Εκ προοιμίου αναφέρω ότι κάθε ομοιότητα με την σημερινή υποδούλωση από την Τρόικα, είναι ευθέως ανάλογη, ως προς την πειραματική τους επιβολή.
Η άναρχη χώρα
Τους πρώτους μήνες μετά την αποχώρηση των κατακτητών βασικό «Πολίτευμα» της χώρας ήταν η αναρχία. Ανά πάσα στη μια αριστερή ομάδα μπορούσε να κατηγορήσει κάποιον για συνεργάτη των Γερμανών, να τον απαγάγει και να τον εκτελέσει και από την άλλη πλευρά, οι Χίτες έκαναν ακριβώς το ίδιο τους αριστερούς. Πάμπολλοι ήταν οι προσωπικοί λογαριασμοί που λύθηκαν έτσι εκείνα τα χρόνια από τις συμμορίες με ιδεολογικό μανδύα που λυμαίνονταν τη χώρα. Οι ληστείες έγιναν για πολλούς τρόπος επιβίωσης. Κάτω από αυτές τις συνθήκες n οικονομία ήταν αδύνατον να λειτουργήσει, ώστε να μπει η Ελλάδα σε πορεία εξόδου από την κρίση.
Το ενδιαφέρον στο Δόγμα Τρούμαν, που ήταν ένα οικονομικό πακέτο βοηθείας, είναι ότι πρόκειται για την πρώτη παρέμβαση των ΗΠΑ σε ξένη χώρα. Η Ελλάδα ήταν το πρώτο πείραμα νέας εξωστρεφούς πολιτικής της Αμερικής. Οι Αμερικανοί δεν έδιναν χρήματα και υλική βοήθεια ανεξέλεγκτα. Η σύμβαση, προέβλεπε ρητά ότι η Ελλάδα θα παραχωρούσε την οικονομική της κυριαρχία στους δανειστές, οι οποίοι θα λάμβαναν όλες τις οικονομικές αποφάσεις.
Η διαφθορά των ελλήνων πολιτικών
Γιατί όμως οι Αμερικανοί ακολούθησαν αυτή την τακτική της ευθείας παρέμβασης στην Ελλάδα και όχι σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες τις οποίες επίσης βοήθησαν οικονομικά.
Κατ' αρχάς διότι μετά τον πόλεμο στη χώρα μας δεν υπήρχε αξιόπιστος κρατικός μηχανισμός που θα μοίραζε τα χρήματα. Επίσης οι Αμερικανοί αντιλήφτηκαν γρήγορα πόσο διεφθαρμένη και κυνική ήταν η πολιτική και οικονομική ελίτ της Ελλάδας. Ο πρώην αναπληρωτής υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Σάμνερ Γουέλς δήλωνε θετικός στο να δοθεί βοήθεια, θεωρούσε όμως ότι η ελληνική κυβέρνηση ήταν «ανίκανη, αντιδραστική και εκπροσωπούσε λίγα κόμματα». Προφανώς η άποψή του εξέφραζε τη γενική εντύπωση του πολιτικού κόσμου στην Αμερική. Στο ερώτημα αν οι πολιτικοί και οικονομικοί παράγοντες θα έβαζαν το ατομικό τους συμφέρον πάνω από τη σωτηρία της χώρας, οι εμπειρογνώμοvες των Αμερικανών μετά από σύντομη έρευνα κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι: «ήταν ικανοί για το χειρότερο και παντελώς ανίκανοι να πράξουν τα στοιχειώδη για το καλό της πατρίδας τους !. Για τους λόγους αυτούς έφθασε τον Ιούνιο του 1947 στην Ελλάδα μια οικονομική αποστολή που ονομάστηκε ΑΜΑΓΚ οι εντολές της δεν ήταν να συγκυβερνήσει, αλλά να αναλάβει πλήρως τη διακυβέρνηση της χώρας παραμερίζοντας τους έλληνες πολιτικούς.
