Είναι πολύτιμο να ξέρουμε τι έχουμε πραγματικά ανάγκη. Τυπικά επικαλούμαστε τη διάκριση ανάμεσα στην ανάγκη και την επιθυμια για να μειώσουμε τις προσδοκίες μας; και να εκπαιδεύσουμε τον εαυτό μας να έχει πιο μετριοπαθείς στόχους. ΄Εχετε στ’ αλήθεια ανάγκη ένα σπίτι στην παραλία ή ένα σπορ αυτοκίνητο ή να τρώτε σε διάσημα εστιατόρια; Όχι- αυτά είναι μονάχα επιθυμίες. Είναι ωραίες, αλλά όχι απαραίτητες. Επομένως, εάν θέλουμε να αντιμετωπίζουμε συνετά τα χρήματα, πρέπει να αντισταθούμε στην παρόρμηση να ακολουθήσουμε τις επιθυμίες μας και αντ’ αυτού να επικεντρωθούμε σε αυτά που έχουμε ανάγκη.
Η ανάγκη έχει μεγαλύτερο βάθος – συνδέεται με τα σημαντικά σημεία στην ιστορία της ζωής μας. Η ερώτηση «Αυτό το χρειάζονται;» είναι ένας τρόπος για να ρωτήσουμε το εξής: πόσο σημαντικό είναι αυτό το πράγμα, πόση σημασία έχει για να γίνω μια καλύτερη εκδοχή του εαυτού μου σε τι θα μου χρησιμεύσει πραγματικά στη ζωή μου;
Όταν κατανοήσουμε την ανάγκη μας βλέπουμε τι πάει στραβά όταν οι άνθρωποι κυνηγούν πολυτέλειες που δεν έχουν πραγματικά ανάγκη. Η κατάκτηση της πολυτέλειας δεν θα βοηθήσει ούτε να εξελιχθούν ούτε να ευημερήσουν. Αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα πως οι πολυτέλειες είναι άχρηστες, αλλά πως οι άνθρωποι που τις απέκτησαν δεν έχουν την ικανότητα ή την ευαισθησία να τις χρησιμοποιήσουν σωστά.
Η απληστία είναι ένας όρος πρωταρχικής σημασίας στο σύγχρονο λεξιλόγιο της ηθικής. Απληστία δεν είναι να θέλει κανείς να έχει παραπάνω από αυτό που έχουν οι άλλοι – ερμηνεία βάσει της οποίας συνηθίζουμε να χρησιμοποιούμε την λέξη αυτή. Το να επιθυμεί κανείς ένα όμορφο σπίτι δεν τον καθιστά άπληστο, εάν το επιθυμεί για την ομορφιά του.
Πώς μπορείτε να διακρίνεται την ανάγκη από την επιθυμία;
Ο τρόπος για να κάνετε τη διάκριση αυτή είναι να αναρωτηθείτε τι εξυπηρετεί η ανάγκη και η επιθυμία. Σε τελική ανάλυση, αυτό που αναρωτιέται κανείς είναι: πόσο συνετό – έξυπνο και ουσιαστικά σημαντικό – είναι να επιδιώξω αυτό που εξυπηρετεί η ανάγκη ή η επιθυμία; Και η δύναμη της άμεσης επιθυμίας δεν είναι παρά ένας πρόχειρος και συχνά παραπλανητικός οδηγός για να απαντήσουμε στην ερώτηση αυτή.
Η διάκριση ανάμεσα στην ανάγκη και την επιθυμία συνδέεται άμεσα με ζητήματα ταυτότητας, ηθικής και νοήματος της ζωής. Δεν μπορείτε να αντιμετωπίσετε σωστά τα χρήματα εάν δεν αναλογιστείτε σοβαρά τα παραπάνω θέματα.
Είναι σημαντικό να καταλάβουμε πως η διάκριση ανάμεσα στην ανάγκη και την επιθυμία δεν αντιστοιχεί στη διάκριση ανάμεσα στο στοιχειώδες και το εκλεπτυσμένο ή ανάμεσα στο φτηνό και το πολυτελές. Αυτό συμβαίνει για έναν πολύ ισχυρό λόγο. Η διάκριση ανάμεσα στην ανάγκη και την επιθυμία είναι μια ψυχολογική διάκριση που σχετίζεται με την προσωπική ευημερία και την αναζήτηση του καλύτερου εαυτού μας. Η διάκριση ανάμεσα στο στοιχειώδες και το εκλεπτυσμένο είναι μια διάκριση που σχετίζεται με τον βαθμό πολυπλοκότητας, ενός αντικειμένου. Η διάκριση ανάμεσα στο φτηνό και το ακριβό έχει να κάνει με την τιμή και τη ζήτηση.
