Με την ευκαιρία της εορτής της αγίας, 22 Ιουλίου
Θεόδωρος Ι. Ρηγινιώτης
Απόσπασμα από το μυθιστόρημα Εναντίον του Θεού, εκδ. Όμορφος Κόσμος 2005 (για το οποίο: http://istologio.org/?p=295).
Από τα ευαγγέλια φαίνεται ότι στον κύκλο των μαθητών του Ιησού δεν περιλαμβάνονταν μόνο άντρες, αλλά και γυναίκες. Πώς τις κάλεσε δεν αναφέρεται. Όμως ούτε για τους 70 αποστόλους αναφέρεται η προσωπική κλήση του καθενός (ούτε τα ονόματά τους –συνάγουμε μερικά από τον Παύλο και τις Πράξεις των αποστόλων), καθώς και για κάποιους από τους 12. Αντίθετα, ονόματα γυναικών μαθητριών Του ξέρουμε αρκετά, κυρίως από το επεισόδιο των μυροφόρων, που είναι καθοριστικό για την πίστη μας, αφού εκείνες έλαβαν το μήνυμα της ανάστασης και Τον είδαν πρώτες αναστημένο. Το γεγονός ότι Τον είδαν πρώτες οι γυναίκες, που ήταν δεκτικές της πίστης στην ανάστασή Του, ενώ οι απόστολοι δυσπιστούσαν, είναι θεμελιώδες για τη θέση της γυναίκας στο χριστιανισμό.
Οι μυροφόρες τιμώνται ως σπουδαίες αγίες από την Εκκλησία τη δεύτερη Κυριακή μετά το Πάσχα, που ονομάζεται, τουλάχιστον στην Ορθοδοξία, Κυριακή των μυροφόρων. Πιστεύω ότι ήταν από τις γυναίκες που περίμεναν την επιφοίτηση, δηλαδή το φωτισμό, του Αγίου Πνεύματος μαζί με την Παναγία και τους αποστόλους (ως απόστολοι κι αυτές), κατά τις Πράξεις, 1, 14. Ο Ιησούς είχε προαναγγείλει την έλευση του Παράκλητου, δηλαδή του Αγίου Πνεύματος (Ιω. 14, 15-26, και 16, 5-15). Εννοούσε ότι θα ερχόταν και για τους άντρες μαθητές Του και για τις γυναίκες. Παρόλο που μόνο στους 12 φαίνεται να το είχε πει, οι απόστολοι το ερμήνευσαν αμέσως έτσι, γι’ αυτό και μαζεύτηκαν όλοι, ο ευρύτερος κύκλος (γύρω στους 120), στον οποίο αυτονόητα περιλαμβάνονταν και οι γυναίκες.
Γενικά δεν υπάρχει σημείο στα ευαγγέλια που να φαίνεται ότι οι απόστολοι υποτιμούσαν τις γυναίκες. Υπάρχουν όμως σημεία όπου φαίνεται ότι, πριν την ανάσταση και μόνον, ως γνήσιοι Ιουδαίοι ακόμη, δεν είχαν καταλάβει το νόημα της συμπεριφοράς του Ιησού προς αυτές (π.χ. όταν Τον βλέπουν να συζητάει με τη Σαμαρείτισσα).
Οι γυναίκες αυτές συμμετείχαν οπωσδήποτε στη γενική φωτοχυσία της πεντηκοστής, όταν οι απόστολοι, από φοβισμένοι και ολιγογράμματοι ευσεβείς Ιουδαίοι έγιναν οι ήρωες της πίστης, κατανόησαν το πρόσωπο και το έργο του Ιησού και βρήκαν το θάρρος να διαδώσουν το ευαγγέλιο μέχρι θανάτου, όπως τουλάχιστον πιστεύει η χριστιανική θεολογία. Εκείνοι που ξεχύθηκαν στα Ιεροσόλυμα κάνοντας το πρώτο χριστιανικό κήρυγμα, στο 2ο κεφάλαιο των Πράξεων, ήταν όλοι αυτοί: πάνω από εκατό, άντρες και γυναίκες. Απλώς ο Πέτρος “στάθηκε μαζί με τους έντεκα” και πήραν πάνω τους την ευθύνη γι’ αυτό (δηλαδή το ρίσκο), κατά το Πράξ. 2, 14 και εξής.
