Tου Μανωλη Κουνουπα
«Ποια τάχα φουρτούνα
φουρτούνιαζε μέσα μου
και ποια ανεμοζάλη.
Μια πίκραν' αμίλητη
μια πίκρ' ανεξήγητη
μια πίκρα μεγάλη»
«Συντρίμμια της ζωής» Κωστής Παλαμάς
Αποτελεί ευοίωνο ορόσημο, ότι κατά τις τελευταίες δεκαετίες ανεφάνη στον πνευματικόν ορίζοντα της πόλης πληθώρα εκδόσεων. Ξαφνιάζει ευχάριστα αυτό το διανοητικό επίτευγμα, αυτή η αλλεπάλληλη κυκλοφορία βιβλίων από μια πλειάδα νέων ανθρώπων μιας δυναμικής γενιάς, που ξεχωρίζει για το κοφτερό της μυαλό και την αγάπη της για τα γράμματα. Πρωτοφανής για τα ελληνικά χρονικά αυτή η ευρεία εκπόνηση λογοτεχνικού και επιστημονικού έργου, άφθαστου σε όγκο και ποιότητα. Πρόκειται για φαινόμενο σπάνιο, που επιβεβαιώνει και πιστοποιεί την αδιάπτωτην αλληλουχία της γνωστής ρεθεμνιώτικης παράδοσης.
Επίλεκτο μέλος, αυτής της καταξιωμένης στα γράμματα ρεθεμνιώτικης νεότερης γενιάς, ο παραγωγικός συγγραφέας και νομικός Χαρίδημος Ανδρ. Παπαδάκης, γνωστός και με το φιλολογικό προσωνύμιο «Νταραμανελίτης». Εμφορούμενος από έναν ασίγαστον ερευνητικό οίστρο και με διάχυτα τα αισθήματα για τη γενέτειρα, ο συμπολίτης επισημαίνει και ανασύρει, κατά καιρούς, λανθάνουσες πτυχές της τοπικής ιστοριογραφίας. Φέρνει στην επιφάνεια εκείνα τα άγνωστα ιστορικά δεδομένα, τα οποία ίσαμε χθες βρίσκονταν ξεχασμένα και παραπεταμένα, τα οποία απαξιώθηκαν και αγνοήθηκαν είτε ως περιθωριακά, επομένως αμελητέα, ασήμαντα, είτε επειδή απαιτούσαν οι περιστάσεις ιδιαίτερους λεπτούς χειρισμούς και προσεκτική αντιμετώπιση σε δημοσιοποίησή τους. Βασικός συντελεστής οι κοινωνικές προκαταλήψεις.
Ο συμπολίτης συγγραφέας έχει ήδη στο ενεργητικό του πλείστες εκδόσεις δείγματα επιμελημένης γραφής. Αρύεται κάθε έγκυρη πληροφόρηση από εκατοντάδες πηγές, μελετά το θέμα σφαιρικά μας αποκαλύπτει και αναδεικνύει άγνωστες, σημαντικές συνιστώσες του διαχρονικού ρεθυμνιακού «γίγνεσθαι».