Ανώτερες, μεσαίες και κατώτερες ανάγκες.
Αποτελεί κραυγαλέο δυστύχημα του σύγχρονου πολιτισμού το γεγονός πως οι ανάγκες σχετίζονται συνήθως με τη βιολογική επιβίωση. Κατά βάση, το δικαίωμά σας να διεκδικήσετε αυτό που έχετε ανάγκη είναι ισχυρό, ενώ η εκπλήρωση των επιθυμιών αποτελεί ένα εντελώς διαφορετικό κεφάλαιο.
Οι ανώτερες ανάγκες συμπεριλαμβάνουν: βαθιές φιλίες έναν σκοπό στη ζωή, προσωπικό στιλ, συναισθηματική ωριμότητα.
Οι μεσαίες ανάγκες συμπεριλαμβάνουν μια καλοπληρωμένη δουλειά ρούχα που να είναι της μόδας, εξωτικά ταξίδια, γνωριμίες με ανθρώπους που έχουν μεγάλο κοινωνικό κύρος.
Ξεχωρίζοντας τις μεσαίες από τις ανώτερες ανάγκες
Οι ανάγκες μεσαίας συνομοταξίας αυτές της κοινωνικότητας του κύρους που έχουμε στην κοινωνία και της γνωριμίας μας με άλλους ανθρώπους –που ενσωματώνονται στο περιβάλλον μας –συχνά συνδέονται πολύ στενά με τα χρήματα. Κατά κάποιο τρόπο, τα αγαθά αυτά είναι και εκείνα που επιθυμούμε περισσότερο. Μέσα σε αυτό ακριβώς το πλαίσιο συνδέονται τα χρήματα και η ευτυχία καθώς τα χρήματα είναι ένας άμεσος τρόπος για να αποκτήσουμε περισσότερα αγαθά της μεσαίας συνομοταξίας,
Η κρίσιμη εξέλιξη στην οικονομική ζωή των ανθρώπων και των κοινωνιών είναι η ικανότητά τους να μεταπηδήσουν από την επιδίωξη των αγαθών μεσαίας συνομοταξίας στην επιδίωξη αγαθών ανώτερης συνομοταξίας. Μερικές φορές πρέπει να χαλαρώσουμε την προσκόλλησή μας σε μεσαίες ανάγκες, όπως το κοινωνικό κύρος και η χλιδή, προκειμένου να επικεντρωθούμε σε ανώτερα πράγματα. Αυτό δεν προϋποθέτει να έχουμε περισσότερα χρήματα προϋποθέτει να έχουμε πιο ανεξάρτητη σκέψη.
Το άμεσο κόστος των ανώτερων αναγκών.
Η ψυχική διάθεση που μας επιτρέπει να μπορούμε να ξαπλώσουμε στο κρεβάτι μας μια ώρα νωρίτερα, η να χαλαρώσουμε στη μπανιέρα ή να κάτσουμε σε ένα καφενείο ή ένα πάρκο –και να μην τρωγόμαστε και να στριφογυρνάμε ανυπόμονα.
Οι ανώτερες ανάγκες δεν είναι πομπώδεις ή επιτηδευμένες. Η ανάγκη να μας καταλαβαίνουν, να δημιουργούμε κάτι που να έχει αξία, να γνωρίζουμε τον εσωτερικό κόσμο των άλλων, να βελτιώνουμε ό,τι νιώθουμε: όλα αυτά αποτελούν καθημερινά μελήματα. Και τα μελήματα αυτά εκδηλώνονται –εκπληρώνονται ή μένουν ανεκπλήρωτα –καθώς ζούμε τη ζωή μας προσπαθώντας να ανταποκριθούμε στις πιο προφανείς ανάγκες μας.
