- Η επιστολή, 1 Δεκεμβρίου 1798, του πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Γρηγορίου του Ε΄, όπου καταφέρεται εναντίον της Νέας Πολιτικής Διοικήσεως του Ρήγα.
Ιερώτατε μητροπολίτα Σμύρνης, υπέρτιμε και έξαρχε Ασίας, εν αγίω πνεύματι αγαπητέ αδελφέ και συλλειτουργέ της ημών μετριότητος, κύρ Άνθιμε, χάρις ειή τη αρχιερωσύνη σου και ειρήνη του Θεού! Διά της παρούσης ημετέρας πατριαρχικής επιστολής δηλοποιούμεν τη αρχιερωσύνη σου, ότι συνέπεσεν εις χείρας ημών εν σύνταγμα εις μίαν κόλλαν χαρτί ολόκληρον, μεγάλην, εις απλήν φράσιν ρωμαϊκην, επιγραφόμενον «νέα πολιτική διοίκησις των κατοίκων της Ρούμελης των μικρών εν τη μεσογείω νήσων και της Βλαχομπογδανίας» και αναμνήσθημεν του ποιμαντικού χρέους.
Και διά τούτο γράφομεν τη αρχιερωσύνη σου να επαναγρυπνής, εις όλα τα μέρη της επαρχίας σου με ακριβείς ερεύνας και εξετάσεις, όταν εμφανίσθη τοιούτον σύνταγμα, ως άνωθεν, εις τύπον ή χειρόγραφον, να συνάξης άπαντα τα διασπειρόμενα, και να τα εξαποστέλλης εις ημάς εν τάχει, μη επιμένων τα πλείονα, αλλ’ αμέσως όσα αν εμπίπτωσι κατά μικρόν να εξαποστέλλης.
Και πρόσεχε, αδελφέ, ίνα μή φανής παραμελών εις την τοιαύτην ποιμαντικήν και αγρυπνόν σου ταύτην αρχιερατικήν επιστασίαν∙ και εκ της επαρχίας σου εμφανισθή τοιούτον σύνταγμα διασπειρόμενον και δεν το φανέρωσης προς ημάς και εξαποστείλης τα τοιαύτα, αλλά δι’ άλλου τινός ή σταλθή ενταύθα ή ακουσθή∙ ότι αποδεικνύεις σε αυτόν ανίκανον, και του ποιμαντικού χρέους ελλειπέστατον και αγρήγορον∙ και εκ τούτου υποπίπτεις εις ανυποληψίαν και ποινήν παρά Θεού και της εκκλησίας εξ αποφάσεως.
Όθεν εντελλόμεθα σοι σφοδρώς να εγρηγορής όλαις δυνάμεσιν, εν πάσι τοις μέρεσι της επαρχίας σου, και κώμαις και χωρίοις παραλίοις και μεσογείοις, να μην παραμπέση τοιούτον σύνταγμα εις ανάγνωσιν τω χριστιανικώ εμπιστευθέντι σοι λαώ, όπερ να μην εμφανισθή πρώτον τη αρχιερωσύνη σου∙ ότι πλήρες υπάρχει σαθρότητος εκ των θολερών αυτού εννοιών, τοις δόγμασι της ορθοδόξου ημών πίστεως εναντιούμενον.
Ούτω ποίησον και μή άλλως, εξ αποφάσεως, ίνα και ή του Θεού χάρις είη μετά της αριχερωσύνης σου!
- Η επιστολή, 22 Ιουνίου 1998, της Επιστημονικής Εταιρείας Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα προς τον Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως κ. Βαρθολομαίο σχετικά με την άρση της καταδίκης του Συντάγματος του Ρήγα.
Παναγιώτατε,
Φέτος, το 1998, έχει ανακηρυχθεί ως έτος Ρήγα Βελεστινλή, γιορτάζοντας την επέτειο του μαρτυρικού θανάτου του, που είχε συμβεί, πριν από διακόσια χρόνια, τον Ιούνιο του 1798, στον πύργο Νεμπόϊζα του Βελιγραδίου.