Ο ειδικός απεσταλμένος
Πριν όμως από την ΑΜΑΓΚ αφίχθη στα τέλη του 1946 ένας ειδικός απεσταλμένος, ο οποίος μελέτησε το ελληνικό πρόβλημα και υπέβαλε μια συνταρακτική έκθεση, που φωτογράφιζε την τότε κατάσταση της ελληνικής κοινωνίας . Ήταν ο Πολ Πόρτερ, δικηγόρος στο επάγγελμα και φίλος του Χάρι Τρούμαν.
Η έκθεση Πόρτερ
Ο Πόρτερ πρότεινε πενταετές πρόγραμμα στήριξης, με τρεις προϋποθέσεις: γενναία χρηματοδότηση, εσωτερική ειρήνη και σταθερή κυβέρνηση. Ο στόχος του ήταν στο τέλος της πενταετίας η Ελλάδα να βασίζεται στη δική της οικονομική ανάπτυξη. Τα εργαλεία ήταν η αμερικανική χρηματοδότηση και οι μεταρρυθμίσεις σε θεσμούς και γραφειοκρατικές διαδικασίες.
Ο Αμερικανός διαπίστωσε ότι τα 700 εκατομμύρια της μέχρι τότε βοήθειας είχαν εξασφαλίσει απλώς και μόνο να μην πεθάνει ο λαός από ασιτία. Ζήτησε άμεσα να δοθούν τεράστια ποσά αλλά όχι με λευκή επιταγή, καθώς κατά την έρευνά του διαπίστωσε ότι τόσο η κυβέρνηση όσο και οι πολίτες δεν πίστευαν στην ικανότητα της χώρας να διαχειριστεί την κρίση.
Όροι για την χρηματοδότηση
Ο ειδικός απεσταλμένος του Τρούμαν επισήμανε ότι γι α τη διάθεση της βοήθειας απαιτούνταν συστηματική επίβλεψη από τους Αμερικανούς, που δεν έπρεπε να είναι πάνω από 50 άτομα, με «ικανότητες, χαρακτήρα και τακτ», ώστε να συνεργαστούν με τους έλληνες υπαλλήλους. Θεωρούσε μάλιστα ότι έπρεπε να είναι λίγοι και καλοί, για να μην προκαλούν το δημόσιο αίσθημα. Επέμενε ότι έπρεπε να είναι ικανοί τεχνοκράτες και ότι η
αποστολή έπρεπε να έχει το δικαίωμα να διακόψει αμέσως τη βοήθεια, αν διαπίστωνε ότι καταστρατηγούνταν οι όροι. Ο Πόρτερ ήταν καταπέλτης στα συμπεράσματά του. Πρότεινε να ενισχυθούν οι έλληνες δημόσιοι υπάλληλοι από ξένους, ώστε ν' αντέξουν τις αφόρητες πιέσεις που θα δέχονταν . Ζητούσε ν' αρχίσει εκστρατεία κατά των κερδοσκόπων και των μαυραγοριτών που αποθήκευαν τρόφιμα. Διαπίστωνε ότι «οι μαυραγορίτες διάγουν βίο πολυτελή, χωρίς καμία κυβέρνηση να αντιμετωπίζει το πρόβλημα, ενώ ο λαός ζει με τα απολύτως στοιχειώδη». Απαραίτητος ήταν κατά τη γνώμη του ο περιορισμός εισαγωγής ειδών πολυτελείας. Όπως έγραψε, ο πολυτελής τρόπος ζωής των ελαχίστων εξοργίζει τον λαό και τονίζει τη δυστυχία του.
Η ανεργία ήταν τεράστιο πρόβλημα. Το 20%του εργατικού δυναμικού ήταν δημόσιοι υπάλληλοι με χαμηλούς μισθούς. Ο Αμερικανός διαπίστωνε ότι οι τιμές ανέβαιναν με αποτέλεσμα οι υπάλληλοι να απαιτούν αυξήσεις, τις οποίες έπαιρναν κι έτσι εκτινασσόταν ο πληθωρισμός, χωρίς να αυξάνεται η αγοραστική τους δύναμη. Οι προτάσεις του ήταν εμπεριστατωμένες και είχαν ως στόχο την οικονομική ανάπτυξη και τη δημιουργία ενός μικρότερου αλλά σύγχρονου κράτους, το οποίο θα μπορούσε να πατάξει τη φοροδιαφυγή, να εκπαιδεύσει άρτια τους υπαλλήλους του, να παράγει περισσότερα απ' όσα δαπανά και να έχει ισοσκελισμένους προϋπολογισμούς.