Από την Καινή Διαθήκη δεν ξέρουμε λεπτομέρειες για την ιστορία και τη δράση αυτών των γυναικών. Προφανώς μπαίνουν στο συλλογικό όνομα “η Εκκλησία” ή “οι μαθητές” κ.τ.λ. όπου αυτά αναφέρονται. Δεν είναι τόσο παράξενο, αν σκεφτείς ότι ούτε ονομαστικός κατάλογος των 70 αποστόλων παρατίθεται, ούτε η δράση όλων των 12 αποστόλων αναφέρεται στην Καινή Διαθήκη. Γνωρίζουμε όμως, από την παράδοση, το έργο και τη δράση της αγίας Φωτεινής και της αγίας Μαρίας της Μαγδαληνής. Η πρώτη μετέδωσε το ευαγγελικό μήνυμα στη Βόρεια Αφρική μέχρι την περιοχή της Καρχηδόνας και τελικά μαρτύρησε στη Ρώμη, όπου επίσης ανέπτυξε πλούσια δράση, κατά το διωγμό του Νέρωνα. Μαζί της βασανίστηκαν φρικιαστικά (όπως και η ίδια) οι δυο γιοι της Βίκτωρ και Ιωσής και οι αδερφές της Φωτώ, Φωτίδα, Ανατολή, Παρασκευή και Κυριακή.
Με τη βιογραφία της δεύτερης (για την οποία δεν υπάρχουν ουσιαστικές πληροφορίες ούτε στην Καινή Διαθήκη ούτε στα απόκρυφα) δεν ασχολούνται οι ιστορικοί και οι Πατέρες των πρώτων αιώνων, οι οποίοι ωστόσο την εκτιμούν βαθύτατα (από το Χρυσόστομο π.χ., στο λόγο 40, χαρακτηρίζεται “σπουδαιοτάτη”, “τέτραθλος και ανδρεία γυνή”), αλλά πολύ μεταγενέστερα οι βυζαντινοί ιστορικοί Γεώργιος Κεδρηνός, Νικηφόρος Κάλλιστος Ξανθόπουλος και Μόδεστος Ιεροσολύμων συγκεντρώνοντας τις σχετικές παραδόσεις. Αναφέρουν ότι ταξίδεψε στη Ρώμη, όπου ζήτησε και πέτυχε (με απευθείας εισήγηση στον αυτοκράτορα Τιβέριο) τη θανατική καταδίκη των τριών βασικών ενόχων της σταύρωσης του Χριστού, του Πιλάτου και των αρχιερέων Άννα και Καϊάφα. Κατόπιν επέστρεψε στην Παλαιστίνη, έζησε λίγα χρόνια κοντά στην Παναγία, καταδιώχθηκε από τους Ιουδαίους και εξορίστηκε στη Μασσαλία μαζί με τον απόστολο Μάξιμο (από τους 70), συνεργάστηκε με τον απόστολο Πέτρο, έδρασε ως απόστολος στην Αίγυπτο, τη Συρία και τη Φοινίκη και ολοκλήρωσε τη ζωή της στην Έφεσο, κοντά στον ευαγγελιστή Ιωάννη, όπου και υπήρχε ο τάφος με το λείψανό της, που μεταφέρθηκε άφθαρτο στην Κωνσταντινούπολη το 890 μ.Χ. από τον αυτοκράτορα Λέοντα Στ΄ το Σοφό, όπως και το λείψανο του αγίου Λαζάρου από την Κύπρο. Ο άγιος Μόδεστος Ιεροσολύμων παραδίδει ότι ο θάνατός της ήταν μαρτυρικός και ότι ήταν τόσο αγνή, που το σώμα της φαινόταν σα διάφανο γυαλί στους βασανιστές της. Νομίζω όμως πως εδώ τα μπερδεύει, γιατί ανάλογη σκηνή υπάρχει στις Πράξεις Φιλίππου, για το μαρτύριο της αγίας Μαριάμνης, της αδελφής του.