Οι ανώτερες ανάγκες και το κοινωνικό κύρος
Κάποιος θέλει να νιώθει κοινωνικά ανώτερος και αγοράζει ένα μεγάλο σπίτι, θέλει να νιώθει πως συγχρονίζεται με την υψηλή κοινωνία, οπότε πάει σε ένα ακριβό εστιατόριο ή αγοράζει εισιτήρια για την όπερα, θέλει να θεωρείται καλλιεργημένος, οπότε συλλέγει έργα τέχνης. Στο μέτρο που αυτό και μόνο επιδιώκουν, ο χαρακτηρισμός είναι σωστός. ωστόσο, σε γενικές γραμμές ένας τέτοιος χαρακτηρισμός αποτελεί ωμή επίθεση. Το πλαίσιο της κριτικής είναι κατά βάση ότι οι «ανώτερες ανάγκες» σχετίζονται πάντα με το κοινωνικό γόητρο.
Μπορεί η επιδίωξη του κοινωνικού γοήτρου να αποτελεί μια ακαταμάχητη παρόρμηση της ανθρώπινης φύσης. Εάν αυτό είναι αλήθεια, τότε θα έπρεπε να αποσκοπούμε στο να τη μετασχηματίσουμε αντί να προσπαθούμε μάταια να την εξαλείψουμε. Δεν είναι λάθος να θαυμάζουμε κάποιον ή να τον θεωρούμε αξιοζήλευτο. Η ερώτηση που πρέπει να κάνουμε στον εαυτό μας είναι γιατί τον θαυμάζουμε και τι είναι αυτό που ζηλεύουμε. Εάν κάποιος έχει υψηλό κοινωνικό γόητρο επειδή είναι σοφός, γενναιόδωρος, έχει αισθητική ευαισθησία και βγάζει στους άλλους τον καλύτερό του εαυτό, τότε σίγουρα του αξίζει. Εάν ζηλεύουμε αυτές τις αρετές του, και συνεπώς επιδιώκουμε να τις κατακτήσουμε κι οι ίδιοι, τότε ο ρόλος της ζήλιας είναι δημιουργικός στη ζωή μας. Σε γενικές γραμμές, θεωρούμε πως το αίσθημα της ζήλιας είναι φθοροποιό και πως πρέπει να το αποφεύγουμε. Ωστόσο, μπορεί και να αποδειχθεί πολύτιμο - εάν η ζήλια μας μας κατευθύνει προς τη σωστή κατεύθυνση.
Το κοινωνικό γόητρο
Το κοινωνικό γόητρο είναι φαινόμενο που συναντάται σε σύνολα ανθρώπων, συμβαίνει επειδή μέσα σε ένα σύνολο, οι άνθρωποι συνήθως κοιτούν τους άλλους είτε προς τα πάνω είτε προς τα κάτω, είτε θαυμάζουν κάποιον είτε τον υποτιμούν. Κάποια άτομα θεωρούνται από όλους ως οι καλύτεροι, και κάποια άλλα κατά κοινή ομολογία υστερούν. Ωστόσο ο τρόπος με τον οποίο κατανέμεται το κοινωνικό γόητρο δεν είναι πάντα ο ίδιος. Σε ένα σύνολο σκλήρων και κακοπροαίρετων ανθρώπων, το κοινωνικό γόητρο θα κατανεμηθεί με τρόπο απαράδεκτο. Ο πλέον επιθετικός, άσπλαχνος και βλακωδώς αλαζόνας άνθρωπος θα έχει το μεγαλύτερο κοινωνικό γόητρο. Σε ένα σύνολο καλλιεργημένων και σοβαρών ανθρώπων, το κοινωνικό γόητρο αντικατοπτρίζει τα εσωτερικά χαρίσματα του ατόμου που το καρπώνεται.
Αυτό σημαίνει πως χρειαζόμαστε απεγνωσμένα να βρούμε, τον σωστό κύκλο ανθρώπων. Ως ξεχωριστά άτομα δεν μπορούμε να ελέγξουμε τη διαδικασία κατανομής κοινωνικού γοήτρου σε ολόκληρη την κοινωνία. Ωστόσο, στον κοινωνικό περίγυρο, που έχουμε επιλέξει, μπορούμε να ελπίζουμε πως θα βρούμε και θα διαμορφώσουμε μια καλή κατανομή του κοινωνικού γοήτρου.