Σχέδιο Μάρσαλ.
Η αμερικάνικη βοήθεια και η απώλεια της εθνικής κυριαρχίας
Η βοήθεια για τη χώρα ήταν κυρίως σε είδος και σημαντικές υποδομές, με στόχο να αναπτυχθεί η οικονομία. Στο κείμενο που ακολουθεί παρουσιάζεται ο τρόπος που εφαρμόστηκε το σχέδιο Μάρσαλ στην Ελλάδα, καθώς οι Αμερικανοί δεν είχαν σε καμία εκτίμηση τους έλληνες πολιτικούς, τους οποίους θεωρούσαν διεφθαρμένους και αδίστακτους. Γι' αυτό το πρώτο που απαίτησαν ήταν να έχουν τον έλεγχο του κράτους και κανείς δεν τους χάλασε το χατίρι.
Η παραχώρηση της εθνικής κυριαρχίας
Για να ξεκινήσει η οικονομική βοήθεια των Αμερικανών, υπογρά φηκε διμερής συμφωνία. Η εφημερίδα Το Βήμα έγραψε ότι «είναι η πιο ιστορική αλλά και η πιο αυστηρή συμφωνία που έχει υπογράψει ποτέ η πατρίδα», αναγνωρίζοντας ότι χωρίς την αμερικανική βοήθεια η κατάσταση θα ήταν χαώδης και τελικά ολέθρια. Η εφημερίδα κατηγορεί την κυβέρνηση ότι «άφησε τη χώρα να φθάσει σε αυτό το σημείο επιτρέποντας την αναίσχυντη σπατάλη, χαρίζοντας φόρους στους πλούσιους και πρώτες ύλες στους βιομηχάνους».
Οι βασικότεροι όροι της οικονομικής βοήθειας, που έδειχναν εμφανώς την απώλεια της εθνικής αξιοπρέπειας και κυριαρχίας, ήταν οι εξής:
• Άρθρο 4 : «Ο αρχηγός της αμερικανικής αποστολής καθορίζει τους όρους και τις συνθήκες για τη σταδιακή παροχή της οικονομικής βοήθειας»
Ο αρχηγός μπορούσε να αποφασίσει ακόμη και τον τρόπο χρήσης των ελληνικών πόρων.
• Άρθρο 6: Υπήρχε η δέσμευση ότι η ελληνική κυβέρνηση θα λογοδοτεί στην αμερικανική αποστολή.
• Άρθρο 9: Απαγορεύεται να πληρωθεί οποιοδήποτε προη γούμενο χρέος της Ελλάδας προς τρίτους. Τα χρήματα επομένως θα πήγαιναν μόνο σε ανάγκες του ελληνικού λαού .
Το Βήμα έγραψε ότι οι όροι είναι βαρύτατοι και καθιστούν την ελληνική κυβέρνηση υποτακτική της αμερικανικής εμμέσως όμως η εφημερίδα τους δικαιολογεί επικαλούμενη την εμπειρία των Βρετανών που είχαν δοκιμάσει την καθημερινή ανειλικρίνεια, τις υπεκφυγές και την καταστρατήγηση των συμβουλών τους από τους έλληνες πολιτικούς .
Κατά μία άλλη εκδοχή, οι Αμερικανοί εσκεμμένα απαξίωσαν τον πολιτικό κόσμο, για να πείσουν το Κογκρέσο για την επιτακτική ανάγκη της χρηματοδότησης και για να επιβάλουν την παρουσία τους. Κρίνοντας από την ιστορία των πολιτικών καταχρήσεων στις δεκαετίες που ακολούθησαν, μάλλον η συγκεκριμένη ανάλυση είναι πολύ γενναιόδωρη με τους έλληνες πολιτικούς της εποχής.
