Ένας γάμος στα χρόνια της Τουρκοκρατίας της Ευγενίας Ζαμπετάκη

Στα πρώτα χρόνια του περασμένου αιώνα η Κρήτη αναστέναζε ακόμη κάτω απού το ν-Τουρκικό ζυγό.

Η αποδέλοιπη⁽¹⁾ Ελλάδα ήτανε λεύτερη.

Σε τουτηνά τη ν-εποχή, έζιενε ο Κονιδονικολής με τη φαμελιά ντου, σ’ ένα μικιό χωριό της σκλαβωμένης Κρήτης.

Έχτισεν’ ένα νερόμυλο στην ν-άκρα του Γεροπόταμου και με τη δύναμη του νερού, άλεθενε το σιτάρι, το κριθάρι, τη ν-ταγή, απού του φέρνανε απού τα γυροχώριουλα. Έβανε κι εργάτες και το ν-αϊδέρνανε⁽²⁾, γιατί τ’ αλέσματα επέφτανε πολλά και δουλεύγανε μέρα – νύχτα.

Το επάγγελμα του μυλωνά ήτανε ζάβαλε⁽³⁾ πολλά κουραστικό βαγιεστούσανε⁽⁴⁾ τσ’ ογρασιές και τσι κρυγιότες.

Η φαμελιά του Κονιδονικολή είχεν’ ένα γιό το μ-Παυλή και μια γ-κοπελιά τη ν-Αγγελική. Η πεθυμιά του ήτανε να σπουδάσει τ’ αρσενικό ν-του κοπέλι, δε ν-ήθελε να γενεί μυλωνάς να παλεύγει κι αυτός τα βάσανα τση μυλωνικής.

Ετότες δε ν-ήτανε σκολειά σ΄ούλα τα χωριά, παρά μόνο στα κεφαλοχώρια. Φωτισμένοι δάσκαλοι και γραμματισμένοι κληρικοί, εδιδάσκανε τη γλώσσα μας, την ιστορία μας, αριθμητική και ό, τι άλλο θεωρούσανε απαραίτητο.

Έπεμπε το λοιπός τ’ αρσενικό ν-του κοπέλι ο μυλωνάς σ’ ένα κοντινό κεφαλοχώρι να ξεστραβωθεί να γενεί γραμματιζούμενος, τη γ-κοπελιά τη δασκάλευγενε η μάνα στο σπίτι όσα πρεπε να μάθει για να γενεί μια καλή νοικοκερά, τότεσιδα τα θηλυκά δε ν-τα στέλνανε στο σχολειό.

Μπρε συ Μαριγώ, πρόβαλε μωρή παιδί μου να μου πεις γιάντα δε μου πέμπεις⁽⁵⁾ μπλιό⁽⁶⁾ τη γ-κοπελιά είντ’ απογινήκετε⁽⁷⁾ ε τα ‘ναι⁽⁸⁾ να βγω να τη δω; Ελιγώθηκα⁽⁹⁾ σας δε το κατέεις πως εστραμπούληξα το μπόδα μου και δε μπορώ να σουλατσέρνω; Απορπίστηκα⁽¹⁰⁾, λω δα⁽¹¹⁾, θα πάρω το μπαστούνι να κουτσαβλήσω μέχρι το σπίτι τση κοπελιάς μου…

• Έλα μάνα μου, καλώς εκόπιασες, κατεβαίνω να σ’ αναβαστώ, να βγεις τη σκάλα, περίμενε να μη μ-πέσεις να μισερωθείς πάλι. Κάτσε μάνα έπαε⁽¹²⁾ στο στο γ-καναμπέ να σου βράσω ένα βραστάρι να ζεσταθείς μια ουλιά⁽¹³⁾.
• Χαράμις το πράγμα απού θέλω, ήπια βραστάρι, έφαγα, μα δε γατέω είντα ‘χω κι είναι το στόμα μου σφάκα ροζογάλι⁽¹⁴⁾.
• Να σου φέρω μάνα ένα σύκο ξερό, μια φουχτέ σταφίδες, αν ήττο⁽¹⁵⁾ σου μια κουταλέ μέλι να γλυκάνει το στόμα σου.
• Άστα δα τα δοσούδια και πες μου για τη γ-κοπελιά είντα ‘πογίνηκενε;