Στο πρόσφατο βιβλίο του «Οίκοι ανοχής» - το παρόν είναι το 10ο του συγγραφέως - αναφέρεται με ενάργεια σε όλο το δράμα των δυστυχισμένων αυτών πλασμάτων, που είναι οι πόρνες. Αθύρματα στα χέρια αχρείων εκβιαστών, μη έχοντας στον ήλιο μοίρα, κατάντησαν, να ξεπέσουν σ' αυτό το πρόστυχο επάγγελμα, μέσα στο πλέγμα στων κοινωνικών συνθηκών και των ατυχών συγκυριών. Ο Χ.Α.Παπ. καταπιάνεται αυτή τη φορά με ένα θέμα συζητήσιμο. Με δεδομένη την ευαισθησία της κοινής γνώμης, θα το 'λεγα συγγραφικό εγχείρημα. Παρ' όλα αυτά κατορθώνει, να ξεπεράσει τις αποτρεπτικές συνθήκες και να αντιπαρέλθει εύστοχα τα κοινωνικά ταμπού. Με υπευθυνότητα και σοβαρότητα, μας δίδει ένα κείμενο χωρίς ανοίκειες φράσεις ή λέξεις και χωρίς αμετροέπεια της γλώσσας. Χωρίς το εξεζητημένο ύφος άλλων συγγραφέων της πιάτσας και του λαϊκισμού. Στηλιτεύει με ειλικρίνεια, περίτεχνα, εύστοχα, όσο και δικαιολογημένα, ενίσταται ως νομικός με εύλογη διαμαρτυρία, με δυσανασχέτηση απέναντι σ' αυτήν την κοινωνικήν αθλιότητα, που είναι η κόλαση της πορνείας. Μας μεταφέρει κινηματογραφικά σε ένα παλαιότερο Ρέθυμνο και σε εποχές στις οποίες, για τις πόρνες, δεν υπήρχε έλεος. Ζούσαν περιφρονημένες, απομονωμένες, όπως οι λεπροί, σε ελεεινές τρώγλες, σε συνθήκες άθλιες επάνω στη Φορτέτζα και υπέμεναν καρτερικά αυτή τη στερημένη μαρτυρική ζωή. Έφταναν σ' αυτή την κατάντια όχι μόνο από ένδεια και ανέχεια, αλλά και επειδή ξεγελάστηκαν και εμπιστεύτηκαν κάποιους για εύκολο πλουτισμό. Ο άβουλος και εύπιστος χαρακτήρας και τα υποκριτικά λόγια συνετέλεσαν, να παρασυρθούν και να πιαστούν στην παγίδα.
Κοπέλες άβγαλτες, αμάθητες και άπειρες κατέφθαναν από την ύπαιθρο στην πόλη. Συνήθως ανήλικες, ορφανές και απροστάτευτες έπεφταν ανυποψίαστα αθώα θύματα στα δίχτυα σωματεμπόρων προαγωγών, οι οποίοι μεθοδικά και συστηματικά τις έπειθαν και τις οδηγούσαν στην πορνεία για εκμετάλλευση.
Γύρω από την πορνεία κινείται, βολεύεται και επιβιώνει ένας κόσμος αχρείος και νοσηρός. Αδίστακτοι εκμαυλιστές, άτομα του υποκόσμου, του σκοινιού και του παλουκιού. Ύποπτα κυκλώματα της νύχτας λυμαίνονται, έρποντας στο σκοτάδι, αυτή την απερίγραπτη αθλιότητα.
Ο συγγραφέας επινοεί έναν σαφή διαχωρισμό «ειδικοτήτων» κατανέμει «αρμοδιότητες» και μας ενημερώνει για όλον αυτόν τον περιρρέοντα δυσώδη βούρκο της πορνείας και πάσης ανομίας.
Ούτω πως σύμφωνα με αυτήν την διάταξη ο «μαστρωπός» είναι το άτομο, που εκμεταλλεύεται πολλές πόρνες, λαμβάνοντας ποσοστά. Ο «σωματέμπορος» κουβαλάει την κοπέλα σε άλλη πόλη, την πουλάει σαν εμπόρευμα στο μαστρωπό και την εγκαταλείπει. Ο «προστάτης» έχει την πόρνη ερωμένη και ζει από τα χρήματά της. Η «τσατσά» είναι συνήθως παλιά πόρνη, ζει με αυτήν και από αυτήν. Φροντίζει την καθαριότητα του πορνείου και το μαγείρεμα. Εκτός από τις προαναφερόμενες «ειδικότητες» υπάρχουν και οι βοηθητικές εκείνες όπως του παραγγελητή, ή «πουσουνιστή», κ.λπ.
Μεταξύ των απαγορευτικών εντολών του σχολείου στα παιδικά μας χρόνια ήταν η είσοδος στην Φορτέτζα. Αναλογιζόμενοι τις συνέπειες (αυστηρή επίπληξη, αποβολή, κοσμία διαγωγή κ.λπ.) δεν τολμούσαμε ούτε να πλησιάσομε. Στα χρόνια του δημοτικού σχολείου στο άκουσμα και μόνο του ονόματος Φορτέτζα, μας κυρίευε φόβος και τρόμος. Η Φορτέτζα φάνταζε στα μάτια μας σαν ένα τρισάθλιο κολαστήριο. Πιστεύαμε και μας έδινε την εντύπωση, ότι ήταν ένας τόπος, που βασανίζουν με μαρτύρια τις κακές, αμαρτωλές γυναίκες.