Οι ξένοι τεχνοκράτες
Οι Αμερικανοί έστειλαν στην Ελλάδα μία ομάδα τεχνοκρατών της σχολής του Νew Deal. Ήταν οι άνθρωποι που είχε χρησιμοποιήσει ο Φραγκλίνος Ρούσβελτ για να εφαρμόσει την Κοινωνική πολιτική που έβγαλε την Αμερική από την κρίση της Μεγάλης 'Υφεσης του 1929. Ο Ρούσβελτ παρέλαβε ένα κράτος που διέθετε στοιχειώδεις υπηρεσίες και θεσμούς. Η γραφειοκρατία ήταν υποτυπώδης και η παρεμβατικότητα του σχεδόν ανύπαρκτη. Ο πρόεδρος αποφάσισε να δημιουργήσει το νέο αμερικανικό κράτος, θεσμοθετώντας ένα άλλο πρότυπο διακυβέρνησης με κοινωνική μέριμνα και γενναία κρατική παρέμβαση στην ανάπτυξη.
Αμερικανοί εναντίον μαυραγοριτών
Πρώτο μέλημα ήταν να δημιουργήσουν έναν νέο θεσμό, τον Οργανισμό Εξωτερικού Εμπορίου, που ρύθμιζε τις εισαγωγές και τις εξαγωγές της χώρας. Διοικητής ορίσθηκε Αμερικανός ο οποίος έδινε τις άδειες. Το άμεσο ζήτημα που προέκυψε ήταν ποιος θα τις πάρει. Οι μαυραγορίτες που είχαν πλουτίσει εκμεταλλευόμενοι την πείνα του λαού ήταν πρώτοι στη λίστα, αλλά οι Αμερικανοί είχαν άλλα σχέδια και δεν ήθελαν να δικαιώσουν τους απατεώνες της Κατοχής. Έτσι ζήτησαν τις λίστες των επιχειρηματιών που δραστηριοποιούνταν πριν από τον πόλεμο, ώστε να πάρουν εκείνοι και πάλι στα χέρια τους το εμπόριο. Οι πιέσεις των μαυραγοριτών ήταν ασφυκτικές, αλλά όχι προς τους ξένους τεχνοκράτες που ήταν απλησίαστοι. Στράφηκαν προς κάποιους έλληνες πολιτικούς που ήταν ανέκαθεν δεκτικοί και συνηθισμένοι να εκχωρούν παρόμοιες διευκολύνσεις.
Ο αμερικανός διοικητής αντιμετώπισε με περιφρόνηση και σε κάποιες περιπτώσεις με οργή αυτές τις πιέσεις. Περίφημη είναι η ιστορία που διέρρευσε στον Τύπο ότι ένας αμερικανός αξιωματούχος χαστούκισε έλληνα υπουργό ο οποίος επέμενε να δοθεί άδεια σε έναν μαυραγορίτη. Κυκλοφόρησε δε και η φήμη ότι ο υπουργός έδειξε υποδειγματική γενναιοψυχία : δέχτηκε το χαστούκι στωικά κι έκανε ένα ακριβό δώρο στη σύζυγο του ξένου τεχνοκράτη.
Οι επίτροποι στα υπουργεία
Άλλος τρόπος που επέλεξαν οι Αμερικανοί για να ελέγχουν τον προορισμό των χρημάτων, τόσο του δόγματος Τρούμαν όσο και του σχεδίου Μάρσαλ που ακολούθησε, ήταν να εγκαταστήσουν επιτρόπους σε κάθε υπουργείο. Φυσικά, ο ξένος επίτροπος ή σύμβουλος είχε κάθε αρμοδιότητα ως προς τις αποφάσεις που αφορούσαν εκροές χρημάτων. Ουσιαστικά ο έλληνας υπουργός ήταν υφιστάμενος του Αμερικανού. Εννοείται ότι δεν έλειψαν οι αντιδράσεις από αρκετούς υπουργούς όταν αντιλήφθηκαν ότι είχαν μετατραπεί σε υπαλλήλους των ξένων. Κάποτε ένας υπουργός ρώτησε τον αμερικανό σύμβουλο: «Δηλαδή δεν μπορώ ν' αποφασίσω χωρίς την έγκριση σου;» και ο Αμερικανός, με τον πιο φυσιολογικό τρόπο, απάντησε «yes». Όσο κι αν διαμαρτυρήθηκαν οι υπουργοί, οι σύμβουλοι δεν είχαν σκοπό να κάνουν πίσω. Άλλωστε γι' αυτό τους είχαν στείλει, αφού τους είχαν ενημερώσει λεπτομερώς για το ποιόν των ελλήνων πολιτικών και τη διαφθορά που χαρακτήριζε την ελληνική πολιτική σκηνή.