Η εκδοχή ότι πρόκειται για μετανοημένη πόρνη, θεωρία άγνωστη στα ευαγγέλια, παρέμεινε και παραμένει μέχρι σήμερα άγνωστη και στην ανατολική ορθόδοξη παράδοση. Κατά την άποψή μου [και γενικά των ορθόδοξων θεολόγων], δεν αληθεύει.
Ομοίως η υπόθεση για την καταδίκη του Πιλάτου κ.λ.π. δε φαίνεται πιθανή, γιατί ένα τέτοιο γεγονός θα προκαλούσε σάλο και θυελλώδεις αντιδράσεις των Ιουδαίων της Ρώμης, που θα ήταν γνωστά και από ρωμαϊκές πηγές και πιθανόν να επηρέαζαν τη στάση του ρωμαϊκού κράτους κατά τους διωγμούς εναντίον των χριστιανών που επακολούθησαν (ή μήπως την επηρέασαν αρνητικά;). Άλλωστε, κατά τον ιστορικό του 4ου αιώνα Ευσέβιο Καισαρείας, ο Πιλάτος εξορίστηκε από τον Καλιγούλα και αυτοκτόνησε στην εξορία. Τα πράγματα όμως συγκλίνουν στην ιστορικότητα του ταξιδιού της αγίας Μαγδαληνής στη Ρώμη, πράγμα που ενισχύει την υπόθεση ότι έπαιξε σπουδαίο ρόλο ή ενδεχομένως και ιδρυτικό στην Εκκλησία της Ρώμης, τον ιδρυτή της οποίας μέχρι στιγμής δε γνωρίζουμε. Πάντως ούτε ο Πέτρος ούτε ο Παύλος είναι. Ο Ρενάν, στον Παύλο του, γράφει πως οι Ευρωπαίοι πρέπει να είναι ευγνώμονες στους άγνωστους και φτωχούς χριστιανούς που έφεραν πρώτοι το χριστιανικό μήνυμα στην Ιταλία και κατ’ επέκτασιν στο δυτικό κόσμο.
Στην προς Ρωμαίους, κεφ. 15, 20-33, φαίνεται καθαρά ότι ο Παύλος δεν είχε επισκεφτεί τη Ρώμη και υπήρχε ήδη ακμάζουσα χριστιανική κοινότητα εκεί. Ως πρώτος επίσκοπος της Ρώμης καταγράφεται ο άγιος Λίνος× ο Πέτρος δε φαίνεται να έγινε ποτέ επίσκοπος Ρώμης –πάντως οι αρχαίοι χριστιανοί ιστορικοί, όπως ο Ευσέβιος, δεν το γνωρίζουν. Ο ίδιος τελειώνει την Α΄ επιστολή του γράφοντας “σας ασπάζεται η εν Βαβυλώνι συνεκλεκτή”. Βαβυλώνα = Ρώμη σ’ αυτή τη συνάφεια. Ποια είναι όμως η “συνεκλεκτή”; Η Εκκλησία της Ρώμης; Η σύζυγος του Πέτρου; Ή μια εξέχουσα γυναικεία μορφή της ρωμαϊκής Εκκλησίας, που, σε κάθε περίπτωση, ο Πέτρος την έχει σε μεγάλη υπόληψη;
Για την ιστορία πρέπει να αναφέρω ότι στο Άγιο Όρος, στη Μονή της Πέτρας του αγίου Σίμωνα (Σιμωνόπετρα), φυλάσσεται ένα άφθαρτο γυναικείο χέρι, που διατηρείται αιώνες σε φυσική θερμοκρασία ζωντανού σώματος. Το χέρι αυτό, κατά την παράδοση, ανήκει στην αγία Μαγδαληνή, που με τα θαύματά της θεωρείται δεύτερος κτήτορας της Σιμωνόπετρας. Το δώρισε ίσως ο πατριάρχης Ιερεμίας Β΄ το 1581, ενώ το 1747 το άρπαξαν πειρατές, από τους οποίους το αγόρασε το 1765, στην Τρίπολη της Λιβύης, ο ηγούμενος Ιωάσαφ. Δυστυχώς τα αρχεία της μονής κάηκαν στη μεγάλη πυρκαγιά του 1891 κι έτσι δεν ξέρουμε άλλες λεπτομέρειες για την ιστορία του.