Να ‘ρχινήξω μάνα μου να σου λέω τα βάσανά μας. Η κοπελιά μας είναι στο μύλο και βοηθά το ν-αφεντάκι τζη

• Είντα ‘ναι μπρε η ταμακιαροσύνη⁽¹⁶⁾ ν-του, τόσα νοικοκυριά ‘χετε δε ν-εμπόριενε να πάρει ακόμη ένα ν-εργάτη, μονό βασανίζει τ’ ‘άζουδο το μικιό, απού δε ν-εμέστωσενε ακόμη να το κανιάσει⁽¹⁷⁾. Ηγούγια⁽¹⁸⁾ μου α ν-έχει κλείσει τα δώδεκα.
• Δε ν-απόγυρενε μάνα στο μύλο για να κάνει δουλειές, είντα λογάσαι, ο αφέντης τση την αγαπά και τη μ-πονεί σα γ-και μένα, η Αγγελική είναι σπλάχνο μας, αλλ’ όπως αναστοράσαι σέρνει τη μπογαρέ του πατέρα τζη και φαίνεται τζάνε⁽¹⁹⁾ μου κοπελοπούλα. Όι πως είμαι μάνα τζη, μα δεν άφηκενε ο Θεός ομορφιά να μη τζη τηνε δώσει: Κατάξανθες πλεξούδες, άσπρη σα ν-τα ‘ναι γάλατα, αμάθια σα ν-τη γαλάζια θάλασσα, μέση σα ν-το δαχτυλίδι και γάμπες αγαλματένιες. Οπροχθάλλες⁽²⁰⁾ απού σου τη ν-έπεψα στο πανωχώρι, στο κονάκι σου, όντε ν-επέρνανε απ’ όξω απού το γκαφενέ εβγήκεν’ ένας άγνωστος καλοντυμένος χωραΐτης, δε ν-τονε γνώριζενε κιανείς χωριανός, τη νεξάνοιγενε κι αναρώτανε τσι χωριανούς, τίνος είναι;

Είπανε οι γιάντρες που κάθουντανε εκειά πως είναι ροφιάνος του Αγά και πηαίνει στα χωριά και διαλέει όμορφες μικρές κοπελιές για το χαρέμι ν-του. Ώφου μάνα ά μ-πάρει τη γ-κοπελιά μας να τη ξεγιβεντήσει⁽²¹⁾, καλλιά να μου ‘ρθει γιότσα.

• Ηγούγια μας κοπελιά μου, πότες θα φύγουνε οι Τουρκαλάδες απού το ν-τόπο μας, ούλη η γιάλλη Ελλάδα ελευτερώθηκενε, εμείς θα τσ’ είχομενε ακόμη στη γ-κεφαλή μας, ξεμίστεψε μας Θε μου.
• Ετσά ‘ναι μάνα μου, εβάλαμενε τση κοπελιάς μας βράκες και στιβάνια, εδέσαμενε στη γ-κεφαλή τζη ένα κρουσάτο μαντήλι, άλλαξενε η καπελιά μας και γίνηκενε αντράκι και τη χώσαμενε στο μύλο να τηνε προστατεύγει ο κύρης τση…

Συνεχίζεται…

(Αληθινή Ιστορία)

1. αποδέλοιπη = υπόλοιπη
2. αϊδέρνω = βοηθώ
3. ζάβαλε = Τουρκ Zavalli = κακορίμαλα
4. βαγιεστούσανε = αγανακτούσανε
5. πέμπω = στέλνω
6. μπλιό = πλέον
7. είντ’ από γινήκετε = τελικά τι γινήκατε
8. ε τα ‘ναι = αυτού είναι
9. ελιγώθηκα = ενοστάλγησα
10. απορπίστηκα = απελπίστηκα
11. λω δα = λέω τώρα
12. επαέ = εδώ
13. μια ουλιά = πολύ λίγο
14. σφάκα ροζογάλι = πάρα πολύ πικρό
15. αν ήττο σου = (ήττο = επιρ συγκριτικού βαθμού του επιθέτου ολίγος – ήττων – ελάχιστο) τουλάχιστο
16. ταμακιαροσύνη = πλεονεξία
17. να κανιάσει = να γίνει καχεκτικό
18. ηγούγια μου = αλοίμονό μου
19. τζάνε μου = ψυχή μου
20. οπροχθάλλες = προχθές, τις προάλλες
21. ξεγιβεντήσει = κατεξευτιλίσει