Η πρόταση για το ΙΚΑ
Οι Αμερικανοί έθεσαν υπό την άμεση εποπτεία τους και τον πολυδάπανο οργανισμό του ΙΚΑ. Παρά τα οικονομικά προβλήματα, το ίδρυμα έδινε συντάξεις με 750 ημερομίσθια, δηλαδή συνταξιοδοτούνταν άτομα χωρίς να έχουν γίνει οι στοιχειώδεις κρατήσεις. Αυτό βοήθησε μεν μια ιδιαίτερα βασανισμένη γενιά να έχει ένα μικρό εισόδημα ως σύνταξη, ταυτόχρονα όμως δημιουργούσε τις προϋποθέσεις για έναν προβληματικό οργανισμό. Η πρότασή τους ήταν να ενωθούν όλα τα ταμεία σε ένα που θα ήταν οικονομικά ισχυρό, και να γίνονται σωστές αναλογιστικές μελέτες για τις κρατήσεις και τις συντάξεις. Το πρόβλημα ήταν ότι κατά τη διάρκεια της Κατοχής οι δημόσιοι υπάλληλοι είχαν πολλαπλασιαστεί επιβαρύνοντας το σαθρό ασφαλιστικό σύστημα, το οποίο έπρεπε να δώσει χιλιάδες συντάξεις με ελάχιστες κρατήσεις.
Ο ισοσκελισμένος προϋπολογισμός
Το 1947 ο προϋπολογισμός που καταθέτει η κυβέρνηση προβλέπει έλλειμμα 45%. Οι Αμερικανοί τον επιστρέφουν και απαιτούν την ισοσκέλισή του, η οποία τηρήθηκε ευλαβικά, καθώς τον ουσιαστικό έλεγχο είχαν οι ξένοι σύμβουλοι που δεν επέτρεπαν τις συνηθισμένες παρεκκλίσεις. Ήταν η μία και μοναδική φορά στα χρονικά της σύγχρονης ιστορίας που ο ελληνικός προϋπολογισμός δεν βγήκε ελλειμματικός ούτε πριν ούτε μετά την ψήφισή του. Αποτέλεσμα όμως της σκληρής δημοσιονομικής πολιτικής ήταν να προκληθούν πολλές απεργίες και επεισόδια από εργαζομένους που ζητούσαν αυξήσεις, χωρίς ωστόσο ν' αλλάξει η πολιτική των δανειστών που είχαν συγκεκριμένες εντολές, τις οποίες ακολουθούσαν απαρέγκλιτα. Την ίδια περίοδο σε γενικές γραμμές δεν δημιουργήθηκαν μεγάλα ή εσκεμμένα σκάνδαλα και τα χρήματα πήγαν στον προγραμματισμένο προορισμό τους. Άλλωστε το μεγαλύτερο μέρος της προμήθειας έφθανε σε είδος ή αφορούσε την προώθηση θεσμικών μεταρρυθμίσεων, οι οποίες στην πλειονότητα τους εγκαταλείφθηκαν μετά την αναχώρηση των ξένων. Φυσικά οι Αμερικανοί δεν είχαν κανέναν ενδοιασμό να παρέμβουν στα εσωτερικά της χώρας, να καθοδηγήσουν εκλογικά αποτελέσματα και να αλλάξουν υπουργούς. Αυτό αποδείχθηκε περίτρανα και κατά την περίοδο του Εμφυλίου οπότε ουσιαστικά ανέλαβαν από τους Άγγλους τη διακυβέρνηση της χώρας.