Πρέπει να πούμε ότι για την αγία Μαρία τη Μαγδαληνή υπάρχουν δυο παραδόσεις.
Η ιδέα ότι πρόκειται για μετανοημένη πόρνη είναι εντελώς άγνωστη όχι μόνο στα ευαγγέλια, αλλά και στα απόκρυφα κείμενα, και κανείς δεν τη γνωρίζει στη χριστιανική ανατολή. Σε μας εισήχθη τα τελευταία χρόνια, μέσω του Χόλλυγουντ και του υπαρξιακού μυθιστορήματος του Νίκου Καζαντζάκη Ο τελευταίος πειρασμός, όπου ωστόσο οι ήρωες είναι συμβολικές μορφές και δεν απηχούν την ιστορικότητά τους: το δράμα και η καταξίωση του Ενός που, νικώντας τη δειλία του και κυρίως την επιθυμία της γυναίκας, τραβάει για την ύψιστη αποστολή, το χρέος που τού ’χει ορίσει η αδυσώπητη μοίρα του χωρίς να τον ρωτήσει. Ο Καζαντζάκης ήταν δυαλιστής –ή πνεύμα ή σάρκα– και αυτό το μοτίβο είναι το αγαπημένο του. Σήμερα βέβαια ο μύθος της μετανοημένης πόρνης είναι κοινός τόπος και στην ανατολή, γιατί αγνοήσαμε τη δική μας ιστορική και θεολογική παράδοση και θηλάζουμε αποκλειστικά ξένο γάλα.
Για την ανατολή η Μαρία η Μαγδαληνή είναι αγία και ισαπόστολος, πολλοί μάλιστα Πατέρες και εκκλησιαστικοί συγγραφείς τη θεωρούν παρθένο, πιστεύουν δηλαδή ότι ποτέ δεν είχε ερωτικές σχέσεις. Αντίθετα, για τη δύση μεταμορφώθηκε σε σύμβολο της αμαρτωλής και τελικά σε σεξουαλικό αρχέτυπο, και κάποιοι ζωγράφοι της Αναγέννησης τη ζωγράφισαν γυμνόστηθη κ.λ.π. Όλα αυτά είναι ανυπόστατα και προσωπικά με θλίβουν. Εκτός αν έχετε αρχαίες πηγές που να τα τεκμηριώνουν.
Στη δύση η Μαγδαληνή μεταμορφώθηκε σε πόρνη, κατ’ αρχάς με αφορμή τη γνωστή στιχομυθία της με τον Ιησού αμέσως μετά την ανάσταση. Το γεγονός ότι Τον είδε πρώτη (Εκείνος δηλαδή επέλεξε να εμφανιστεί πρώτα σ’ εκείνη), την προσφώνησε τρυφερά “Μαρία” κι εκείνη όρμησε να Του φιλήσει τα πόδια, έδωσαν αφορμή για αισθαντικές φαντασιώσεις σε ανθρώπους, που, λόγω της υποχρεωτικής αγαμίας που είχε επιβληθεί στο δυτικό κλήρο από τις αρχές του 4ου αιώνα, ζούσαν με την αφόρητη καταπίεση των ερωτικών απωθημένων τους. Καλλιεργήθηκε έτσι ένας μύθος, που επεκτάθηκε και τελικά επικράτησε –επαναλαμβάνω, μόνο στη δύση.