Στο κεφάλαιο «Το Πεντάγωνο οχυρό», ο συγγραφέας μας αποκαλύπτει μιαν ιστορικήν ανακρίβεια. Φέρνει στο φως την άγνωστη ίσαμε σήμερα και αναμφισβήτητη, όπως ισχυρίζεται, κατασκευή του οχυρού, το οποίο ορθώνεται μπροστά από την κυρία είσοδο της Φορτέτζας. Πρόκειται για το γνωστό ως «Προμαχώνας» ή «Φυλακές» και πρόσφατα ως «Μουσείο». Βασιζόμενος σε αδιάσειστα στοιχεία ο Χ.Α. Παπ. αποφαίνεται, ότι ο «Προμαχώνας» είναι Οθωμανικό και όχι Ενετικό έργο. Άλλο ανεξερεύνητο στοιχείο, το οποίο αγνοούσαμε, είναι ότι αυτό το κτίριο υπήρξε κάποτε πορνείο επί μια εικοσαετία.
Πολλά άλλα αξιοσημείωτα στοιχεία αποκαλύπτει ο συγγραφέας στα επόμενα κεφάλαια «Βενετοκρατία», «Αιγυπτιοκρατία», «Οθωμανοκρατία», τα οποία εμπεριέχουν αυθεντικές αναφορές των οθωμανικών αρχών. Πρόκειται για διαταγές, καταγραφές και επίσημες εγκυκλίους, στοιχεία τα οποία έρχονται στη δημοσιότητα κατά πρώτον. Στο επόμενο κεφάλαιο «Μεγάλες Δυνάμεις - Κρητική Πολιτεία» προξενεί αισθήματα αποτροπιασμού το απαράδεκτο αίτημα των τεσσάρων ναυάρχων για πρόσκληση πορνών και άφιξη στα Χανιά ενός τεράστιου αριθμού.
Ένα από τα ξεχωριστά, ενδιαφέροντα κεφάλαια είναι η ιστορία της μαντάμ Ορτάνς, μιας πολυδιάστατης όσο και πολυσυζητημένης προσωπικότητας. Στις επόμενες 50 σελίδες του βιβλίου (131-184) ακολουθούν σκόρπιες αναφορές, στο θέμα της πορνείας, παλαιότερων επωνύμων ρεθεμιωτών συγγραφέων, μεταξύ των οποίων και μιας αθηναίας της μαντάμ Ντορεμί και κατά κόσμον Λιλίκας Νάκου. Οι πλείστοι εξ' αυτών ασχολούνται παρεμβατικά και δεν καταπιάνονται σε αναλύσεις και λεπτομέρειες. Παρά τις αδόκιμες φράσεις ορισμένων, γραφής αδόκιμης και παρεκκλίνουσας, όλους τους συνέχει δέος γι' αυτήν την ανθρώπινη κατάντια και όλοι αναφέρονται με ενάργεια και σαφήνεια. Ο αείμνηστος νονός μου Γ. Καλομενόπουλος αποτυπώνει αριστοτεχνικά το δράμα της πορνείας σε στίχους του. Η καθηγήτρια Λιλίκα Νάκου (Πολυμενάκου) καταξιωμένη συγγραφέας και με πολλά βιβλία στο ενεργητικό της, η οποία έφυγε πικραμένη από το Ρέθυμνο, έχει αποδώσει με λυρισμό και ζωντάνια κάθε της πνευματικό έργο. Συναρπάζει σε ρεαλιστική περιγραφή μια σχολική επίσκεψη της στη Φορτέζα, όταν κάποτε βρέθηκε άθελά της σε ένα περιβάλλον άθλιο, εν αγνοία του τι συμβαίνει εκεί.
Ο Χαρίδημος Παπαδάκης, με νόημα άμεσο και ξεκάθαρο, καλύπτει το επί μέρους θέμα σε όλο το φάσμα., χωρίς ν' αφήνει παρείσακτα, εμβόλιμα υπονοούμενα, χωρίς νόθευση της αλήθειας και χωρίς σκόπιμες παραποιήσεις. Αποτείνεται στον αναγνώστη, με σεβασμό, αριστοτεχνικά άψογα.