ΑΛΛΑΓΗ ΚΛΙΜΑΤΟΣ
Οι φυγάδες και το κίνημα «δεν πληρώνω»
Στην Οθωμανική Αυτοκρατορία ο σουλτάνος παραχωρούσε μια επαρχία σε έναν στρατιωτικό, ο οποίος την διοικούσε, την υπερασπιζόταν και συγκέντρωνε τους φόρους. Κρατούσε το ποσοστό του και έστελνε τα υπόλοιπα χρήματα στο παλάτι. Αυτή η εξουσία βεβαίως προκαλούσε καταχρήσεις και καταγγελίες με αποτέλεσμα συχνά να παρεμβαίνει η κεντρική εξουσία για την αποκατάσταση της τάξης.
Όταν άλλαζε ο σουλτάνος, άλλαξε και η φορολογία. Έτσι, όταν οι φόροι γίνονταν ακόμα πιο δυσβάστακτοι, οι υπήκοοι έβρισκαν ως μόνη λύση την αλλαγή του τόπου διαμονής τους, όπως ακριβώς έκαναν και στα βυζαντινά χρόνια. Οι φυγάδες έγιναν πληγή για τις μικρές κοινωνίες καθώς ο σουλτάνος θεωρούσε ότι οι οικισμοί ήταν υποχρεωμένοι να πληρώνουν το σύνολο των φόρων, ακόμα και για εκείνους που είχαν εγκαταλείψει τις εστίες τους. Όσο κι αν ακούγεται παράξενο, το κίνημα «δεν πληρώνω» υπήρχε και τότε, εξαιτίας της άτεγκτης κι αλλοπρόσαλλης φορολογικής πολιτικής. Ωστόσο οι αρχές κυνηγούσαν με επιμονή τους φοροφυγάδες και συνήθως τους συλλάμβαναν και τους τιμωρούσαν.
Τα μυαλά τους και μια λίρα…
Απέναντι στο πολύπλοκο και σκληρό φορολογικό σύστημα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας το ελληνικό δαιμόνιο είχε αναπτύξει πολλούς τρόπους για να φοροδιαφεύγει.
Γνωστός φοροεισπράκτορας υπήρξε ένας γιγαντόσωμος Αλβανός ονόματι Κιουλάκ Βογιατζή ή Μπογιατζή. Η λαϊκή μυθοπλασία τον ήθελε να έχει πάνω από δύο μέτρα ύψος και κατάμαυρο πρόσωπο. Ο Κιουλάκ κάθε έξι μήνες επισκεπτόταν ένα προς ένα τα σπίτια των χριστιανών στην Αθήνα για να συλλέξει τους φόρους. Μάλιστα κρατούσε στα χέρια του έναν κόπανο και απειλούσε ότι θα ανοίξει το κεφάλι όποιου δεν του κατέβαλε μια χρυσή λίρα ή δύο φλουριά, όπως απαιτούσε ο νόμος. Ωστόσο ο φοροεισπράκτορας δεν φημιζόταν για την ευστροφία του και καθώς δεν μπορούσε να ξεχωρίσει τις λεπτομέρειες στα διάφορα νομίσματα, λέγεται ότι γρήγορα έπεσε θύμα της ελληνικής ευρηματικότητας. Η ιστορία αναφέρει ότι οι χριστιανοί που δεν είχαν να πληρώσουν τον φόρο γυάλιζαν μπρούτζινες δεκάρες και τις έδιναν για χρυσές. Αν και παραμένει άγνωστο κατά πόσον τα χαράτσια του σουλτάνου εισπράττονταν στο ακέραιο με τέτοιους «δημόσιους λειτουργούς», η έκφραση : «το μυαλό σου και μια λίρα και του Μπογιατζή ο κόπανος» έμεινε παροιμιώδης μέχρι σήμερα για να αποδώσει την ανθρώπινη ανοησία και ελαφρομυαλιά.
Πλήρωσε τα…. μαλλιά της κεφαλής του
Ο Έλληνας είναι συνηθισμένος στην σκληρή φορολογία, τόσο όσο και στη φοροδιαφυγή. Άλλωστε επί τουρκοκρατίας πλήρωνε ακόμη και «τα μαλλιά της κεφαλής του». Οι εκδοχές για το πώς βγήκε αυτή η έκφραση είναι πολλές και εξίσου πειστικές.