Η ανησυχία για το κοινωνικό γόητρο τροφοδοτεί και την ανησυχία για τα χρήματα. Το κοινωνικό γόητρο καθαυτό δεν είναι ούτε καλό ούτε κακό. Όλα εξαρτώνται από τα στοιχεία που υποδηλώνουν κοινωνικό γόητρο –στοιχεία που κυμαίνονται από τα πλέον επιπόλαια (αυτοκίνητο, χρώμα μαλλιών) μέχρι τα πλέον σοφά και εμριθή (διορατικότητα, καλοσύνη).
Πόσα χρήματα χρειάζομαι;
Η επιθυμία μας να είμαστε ρεαλιστές σημαίνει πως αποκλείουμε κάποιες οδούς, προτού προλάβουμε καν να τις μελετήσουμε και να αναζητήσουμε τρόπους με τους οποίους θα μπορούσαμε να τις ακολουθήσουμε. Με άλλα λόγια, συνήθως είμαστε ρεαλιστές σε σχέση με αυτά που έχουμε τη δυνατότητα να αγοράσουμε. Πρώτα, όμως, πρέπει να είμαστε ρεαλιστές όσον αφορά αυτά που έχουμε ανάγκη.
Μάλιστα, υπάρχει μια διαδικασία διαλεύκανσης, με την οποία μπορούμε να αναγνωρίσουμε ποια στοιχεία ανήκουν στη σφαίρα της φαντασίας και ποια στην πραγματικότητα –η διαδικασία αυτή απαιτεί χρόνο, όμως μπορεί να οδηγήσει σε σημαντικά οφέλη σε ό,τι αφορά την αυτοεπίγνωση ή τη συλλογική αντίληψη. Επομένως οι περισσότεροι άνθρωποι δεν πρόκειται να καταλάβουν και πολλά ακούγοντας τη φράση «Χρειάζομαι ένα ιδιωτικό τζέτ διότι, παρόλο που έχει πλάκα να έχει κανείς ένα τζετ, δεν είναι πολλοί εκείνοι που χρειάζονται να ταξιδεύουν με τη μέγιστη δυνατή ταχύτητα συχνά, προκειμένου να ευημερήσουν.
Αντί να προσπαθήσουμε να μειώσουμε τα έξοδά μας, η φιλοδοξία στη απόπειρα αυτή είναι να είμαστε όσο το δυνατό πιο ακριβείς σε σχέση με τα πράγματα που χρειαζόμαστε για την ευημερία μας –αναγνωρίζοντας πλήρως πως είναι πιθανό να μην έχουμε τη δυνατότητα να αποκτήσουμε κάποια πράγματα που πραγματικά χρειαζόμαστε. Κάτι τέτοιο είναι οδυνηρό. Όμως ο στόχος δεν είναι να ταπεινώσουμε τον εαυτό μας, υποτίθεται πως είναι ένας αντικειμενικός έλεγχος της πραγματικότητας. Λαμβάνοντας τον έλεγχο αυτόν υπόψη μας μπορούμε να εκτιμήσουμε τι πρέπει να κάνουμε ώστε να έρθουμε πιο κοντά στο να ικανοποιήσουμε τις πραγματικές μας ανάγκες.
Τι είναι πραγματικά σημαντικά για εμάς να κάνουμε ή να έχουμε;
Ρωτήστε πρώτα τον εαυτό σας: Σε βάθος χρόνου, ποιες είναι οι δραστηριότητες, οι εμπειρίες και τα υπάρχοντα στα οποία πρέπει να επικεντρωθώ; Είναι οι διακοπές πιο σημαντικές από τα δώρα; Είναι το σπίτι μέσα στο οποίο ζω πιο σημαντικό από το μέρος όπου βρίσκεται; Ανάμεσα στα πάμπολλα πράγματα που επιθυμούμε, ποια είναι τα πιο σημαντικά για την ευημερία μας;
Ύστερα κάντε την ερώτηση: Τι επιθυμίες έχω που είναι στην πραγματικότητα λιγότερο ζωτικές για τη μακροπρόθεσμη ευημερία μου; Είναι οδυνηρό να παίρνει κανείς τέτοιες αποφάσεις. Απαιτούν να βάλετε σε δεύτερη μοίρα κάποιες επιθυμίες σας και να τις αφήσετε ανεκπλήρωτες. Όμως αυτό είναι το τίμημα που πληρώνει κανείς προκειμένου να τοποθετήσει τα χρήματά του στα πιο σημαντικά σημεία.
Πηγή: John Amstrong «ΤΟ ΧΡΗΜΑ»
Eκδόσεις ΠΑΤΑΚΗ