Με την ευκαιρία της επετείου, η Επιστημονική Εταιρεία Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα Σας γνωρίζει ότι το βασικό επαναστατικό κείμενο του εθνεγέρτη Ρήγα Βελεστινλή, η «Νέα Πολιτική Διοίκησις», που τυπώθηκε στη Βιέννη το 1797 και έγινε αιτία της συλλήψεως του, καταδικάστηκε από τον τότε πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως, τον Γρηγόριο τον Ε΄ στην πατριαρχική επιστολή της 1ης Δεκεμβρίου 1798. Όπου αναφέρεται σε αυτήν «ότι συνέπεσεν εις χείρας ημών εν σύνταγμα εις μίαν κόλλαν χαρτί ολόκληρον, μεγάλην, εις απλήν φράσιν ρωμαϊκήν, επιγραφόμενον «νέα πολιτική διοίκησις των κατοίκων της Ρούμελης των μικρών εν τη μεσογείω νήσων και της Βλαχομπογδανίας» και αναμνήσθημεν του ποιμαντικού χρέους».
Καταλήγοντας, «Όθεν εντελλόμεθά σοι σφοδρώς… να μην παραμπέση τοιούτον σύνταγμα εις ανάγνωσιν τω χριστιανώ εμπιστευθέντι σοι λαώ (…) ότι πλήρες υπάρχει σαθρότητος εκ των θολερών αυτού εννοιών, τοις δόγμασι της ορθοδόξου ημών πίστεως εναντιούμενον».
Παναγιώτατε, η Επιστημονική Εταιρεία Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα Σας γνωρίζει τα ανωτέρω για σχετική εξέταση και εάν είναι δυνατόν να αρθεί η καταδικαστική εκείνη απόφαση του Συντάγματος του Ρήγα Βελεστινλή, η οποία, επί πλέον, πολλές φορές αναφέρεται αρνητικά για την Ορθόδοξο Εκκλησία σε επιστημονικά συνέδρια και επιστημονικές ιστορικές μελέτες.
Εσωκλείουμε το βιβλίο του Ρήγα Βελεστινλή, Τα Επαναστατικά, όπου περιέχεται η «Νέα Πολιτική Διοίκησις», καθώς και φωτοτυπία της επιστολής του πατριάρχη Γρηγορίου του Ε΄ προς τον μητροπολίτη Σμύρνης Άνθιμον, από το βιβλίο Γ.Γ. Παπαδοπούλου.
Τα κατά τον αοίδοιμον πρωταθλητήν του ιερού των Ελλήνων αγώνος, τον Πατριάρχην Κωνσταντινουπόλεως Γρηγόριον τον Ε΄, εν Αθήναις 1866, τ. Β΄, 498-499.
Με τον προσήκοντα σεβασμό
Για το Δ.Σ.
- Το απαντητικό έγγραφο, 5 Αυγούστου 1998, της Αρχιγραμματείας της Αγίας και Ιεράς Συνόδου του Οικουμενικού Πατριαρχείου.
Τοις Εντιμ(ω)τάτοις κυρίοις Δρ. Δημ. Καραμπερόπουλω, Πρόεδρω, και Δημ. Κογκούλη, Γεν. Γραμματεί της Επιστημονικής Εταιρέιας Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα,
Εις Αθήναις.
Ελήφθη και μετά πολλής προσοχής εθεωρήθη εν συνεδρία της Αγίας και Ιεράς Συνόδου το από της 22ας Ιουνίου έ. έ., αρ. πρωτ. 138, γράμμα υμών, δι ού εξαιτείσθε όπως, επ’ ευκαιρία της διακοσιοστής επετείου από του μαρτυρικού θανάτου του Ρήγα Βελεστινλή, εξετάσθη η δυνατότης άρσεως της από Δεκεμβρίου α΄ έτους ……. Κατακρίσεως πολιτικού φυλλαδίου, ήν, υπογραφομένην υπό του Οικομενικού Πατριάρχου Γρηγορίου Ε΄, χαρακτηρίζετε ως «καταδικαστικήν απόφασιν του Συντάγματος του Ρήγα Βελεστινλή».
Εις απάντησιν, γνωρίζω υμίν τα ακόλουθα:
- Τυγχάνει δήλον ότι δεν πρόκειται περί καταδικαστικής αποφάσεως, αλλά περί εγκυκλίου γράμματος, ποιμαντικής σκοπιμότητας και καιρικού χαρακτήρος, ευρίσκοντος την δικαιολογίαν αυτού εις την μέριμναν του ποιμένος όπως διαφυλάξη τους υπό την προστασίαν αυτού τελούντας χριστιανούς από διώξεων και δυσμενών συνεπειών, των οποίων την σκληρότητα μαρτυρεί η ιστορία. Διότι είναι γνωστόν, ότι τα μή συνταγματικά καθεστώτα της Ευρώπης και του λοιπού κόσμου της εποχής εκείνης διέκειντο εχθρικώς προς την ιδέαν της δεσμεύσεως αυτών διά συνταγμάτων και σκληρώς καταδίωκον τους υποστηρίζοντας σχετικάς ιδέας, ως έπραξαν και προκειμένου περί του Ρήγα Βελεστινλή, του οποίου την διακοσιοστήν επέτειον της διά πολιτικούς λόγους θανατώσεως άγομεν κατά το τρέχον έτος.
