αν ήδη έχει εθιστεί;
Αρχικά, είναι σημαντικό να μην φοβούνται τις έντονες αντιδράσεις των παιδιών όταν προσπαθούν να τους βάλουν κάποιο όριο στη χρήση των υπολογιστών. Καλό θα είναι, εφόσον έχουμε ένα παιδί που έχει εθιστεί, να του δίνουμε ένα χρονικό περιθώριο χωρίς υπολογιστή για να μπορέσει να επανέλθει και μετά να ξεκινήσουμε με μία πιο σωστή χρήση. Επειδή όμως, αν πάρουμε τον υπολογιστή ή κλείσουμε το internet από ένα εθισμένο παιδί, αυτό θα κάνει έντονες αντιδράσεις, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε ως δικαιολογία ότι πήγαμε τον υπολογιστή για επιδιόρθωση. Επίσης, θα πρέπει να προσπαθήσουμε να προσφέρουμε στα παιδιά μία πιο ενδιαφέρουσα καθημερινότητα, γιατί κι αυτά καταφεύγουν σε τέτοιου είδους διασκέδασης όταν οι ενήλικες δεν βοηθούν με το να τους οργανώνουν καλύτερα τον ελεύθερό τους χρόνο. Για παράδειγμα, κάτι που βοηθάει πολύ είναι ο αθλητισμός και αυτό είναι κάτι που το ξεκινάμε από νωρίς.
Οι μέρες που περνάμε είναι δύσκολες. Κρίση, οικονομικά προβλήματα, εγκληματικότητα και εκφοβισμός από τις τηλεοράσεις. Μήπως η οικογένεια βολεύεται κλείνοντας το παιδί σε ένα «ασφαλές» περιβάλλον;
Μία λέξη που πρέπει να σχολιάσουμε είναι το «βολεύεται». Δυστυχώς, πολλές κακές συνήθειες ξεκινάνε τα παιδιά για λόγους «βολέματος», όπως η τηλεόραση σε ρόλο baby-sitter ή παίρνω το παιδί στο κρεβάτι μου για μερικά βράδια, γιατί είναι άρρωστο, αλλά μετά ξεκινάνε τα συνεχόμενα. Κάπως έτσι, γίνεται και με τον υπολογιστή αν και ελπίζω ότι πλέον, έτσι όπως έχει εξελιχθεί η κατάσταση, όλοι γνωρίζουμε ότι το περιβάλλον του υπολογιστή δεν είναι ένα ασφαλές περιβάλλον. Είναι ένας χώρος, όπου πρέπει να υπάρχει η σωστή γονική μέριμνα και τα σωστά όρια, έτσι ώστε να μην μπορεί το παιδί να κάνει λειτουργίες στον υπολογιστή αν δεν πληρούνται οι προϋποθέσεις. Είναι πολύ σημαντικό οι γονείς να γνωρίζουν καλά το εργαλείο που έχουν μέσα στο σπίτι τους, γιατί μόνο έτσι το περιβάλλον μπορεί να γίνει «ασφαλές».
Τέλος, αν η τεχνολογία είναι αναγκαίο κακό, πως μπορεί να γίνει σύμμαχος μας;
Με τη σωστή εκπαίδευση των παιδιών. Όπως είπαμε, όταν ένα παιδί αρχίσει να κάνει χρήση υπολογιστή καλό είναι ο γονιός να βρίσκεται δίπλα. Επίσης, δεν πρέπει να θεωρούμε ότι τα κινητά δεν είναι υπολογιστές, γιατί και αυτά είναι. Άρα, θα πρέπει να σταματήσουμε να παρέχουμε στα παιδιά όλα αυτά τα τεχνολογικά μέσα. Ακόμη, είναι σημαντικό να επιμείνουμε στο να εκπαιδευτεί καλά το παιδί και από κάποιον ειδικό δάσκαλο στη χρήση των υπολογιστών. Όμως, το σπουδαιότερο είναι η συμμετοχή του γονιού στη διαδικασία. Για αυτόν ακριβώς, το λόγο πρέπει να στοχεύουμε σε πιο εκπαιδευμένους γονείς στη νέα τεχνολογία