Ο πάπας άγιος Γρηγόριος Α΄, το 591 μ.Χ., εγκαινίασε την εκδοχή της Μαγδαληνής ως μετανοημένης πόρνης, ερμηνεύοντας τα επτά δαιμόνια, από τα οποία την είχε θεραπεύσει ο Χριστός (Λουκ. 8, 2 και Μάρκ. 16, 9 –το μόνο βιογραφικό της στοιχείο που μας δίνουν τα ευαγγέλια), ως τα επτά θανάσιμα αμαρτήματα, που υποτίθεται ότι τα… είχε διαπράξει όλα και από τα οποία την απάλλαξε ο Χριστός! Η ερμηνεία του βασίζεται στην ιδέα πως κάθε αμάρτημα έχει έναν δαίμονα που το προκαλεί, υποβάλλοντας στον άνθρωπο την αντίστοιχη επιθυμία.
Σφάλμα, γιατί τα επτά θανάσιμα αμαρτήματα δεν υπάρχουν, παρά μόνο στην παράδοση της δυτικής θεολογίας, που (επηρεασμένη από τον Τερτυλλιανό και το ρωμαϊκό δίκαιο) θεωρεί την αμαρτία έγκλημα που επισύρει ποινή από τη θεϊκή δικαιοσύνη –όχι ασθένεια που χρειάζεται θεραπεία, όπως στην ανατολή. Ένα μόνο θανάσιμο αμάρτημα υπάρχει, η εμμονή στον εγωισμό, πηγή κάθε αμαρτίας, και η συνακόλουθη απόκρουση της χάρης του Θεού, που χαρακτηρίζεται βλασφημία κατά του Αγίου Πνεύματος (Ματθ. 12, 31-32).
Επιπλέον, λόγω της υποχρεωτικής αγαμίας του κλήρου, όπως είπα, υπερτονίστηκε η σημασία των αμαρτιών που σχετίζονται με τον έρωτα. Θεωρήθηκε “σαρκική αμαρτία” κι έδωσε τροφή σε γαργαλιστικές φαντασιώσεις (όπως και σήμερα, που οι άνθρωποι αποστατούν κατά χιλιάδες από έναν ψεύτικο χριστιανισμό, που τον έχουμε παραμορφώσει κατά τα μούτρα μας). Οι λέξεις ανήθικος και αμαρτωλός απέκτησαν σεξουαλικό περιεχόμενο κι έχασαν στην ουσία το αληθινό τους περιεχόμενο, που σχετίζεται με την άρνηση της αγάπης.
Τη σύγχυση επέτεινε η μεταφορά του λειψάνου της αγίας από την Έφεσο στην ΚΠολη το 890 μ.Χ. από τον αυτοκράτορα Λέοντα Στ΄ το Σοφό, μαζί με το λείψανο του αγίου Λαζάρου από την Κύπρο. Οι δυο ανακομιδές συνεορτάστηκαν από τη δυτική Εκκλησία στις 4 Μαΐου, με συνέπεια να ταυτιστεί εσφαλμένα η Μαγδαληνή με την άλλη Μαρία, την αδερφή του Λαζάρου (όμως η Μαγδαληνή ήταν από τα Μάγδαλα, ενώ ο Λάζαρος και οι αδερφές του από τη Βηθανία). Επειδή λοιπόν στο κατά Ιωάννην, 12, 1-11, αναφέρεται ότι, μετά την ανάσταση του Λαζάρου, η αδερφή του η Μαρία, συγκλονισμένη κι ευτυχισμένη, άλειψε τα πόδια του Ιησού με μύρο, ενώ στο κατά Λουκάν 7, 36-50, και στο Ματθαίον 26, 6-16, αναφέρεται ότι μια μετανοημένη πόρνη έκανε κλαίγοντας κάτι ανάλογο στο σπίτι του φαρισαίου Σίμωνα του Λεπρού, πάλι στη Βηθανία, τα γεγονότα ταυτίστηκαν.