- Από τοιούτων κίνδυνων ώφειλεν, ως φιλόστοργος Πατήρ, να διαφυλάξη το ευπαθές ποίμνιον αυτού ο αοίδιμος Πατριάρχης ανεξαρτήτως της προσωπικής αυτού αντιλήψεως περί της ορθότητος ή μη του «συντάγματος» του Ρήγα Βελεστινλή, του οποίου την περισυλλογήν συνιστά, αναμιμνησκόμενος «του ποιμαντικού χρέους», ως χαρακτηριστικώς γράφει.
- Είναι γνωστόν ότι ο Προφήτης Ιερεμίας συνεβούλευσε τους αοχμαλώτους εις την Βαβυλώνα Ιουδαίους όπως ζήσουν εκεί ειρηνικώς άχρι καιρού, καίτοι αιχμάλωτοι και βιαίως μετοικισθέντες (Ίερ.36, 4-1), σαφώς δε ο Εκκλησιαστής αποφαίνεται «ότι καιρός τω παντί πράγματι» (3, 1-11,17).
- Επομένως σφάλουν όσοι κρίνουν την τότε ενέργειαν επί τη βάσει των σημερινών δεδομένων, και δη της σχεδόν παγκοσμίου επικρατήσεως των συνταγματικών πολιτευμάτων και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ένεκα της οποίας ασφαλής συνήθως παρίσταται η διακίνησις των πολιτικών ιδεών, αν και ουδέ σήμερον ελλείπουν εις ωρισμένας περιπτώσεις οι σχετικοί κίνδυνοι.
- Αλλά το πλέον εν προκειμένω σημαντικόν είναι, ότι η προσφερόμενη υπό της Εκκλησίας εν Χριστώ ελευθερία υπερβαίνει πάσαν πολιτικήν ή αστικήν ελευθερίαν. Χωρίς δε να αγνοήται η σχετική αξία της εγκοσμίου ελευθερίας, την απόκτησιν της οποίας συνιστά και ο Απόστολος Παύλος γράφων προς Κορινθίους: «δούλος εκλήθης; μή σοι μελετώ∙ αλλ’ ει και δύνασαι ελεύθερος γενέσθαι, μάλλον χρήσαι» (Α΄ Κορ. 7,21), και περαιτέρω «μή γίνεσθε δούλοι ανθρώπων» (Α΄ Κορ. 7, 23).
Τονίζεται εν τη Εκκλησία η κεφαλαιώδης και σωτηριώδης πνευματική ελευθερία, η εμμονή εις την οποίαν θεωρείται βασικόν καθήκον του χριστιανού. Διό και η εντολή «τη ελευθερία ή Χριστός υμάς ηλευθέρωσε στήκετε και μή πάλιν ζυγώ δουλείας ενέχεσθε» (Γαλ. 5, 1) διατυπούνται εντόνως, δεδομένου και ότι η εγκόσμιος ελευθερία προ ολίγον χρήσιμος έστιν εις τους μή έχοντας και την πνευματικήν εν Χριστώ τοιαύτην.
Όθεν, εν συμπεράσματι, καταφανούς όντος του καιρικού χαρακτήρος της εν λόγω εγκυκλίου, σαφέστατον είναι ότι των συνθηκών εκείνων διαδρομουσών, εξέλιπεν αυτιθρόως και η ισχύς αυτής και δεν υφίσταται σήμερον αντικείμενον προς άρσιν.
Τούτο δε ισχύει έτι μάλλον εν όψει και του χαρακτήρος της εν λόγω εγκυκλίου ως μή επιβαλούσης δυσμενές τι μέτρον ή επιτίμιον κατά προσώπου τινός, ως μή εχούσης συνεπειών, όχι τόσο βεβαίως πνευματικών, ήτοι επηρεασμού ιδεολογικού ή πολιτικού εκ του περιεχομένου του Συντάγματος.