Σύμφωνα με την πρώτη εκδοχή, ο ραγιάς υποχρεώνονταν να πληρώσει ένα ευφάνταστο και υπερβολικό φόρο που σχετίζονταν με το μήκος των μαλλιών του. Όσο μακρύτερα τα μαλλιά του τόσο ψηλότερος λέγεται ότι ήταν ο φόρος. Έτσι συχνά οι μακρυμάλληδες έπαιρναν τα βουνά προκειμένου να γλυτώσουν το μαλλί και φυσικά την τσέπη τους.
Ο ιστορικός Χριστόφορος Άγγελος αναφέρει : «Οι επιβληθέντες φόροι ήταν αναρίθμητοι, αλλά και άνισοι. Εκτός της δεκάτης, του εγγείου και της διακατοχής των ιδιοκτησιών, εκάστη οικογένεια κατέβαλε χωριστά φόρον καπνού, εστίας, δασμόν γάμου, δούλου και δούλης, καταλυμάτων, επαρχιακών εξόδων, καφτανίων, καρφοπετάλλων και άλλων εκτάκτων. Ενώ δε ούτω βαρείς καθ’ εαυτούς ήσαν οι επινληθέντες φόροι, έτι βαρύτερους και αφόρητους καθιστά ο τρόπος της εισπράξεως και η δυναστεία των αποστελλομένων προς τούτο υπαλλήλων ή εκμισθωτών. Φόρος ωσαύτως ετίθετο επί των ραγιάδων εκείνων οίτινες έτρεφον μακράν κόμην». Από αυτόν τον φόρο βγήκε και η παροιμιώδης φράση «χρωστά τα μαλλιά της κεφαλής του», η οποία χρησιμοποιείται ακόμη και σήμερα. Η πατριωτική ερμηνεία θέλει τους γενναίους οπλαρχηγούς της επανάστασης, όπως ο Κολοκοτρώνης και ο Καραϊσκάκης, να έχουν μακριά μαλλιά, ως ένδειξη περιφρόνησης προς τον Οθωμανό δυνάστη του οποίου αμφισβητούσαν ευθέως την εξουσία.
Μία άλλη εκδοχή σχετίζεται με το είδος του καλύμματος που φορούσαν στο κεφάλι οι Έλληνες επί Τουρκοκρατίας. Τα καπέλα ήταν ελάχιστα και τα φορούσαν οι πολίτες ανάλογα με την τάξη που άνηκαν. Δηλαδή, άλλο κάλυμμα είχαν οι άρχοντες, άλλο οι νοικοκύρηδες και άλλο οι χωρικοί. Έτσι η φράση «πληρώνουμε τα μαλλιά της κεφαλής μας» παραπέμπει στον φόρο που αντιστοιχεί στο κεφάλι του καθενός. Γιατί ο άρχοντας πλήρωνε πολύ μεγαλύτερο ποσό από των ξωτάρη, που πλέρωνε ελάχιστο και φορούσε απλό φέσι.
Συχνά οι πλούσιοι και οι μεγαλόσχημοι συνδύαζαν το περίτεχνο καπέλο και με ρούχα που υποδήλωναν την ισχυρή οικονομική τους θέση. Χαρακτηριστική περίπτωση ήταν ο περίφημος «τζουμπές», ένα είδος μανδύα σαν πανωφόρι που φορούσαν οι έμποροι και οι αξιωματούχοι στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Αυτό εξακολουθούσε να φορά και την ελεύθερη Ελλάδα ο πρωθυπουργός Δημήτριος Βούλγαρης, ως ένδειξη κοινωνικής και πολιτικής ισχύος, παρά το γεγονός ότι το ένδυμα παρέπεμπε απευθείας στην Τουρκοκρατία. Γι’ αυτό ο υδραίος πολιτικός απέκτησε το προσωνύμιο ο Τζουμπές. Η πολιτική του πορεία στιγματίστηκε από σκάνδαλα και πέθανε από κατάθλιψη μετά την απόλυσή του από τον βασιλιά Γεώργιο.
Πηγή : «Ένοχοι κι αθώοι»
Από την ΜΗΧΑΝΗ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ
