Ξέρω κάτι τύπους που φοράνε μόνο μαύρα κι ασχολούνται συνεχώς με το θάνατο. Ο θάνατος τούς απασχολεί τόσο πολύ, που έχουν πάντα ραμμένη στα ρούχα τους μια ζωγραφισμένη νεκροκεφαλή.
Δεν ξυρίζονται, δεν κουρεύονται, δεν κάνουν κανονικό μπάνιο, πλένονται μόνο για λόγους υγιεινής· εκεί που μένουν είναι μάλλον αδύνατο να βρεις καθρέφτη. Δε μένουν στα σπίτια τους, αλλά ζουν σε μικρά δωμάτια, συνήθως μέσα σε αρχαία κτίρια, που τα συντηρούν και τα περιποιούνται. Τις νύχτες μαζεύονται και ψάλλουν χωρίς ν’ ανάβουν ηλεκτρικό φως, κρατώντας μόνο αναμμένα κεριά. Καίνε και αρωματικά λιβάνια, ενώ μερικές νύχτες περιφέρονται ψάλλοντας με τα κεριά τους στα δάση.
Καλλιεργούν μόνοι τους το φαγητό τους. Έχουν τεράστιες περιόδους που δεν τρώνε κρέας, ενώ οι πιο προχωρημένοι απ’ αυτούς δεν τρώνε κρέας ποτέ, αλλά μένουν μάλιστα μέσα στα δάση, σε καλύβες ή σπηλιές, μερικοί και σε χαράδρες, κι εκεί έρχονται σε άμεση επαφή με τα πλάσματα της γης. Όλα τα πλάσματα της γης τ’ αγαπάνε και πολλοί φτάνουν στο σημείο να μπορούν και να επικοινωνήσουν μαζί τους.
Ανάμεσά τους είναι πολλοί μορφωμένοι, που διαβάζουν με τις ώρες ερευνώντας παμπάλαιους τόμους αρχαίας σοφίας, αλλά μετά σκάβουν και ποτίζουν τη γη δίπλα στους αγράμματους. Υπάρχουν τέτοιοι και άντρες και γυναίκες, αν και οι πιο προχωρημένοι έχουν ξεπεράσει ακόμα κι αυτή τη διάκριση…
Δεν έχουν ανάγκη κανέναν από τον «πολιτισμένο κόσμο» και είναι ελεύθεροι. Είναι ελεύθεροι όμως, όχι γιατί δεν έχουν ανάγκη κανέναν, αλλά επειδή τους αγαπούν όλους· επειδή μας αγαπούν όλους. Είναι δίπλα μας, νοιάζονται για μας, αλλά εμείς δεν τους βλέπουμε. Εσύ έχεις δει ποτέ κάτι τύπους που φοράνε μόνο μαύρα κι έχουν πάντα ραμμένη στα ρούχα τους μια ζωγραφισμένη νεκροκεφαλή;
Το όνομά τους είναι «ορθόδοξοι μοναχοί».
Στη γενιά μας πολλοί έφηβοι φοράνε πάντα μαύρα και λατρεύουν ν’ ασχολούνται με το θάνατο. Το κάνουν αυτό, άλλοι γιατί πενθούν κι άλλοι γιατί είναι οργισμένοι. Πενθούν, γιατί δεν αισθάνονται να λαμβάνουν αυτό που κάθε άνθρωπος έχει πιο πολύ ανάγκη: τη γλυκιά θετική ενέργεια της αγάπης· και είναι οργισμένοι, γιατί αισθάνονται να πνίγει τα πάντα η σκοτεινή ενέργεια της αδιαφορίας, της υποκρισίας, της αδικίας, του εγωισμού. Και οι δύο καταστάσεις είναι καταστάσεις πόνου.
Δε χρειάζεται να περιγράψω τα συμπτώματα αυτού του πόνου· οι ίδιοι οι νέοι τα ξέρουν, τα βιώνουν στο πετσί τους, και «οι άλλοι» τα βλέπουν καθημερινά σ’ αυτό που τους φαίνεται πολιτισμική παρακμή, νεανική υποκουλτούρα, αλλά στην πραγματικότητα είναι αντίδραση στον πόνο, το πένθος και την οργή. Η νεανική κουλτούρα είναι μια κουλτούρα αντίδρασης, με το ντύσιμο, το μακιγιάζ, τη μουσική, το χορό, τα θεάματα, τους κώδικες επικοινωνίας. Δε θα πω άλλα.
Οι έφηβοι λοιπόν ντύνονται στα μαύρα και ενδιαφέρονται για το θάνατο, γιατί αγαπούν τη ζωή, αλλά δεν ξέρουν πού θα τη βρουν – αφού τα πάντα γύρω τους κατακλύζονται από το σκοτάδι – και μένει μόνο απελπισία και πόνος. Οι ορθόδοξοι μοναχοί ντύνονται στα μαύρα και ενδιαφέρονται για το θάνατο, γιατί κι αυτοί αγαπούν τη ζωή και ξέρουν πού θα τη βρουν. Η δική τους κουλτούρα οδηγεί σε ελπίδα και φως. Περνάνε από παρόμοιους δρόμους, που όμως βγάζουν σε διαφορετική κατεύθυνση.
Κάθοδος στον Άδη της αγάπης
Γι’ αυτό το λόγο πιστεύω πως ο σύγχρονος άνθρωπος ζητάει τα ίδια πράγματα με τους μοναχούς: αγάπη, δικαιοσύνη, ειλικρίνεια και φως. Και για να τα βρει, είναι πρόθυμος να κατεβεί μέχρι τον πιο σκοτεινό Άδη – το ίδιο κι αυτοί! Γι’ αυτό και η ενασχόληση με το θάνατο, γι’ αυτό και οι ζωγραφισμένες νεκροκεφαλές (στο ένδυμα που λέγεται «μοναχικό σχήμα»), γι’ αυτό η μεγάλη εξοικείωση με τα ιερά λείψανα.
Η αγάπη είναι ο ένας Άδης: όταν αγαπάς, πονάς· πρώτον, επειδή πολλοί σε προδίδουν και σ’ απογοητεύουν· δεύτερον, επειδή βλέπεις γύρω σου πολύ πόνο και τον κολλάς κι εσύ, αφού πονάνε οι άλλοι (ο πλησίον) κι εσύ αγαπάς τους άλλους, αγαπάς τον πλησίον.
Γι’ αυτό, η αγάπη χρειάζεται αγώνα, αλλιώς θα σβήσει, δε θ’ αντέξει. Και οι μοναχοί γίνονται μοναχοί, ακριβώς για να δώσουν αυτό τον αγώνα. Και τον δίνουν, κατεβαίνοντας πρώτα σ’ έναν άλλο Άδη, που λέγεται μετάνοια.
Δεν πρόκειται καθόλου για γλυκανάλατα κλάματα και παράπονα· η μετάνοια, αυτό που λέμε έτσι, είναι κάτι εντελώς διαφορετικό: σταύρωση του παλιού εαυτού μας, με τα πάθη και τα ελαττώματά του, για ν’ αναστηθεί ένας νέος εαυτός, γεμάτος αγάπη και φως. Μια σταύρωση που δε σε σκοτώνει, αλλά σε αναζωογονεί, σε ανασταίνει – όπως η σταύρωση του Χριστού. Γι’ αυτό λέγεται Άδης, και ο ορθόδοξος μοναχός κατεβαίνει σ’ αυτό τον Άδη (είναι βέβαια δύσκολο να σταυρώσεις τις αρνητικές σου πλευρές, γιατί τις έχεις συνηθίσει, έχουν κολλήσει πάνω σου και κάνουν πάρτι) για ν’ ανεβεί στον παράδεισο της συνύπαρξης με όλους τους ανθρώπους και με όλα τα όντα!
«Η αγάπη αυτή δεν έχει όρια· δεν ερωτά: ποιος είναι άξιος και ποιος δεν είναι; αλλ’ αγαπά τους πάντες: αγαπά φίλους και εχθρούς, αγαπά αμαρτωλούς και κακούργους, δεν αγαπά όμως τις αμαρτίες τους και τα εγκλήματά τους· ευλογεί εκείνους που καταριούνται και ως ήλιος φωτίζει και τους πονηρούς και του αγαθούς (Ματθ. 5, 45-46). […] Η αγάπη του Χριστού είναι πάντοτε παν-αγάπη» (άγιος Ιουστίνος Πόποβιτς, καθηγητής του πανεπιστημίου Βελιγραδίου (Σερβία), 1894-1979).
Και ποια είναι η θέση του Χριστού σ’ αυτή την ιστορία; Το λέει ένας από τους πιο άγιους μοναχούς που έζησαν στο Αιγαίο τα τελευταία χρόνια, ο γέροντας Αμφιλόχιος Μακρής της Πάτμου:
«Αγάπησε τον Ένα για να σε αγαπήσουν όλοι. Θα σε αγαπούν όχι μόνο οι άνθρωποι, αλλά και τα ζώα, διότι βγαίνοντας η Θεία Χάρη προς τα έξω ηλεκτρίζει και μαγνητίζει ό,τι βρει μπροστά της. Αλλά όχι μόνο θα σε αγαπούν, θα σε σέβονται κιόλας, διότι στο πρόσωπο το δικό σου θα εικονίζεται το αγνό παρθενικό πρόσωπο εκείνου που θ’ αγαπάς και θα λατρεύεις».
Και ο μεγάλος Ρώσος άγιος Σεραφείμ του Σάρωφ λέει: «Βρες την ειρήνη και χιλιάδες άνθρωποι θα ειρηνεύσουν μαζί σου».
Στον κόσμο τους
Οι μοναχοί ζουν στον κόσμο τους, που είναι διαφορετικός από τον κοινό κόσμο. Αυτό φαίνεται καθαρά από τις έντονες ή και σκληρές αντιδράσεις της οικογένειας, που κάποιο μέλος της, γιος ή κόρη, ανακοινώνει την απόφαση να γίνει μοναχός ή μοναχή. Η οικογένεια βυθίζεται στο πένθος, τον εκβιάζουν συναισθηματικά («αν το κάνεις, θα πεθάνω» κ.τ.λ.), του μιλούν βίαια, τον κυνηγούν στα μοναστήρια, όπου πιθανόν έχει καταφύγει για να γλιτώσει από τον ψυχολογικό πόλεμο, σέρνουν το θέμα στα ΜΜΕ συκοφαντώντας τα μοναστήρια ότι κάνουν δήθεν πλύση εγκεφάλου, «προσηλυτισμό» κ.τ.λ.!…
Φυσικά υπάρχουν κι εξαιρέσεις, αλλά και οι αντιδράσεις δε γίνονται όλες σε όλες τις περιπτώσεις. Ο κανόνας όμως είναι κάπως έτσι.
Άρα ο μοναχός έχει ξεφύγει από τον κόσμο.
Μήπως έχουν δίκιο οι δικοί του να πολεμούν τόσο την απόφασή του; Όχι, γιατί η επιλογή του – εκτός από το ότι είναι δική του, άρα πρέπει να γίνει σεβαστή – είναι μια επιλογή που οδηγεί στην αγιότητα, στην αιώνια ζωή, στο Φως, στο Χριστό, το Θεό.
Κατά καιρούς έχουν υπάρξει και υπάρχουν κακοί καλόγεροι ή ακόμη και διεστραμμένοι, που όντως κάνουν πλύση εγκεφάλου και προσηλυτισμό. Αυτό είναι μια πληγή στο σώμα της Εκκλησίας, που έχει επισημανθεί πάρα πολλές φορές από τους πραγματικά σοφούς και συνετούς (και αγίους) μοναχούς. Όμως ο τρόπος, με τον οποίο γίνεται κάποιος μοναχός στην Ορθοδοξία, είναι τέτοιος, που (όταν λειτουργεί σωστά), προστατεύει τον άνθρωπο από το να χάσει το δρόμο του! Γι’ αυτό, το σωστό είναι όλα να γίνονται με αγάπη, όχι με φόβο – οι δικοί του και οι φίλοι του να του συμπαραστέκονται, όχι να τον πολεμούν και να τον πληγώνουν.
Οι μοναχοί λοιπόν ζουν στον κόσμο τους, όπως και πολλοί έφηβοι ζουν στον κόσμο τους και ο κόσμος δεν τους αποδέχεται. Ο μοναχός γίνεται ξένος προς τον κόσμο, όχι γιατί «μισεί τον κόσμο», αλλά για να μάθει να αγαπάει όλο τον κόσμο. Έτσι, μετατρέπει την απόρριψή του από τον κόσμο σε αγάπη για τον κόσμο και τελικά σε ένωση με τον κόσμο (όχι όμως με την κακία του κόσμου, που αυτήν ναι, τη «μισεί», δε μισεί όμως τους κακούς, που αυτούς τους αγαπά – αλλά διαχωρίζει τον άνθρωπο από τις πράξεις του, όπως διδάσκουν οι άγιοι διδάσκαλοι της Ορθοδοξίας) και σε σωτηρία του κόσμου, που είναι η συνέπεια της δικής του σωτηρίας, δηλαδή της κάθαρσης της καρδιάς του.
Τι περιέχει ο κόσμος των μοναχών;
Η απάντηση σε μία πρόταση είναι: περιέχει ένα προσεχτικό και μεθοδικό αγώνα για να καθαριστεί η πνευματική καρδιά του ανθρώπου από τα πάθη και να εγκατασταθεί μέσα της η αγνή, ακατανίκητη και ανιδιοτελής αγάπη προς το Θεό, τους ανθρώπους και όλα τα όντα.
Μήπως κάποιος νομίζει ότι δε χρειάζεται ένα τέτοιο αγώνα, γιατί ήδη «τους αγαπάει όλους»; Αυτό θα το διαπιστώσει, αν είναι σε θέση να βλάψει τα συμφέροντά του για χάρη του συνανθρώπου του και να συγχωρήσει τον εχθρό του, εκείνον που προσπαθεί να του κάνει (ή του έχει ήδη κάνει) κακό, βάζοντας πάνω απ’ όλα τον αδελφό του (το συνάνθρωπό του), όποιος κι αν είναι, ό,τι κι αν έχει κάνει, ό,τι κι αν του έχει κάνει! Και αυτό είναι εύκολο να το λες, αλλά για να το πράξεις (απλά για να το θελήσεις) χρειάζεται αγώνας.
Να μερικά λόγια του Χριστού, που οι άγιοι και πολλοί χριστιανοί τα κάνουν πράξη, αλλά πολύς κόσμος θυμώνει φοβερά όταν τ’ ακούει, γιατί δεν τα αντέχει:
«Ακούσατε ότι ειπώθηκε στους προγόνους σας “θα αγαπήσεις τον πλησίον σου και θα μισήσεις τον εχθρό σου”. Εγώ όμως σας λέω, αγαπάτε τους εχθρούς σας, ευλογείτε εκείνους που σας καταριούνται, κάντε καλό σ’ εκείνους που σας μισούν και προσεύχεστε υπέρ εκείνων που σας βρίζουν και σας καταδιώκουν. Έτσι θα γίνετε παιδιά του Πατέρα σας του εν τοις ουρανοίς, που ανατέλλει τον ήλιο Του σε πονηρούς και αγαθούς και βρέχει σε δίκαιους και άδικούς. Γιατί, αν αγαπάτε εκείνους που σας αγαπούν, τι καλό κάνετε; Αυτό δεν κάνουν κι οι τελώνες; Κι αν χαιρετάτε μόνο τους φίλους σας, τι ιδιαίτερο κάνετε; Αυτό δεν κάνουν κι οι τελώνες; Εσείς όμως να είστε τέλειοι, όπως κι ο Πατέρας σας είναι τέλειος» (Ιησούς Χριστός, στο κατά Ματθαίον 5, 43-48).
Ο κόσμος, είπαμε, θυμώνει πολύ όταν ακούει τέτοια λόγια, γιατί δεν τ’ αντέχει. Ε λοιπόν, σκοπός τού να γίνει κάποιος μοναχός, είναι να μάθει όχι μόνο να τα αντέχει, αλλά και να τα κάνει πράξη! Αυτό τον λυτρώνει· αυτό λυτρώνει και τους ανθρώπους γύρω του· αυτό τον ενώνει με το Χριστό και με όλους τους ανθρώπους και όλα τα πλάσματα· αυτό είναι όλο.
Ίσως στον τόπο μας να μην ξέρετε τέτοιους μοναχούς, αλλά μοναχούς που ζουν μια πιο «ελαφριά» ασκητική ζωή. Ίσως όμως υπάρχουν και μεγάλοι ασκητές (άντρες και γυναίκες) λίγο πιο δίπλα, στο διπλανό κελί ενός μοναστηριού που επισκεφτήκατε ή στο διπλανό μοναστήρι ή στο διπλανό νομό. Πάντως υπάρχουν πολλοί τέτοιοι μοναχοί στην εποχή μας. Είναι εκείνοι που ξέρουν τι θέλουν, που προσεύχονται για τον κόσμο και ο κόσμος τους αγνοεί ή τους περιφρονεί.
Ο κόσμος που «απελευθερώθηκε» από την πίστη στο Θεό και τώρα, «ελεύθερος», ζει την καθημερινή κόλασή του…
ΥΓ. Αυτό το άρθρο πρωτοδημοσιεύτηκε στο: http://o-nekros.blogspot.gr/2010/08/blog-post.html.