Στο μεσαίωνα, που αναβίωσε και μάλιστα άνθισε ο αποκρυφισμός (=η ιδέα ότι υπάρχει μια “απόκρυφη γνώση”, στην οποία καλούνται να μυηθούν κάποιοι εκλεκτοί) και δημιουργήθηκε η αλχημεία, ο νέος γνωστικισμός, ο νέος παγανισμός, οι μυστικές αδελφότητες κ.τ.λ., η χριστιανική προσέγγιση της Μαγδαληνής θεωρήθηκε κατώτερου πνευματικού επιπέδου και περιφρονήθηκε εντελώς, όπως και κάθε τι χριστιανικό, που συνδέθηκε de facto με την εξουσιαστική μανία των εκπροσώπων της καθολικής Εκκλησίας. Όλα ερμηνεύτηκαν με αποκρυφιστική ματιά. Έτσι το πρόσωπο της Μαγδαληνής βόλευε για να μεταμορφωθεί σε ιερή νύμφη και ν’ αποδείξουν οι μυημένοι στις διάφορες παγανιστικές κινήσεις ότι κι ο χριστιανισμός δεν είναι τίποτε άλλο από μια παγανιστική θρησκεία, την οποία οι μοχθηροί επίσκοποι μεταμόρφωσαν σε καταπιεστικό σύστημα συντηρητικής ηθικής!
Η ιερή νύμφη κατέχει βασικό ρόλο στις παγανιστικές λατρείες, γιατί ενδιαφέρονται για τη γονιμότητα της προσωποποιημένης Φύσης και φυσικά χρειάζονται ένα συμβολικό θεϊκό γάμο, που θα τη γονιμοποιήσει. Αναζητήθηκε λοιπόν αυτός ο γάμος και στο χριστιανισμό. Η ιδέα της Μαγδαληνής τους ήρθε κυριολεκτικά στο πιάτο –πρώην πόρνη, η πρώτη στην οποία “αποκαλύφθηκε” ο Ιησούς (άρα …μυημένη), και επιπλέον υπήρχαν τα γνωστικά ευαγγέλια, που τη χαρακτήριζαν το μεν του Φιλίππου σύντροφο του Ιησού (“τον ακολουθούσαν τρεις Μαρίες, η μητέρα του, η αδελφή του και η Μαγδαληνή, η οποία ήταν σύντροφός του”), το δε της Μαγδαληνής ως πιο αγαπητή στον Κύριο απ’ ό,τι οι απόστολοι –μάλιστα ο Πέτρος (εκπρόσωπος δήθεν της φαλλοκρατικής εξουσίας) τη ζηλεύει κ.τ.λ. Οι γνωστικοί βέβαια δεν ενδιαφέρονταν για την ιστορικότητα των γεγονότων, αλλά για την αντιστοιχία με τις ουράνιες μυθοπλασίες τους και τα στάδια μύησης των πιστών τους στη σωτήρια Γνώση που επαγγέλλονταν. Οι μεσαιωνικοί ερμηνευτές όμως τα εξέλαβαν ως κρυμμένα ιστορικά στοιχεία και τα αξιοποίησαν ανάλογα.
Όλη η σύγχρονη παραφιλολογία περί Μαγδαληνής οφείλεται στη σκοτεινή ψυχοπαθολογία του μεσαίωνα, τη γεμάτη αδιέξοδα και απωθημένα, που ευνόησε την καλλιέργεια του αποκρυφιστικού μυστικισμού. Οι Ναΐτες, οι Ροδόσταυροι, οι Ελευθεροτέκτονες, οι Illuminati και τα υπόλοιπα υποπροϊόντα του μεσαιωνικού δυτικού κόσμου, κάποτε στοίχισαν τη ζωή σε αμέτρητους δυστυχισμένους ανθρώπους και σήμερα είναι παιχνίδια για σενάρια συνωμοσίας ευρείας εμπορικής κατανάλωσης.