Η αξία του βιβλίου και η προσφορά του έγκειται κυρίως στο πλήθος των πληροφοριών που μας παρέχει με σαφήνεια σε ένα θέμα σκοτεινό, ακανθώδες και φτωχό σε ιστορικές μαρτυρίες, σχετικά με τον αποκλίνοντα θα λέγαμε, κοινωνικό βίο από τους συμβατικούς κανόνες. Θα μπορούσε να επισημάνει κανείς την αποπνικτική ατμόσφαιρα της Βενετοκρατίας, Αιγυπτιοκρατίας και Οθωμανοκρατίας, καθώς επίσης τα επί Κρητικής Πολιτείας ξενόφερτα χαλαρά ήθη. Σ' αυτή την ηθική μόλυνση της Κρήτης υποφώσκει εν τούτοις η ελπίδα για την απαλλαγή από το μίασμα, λες και κυοφορείται μια κάθαρση.
Ο Χαρ. Α. Παπ. μας δίνει πλείστα όσα στοιχεία και άγνωστα ιστορικά δεδομένα μιας παρακμιακής περιόδου της πόλης μας, η οποία δε σχετίζεται μόνο με την πορνεία, αλλά και με κάθε τι άλλο σχετικό με την πορεία του πολυκύμαντου, πολυτάραχου και… άτακτου, καθημερινού ρεθεμνιώτικου βίου.
Δημοσιοποιείται εξ' άλλου ένα πλούσιο, ντοκουμενταρισμένο ιστορικό υλικό, αποκαλυπτικό για τις αυταρχικές απολυταρχικές θέσεις και συμπεριφορές της Οθωμανικής διοίκησης. Οι χαρακτηριστικές συλλεκτικές φωτογραφίες συνδυάζονται αρμονικά ως asorti με το κείμενο.
Στις μεγάλες αρετές του βιβλίου, η πληρότητα των ντοκουμέντων, η εμπεριστατωμένη έρευνα, η αντικειμενικότητα και η άρτια δομή. Ωστόσο θα πρέπει να προσθέσουμε ακόμα μια. Την αφηγηματική γοητεία. Ο Χαρίδημος Α. Παπαδάκης είναι ο εξαίρετος αφηγητής, που ξέρει να κρατήσει αμείωτο το ενδιαφέρον του αναγνώστη. Το βιβλίο διαβάζεται απνευστί. Αλλά εκτός από ευχάριστο ανάγνωσμα αποτελεί μια μοναδική ιστορική πηγή για το λάτρη της ιστορίας και για κάθε ειδικό επιστήμονα.
Αξίζει να απομακρυνθώ από το θέμα και να ανοίξω μια παρένθεση σε ένα άγνωστο, εντυπωσιακό κεφάλαιο. Αξέχαστος μένει στη μνήμη ο συμπολίτης και παππούς του συγγραφέα, Αντώνης Παπαδάκης. Υπήρξε μια αλησμόνητη φυσιογνωμία της προηγούμενης γενιάς, εκείνης της αξιοπρέπειας, της ευθύτητας και της ειλικρίνειας που έσβησε. Με πλούσια δράση, στο ενεργητικό του δημοκρατική και πατριωτική. Έλαβε μέρος και τραυματίστηκε ως χωροφύλακας στο επαναστατικό κίνημα της «Εθνικής Άμυνας» του Ελευθέριου Βενιζέλου (Θεσσαλονίκη 1916). Συνελήφθη στο Ρέθυμνο ως μέλος της αντιστασιακής ομάδας Γιακουμογιαννάκη (Ε.Α.Μ.) στην Κατοχή μετά από προδοσία. Μεταφέρθηκε κρατούμενος στο κολαστήριο του Νταχάου. Δραπέτευσε και πολέμησε με τους παρτιζάνους του Τίτο στη Σερβία. Μετά από βαριάς μορφής κρυοπαγήματα ακρωτηριάστηκε το πόδι του και έκτοτε έμεινε ανάπηρος. Η παρουσία με το πέρασμά του από την πόλη υπήρξε σεμνή, ξεχωριστή και αγαπητή.
Η αισθητική, ποιοτική, όσο και ευανάγνωστη εκτύπωση του βιβλίου οφείλεται στις καλλιτεχνικές «Γραφικές Τέχνες Καραγιαννάκη» Επιμέλεια κειμένων: Δέσποινα Κ. Κανακάκη, Εξώφυλλο: Μαρία Π. Μακρυποδάκη, Σελιδοποίηση Ειρήνη Βασ. Γρηγοράκη, Σχ. Βιβλ. 14x20 Χαρτί Velvet σελ. 235.
rethnea.gr