Ως φαίνεται υπονοούμενον εκ του καρακτηρισμού δι’ ευνοήτους λόγους αυτού ως πλήρους «θολερών εννοιών» και «τοις δόγμασι της ορθοδόξου ημών πίστεως εναντιουμένων», αλλά πρακτικών, συνισταμένων εις καταδιώξεις και θανατώσεις, οία η του κυκλοφορήσαντος αυτό, ως εκ της επικρατούσης τω χιλιοστώ επτακοσιοστώ ενηνηκοστώ ογδόω εκείνω έτει εν ταις πλείσταις χώραις της Ευρώπης και της Ανατολίας καταστάσεως.
Επεί δε τούτοις, μετά των δεήσεων της Εκκλησίας υπέρ αναπαύσεως της ψυχής του πρωτοπόρου εκείνου ανδρός Ρήγα Βελεστινλή, και των συγχαρητηρίων αυτής διά το έργον της υμετέρας Επιστιμονικής Εταιρείας, διατελώ μετά της εν Κυρίω αγάπης και ευχών.
Εν τοις Πατριαρχείοις, τη 5η Αυγούστου 1998
+ Ο Φιλαδελφείας Μελίτων
Αρχιγραμματεύων της Αγίας και Ιεράς Συνόδου
Πηγή: «Ρήγας και Ορθόδοξη πίστη» Δημήτριος Καραμπερόπουλος
Έκδοση: Επιστημονικής εταιρείας μελέτης ΦΕΡΩΝ-ΒΕΛΕΣΤΙΝΟΥ-ΡΗΓΑ
Ο «ΠΡΟΔΡΟΜΟΣ» ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ
Το παμπάλαιο ελληνικό έθνος μπορούσε να μεταλλαχθεί σε κράτος εθνικό, αν ακολουθούσε την τύχη των εθνών, καθώς την προσδιόρισε η Γαλλική Επανάσταση του 1789 και τα παρεπόμενά της. Χρόνια αργότερα μια άλλη ρηξικέλευθη προσωπικότητα, ο Ανδρέας Ρηγόπουλος, θα δώσει (1857) με κοφτές, και σχεδόν σε προφητικό τόνο, διατυπωμένες φράσεις το σχήμα του νέου ελληνισμού.
Τα εναρκτήρια χρονικά του ορόσημα δεν είναι ενιαία: άλλα για την εκκλησία, άλλα για την αντίσταση στην οθωμανική κατάκτηση, άλλα για την πνευματική αφύπνιση. Αυτή η πυκνή διατύπωση βρίσκεται στον επικήδειο λόγο του για τον Κωνσταντίνο Οικονόμο τον εξ Οικονόμων. Ας την παραθέσουμε.
Τριλογία ιερά και αθάνατη του Προλόγου του Πανελληνίου εκείνου δράματος, το οποίον θέλει αποτελεσθή υπό τους θόλους της Αγίας Σοφίας, ο Κολοκοτρώνης, ο Οικονόμος και ο Σολωμός. Είναι οι τρεις τελευταίοι αντιπρόσωποι της μεγάλης προδρομικής εποχής της Ελληνικής Παλιγγενεσίας. Οι τρείς ως ειπείν τελευταίοι γίγαντες προκατακλυσμιαίοι μεγάλου κόσμου. Και ο μεν Κωνσταντίνος Οικονόμος, Άγγελος Ταξιάρχης της Ορθοδόξου ημών Πίστεως και φωτεινός ρήτωρ της εκκλησίας μας, κλείει την πρόδρομον θρησκευτικήν Ελλάδα, την αρχομένην από του Μάρκου του Εφεσίου. Ο δε Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, Άγγελος ταξιάρχης του κατά βαρβάρων Αγώνος μας, κλείει την πρόδρομον πολεμικήν Ελλάδα, την αρχομένην από Γεωργίου του Καστριώτου. Ο δε Διονύσιος Σολωμός, Άγγελος Ταξιάρχης της Εθνικής Πίστεως μας, κλείει την προδρόμον καλλιτεχνικήν Ελλάδα, την αρχομένην εκ του πρώτου νέου άσματος του Ολύμπου, του άσματος του Ελληνικού Λαού.
ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΙ ΙΔΙΟΠΡΟΣΩΠΕΙΑ
Το παράδειγμα είναι σαφές, ώστε περιττεύει η αναπαραγωγή του με άλλα λόγια. Η χρονική ενότητα του νέου ελληνισμού αρχίζει με τη θρησκευτική ιδιοπροσωπία που συνεπάγεται η επικράτηση των Ανθενωτικών. Η πολεμική ιστορία αρχίζει με την αντίσταση στην οθωμανική εισβολή και ολοκληρώνεται με την εθνική επανάσταση. Η καλλιτεχνική έκφραση είναι δημώδης και εθνική, δημοτική ποίηση και λόγια, εκφρασμένη η δεύτερη στη δημοτική γλώσσα. Πρόκειται προφανώς για τον Σολωμό του Ύμνου, καθώς τα Ευρισκόμενα βγαίνουν αργότερα (1859). Όλες αυτές οι χρονικότητες αποτελούν, παρά την κλιμάκωσή τους. Μια σύνθεση, την προδρομική Ελλάδα που θα ολοκληρωθεί με την κατάκτηση της Πόλης, για να περάσει έτσι σε νέα σύνθεση, που από την προδρομική (σφραγισμένη από την οθωμανική κατάκτηση) θα μεταβεί ή θα μεταλλαχθεί σε μίαν άλλη ποιοτικώς διαφορετική. Είμαστε πριν από την Παρισινή Κομμούνα (1871), συνεπώς δεν είναι αυτός ο προάγγελος της νέας σύνθεσης.
Περιττεύει ο σχολιασμός της οντολογίας της τριλογίας του Α. Ρηγόπουλου και η χρήση των όρων Ελλάδα και ελληνικός. Ας υπομνήσουμε ότι στην ιστορική αυτή τριλογία μετέχουν και άλλοι, πριν και μετά τον Ρηγόπουλο. Και βέβαια ο Σπυρίδων Ζαμπέλιος (1852). Από τους κατοπινούς, ας θυμίσουμε τον «αντιστασιακό χαρακτήρα» που προσέδωσε στη νεοελληνική ιστορία ο Νίκος Σβορώνος, μετονομάζοντας μια μακρά ιστοριογραφική παράδοση. Για τους όρους Ελλάδα και ελληνικός, ας θυμίσουμε ότι έχουν από καιρό αποκτήσει τους τίτλους της ευγενείας τους, παρά την αμφιβολία (αρχαιότητα σύγχρονη εποχή) που εμπεριέχουν. Δύο μόνο ενδεικτικά παραδείγματα: Ελληνική Διοίκησις, Ελληνική Νομαρχία.
ΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΛΑΟΥ
Στους αντίποδες, ο Γεώργιος Τυπάλδος-Ιακωβάτος θα πει ότι το υπόδουλο «γένος» δεν έχει τίποτε να επιδείξει στα «πολεμικά» και θα συναιρέσει την ιστορία του σ’ εκείνη των Γραμμάτων του. Είδαμε ότι ο Ρηγόπουλος μιλά μόνο για «εθνική ποίηση», δηλαδή ποίηση του λαού. Πρόκειται για άγνοια ή απόρριψη της λεγόμενης λόγιας παράδοσης: Νομίζω όχι.
Άλλωστε το εγκώμιο που κάνει στον Κωνσταντίνο Οικονόμο σ’ αυτή την παράδοση παραπέμπει. Υποθέτω ότι δεν πρόκειται για ελλιπή, ως προς τα συστατικά της στοιχεία, και αντιφατική συγκρότηση της «τριλογίας» της «πρόδρομης» χρονικότητας του νέου ελληνισμού. Θεωρώ ότι υπέρκειται μια έννοια που καθορίζει το υπόλοιπο: το «πνεύμα του λαού». Δεν είναι απρόσμενη η συνάντηση με τον Χέρντερ.
Ως προς την απόληξη του ο πρόδρομος ελληνισμός του Ρηγόπουλου είναι ένα πλάσμα. Η «Μεγάλη Ιδέα» θα ναυαγήσει αργότερα στην Ιωνία και το νεανικό όνειρο του Γεωργίου Τυπάλδου-Ιακωβάτου, να ιδεί το «ξανθό του Όθωνα γένος» στη Βασιλεύουσα, μεταλλάχθηκε με το πέρασμα του χρόνου σε άλλης λογής ουτοπία. Αλλά, ας μη μετατρέπουμε τους μάρτυρες της ιστορίας σε κατηγορούμενους κι ας μη γινόμαστε αναρμόδιοι εισαγγελείς. Οι μάρτυρες καταθέτουν στην εποχή τους και εκφράζονται απ’ αυτή, θέλοντας πάντα να την εκφράσουν. Ας τους ακροαζόμαστε κι ας τους κατανοούμε, μη λησμονώντας ωστόσο ότι η ιστορία, εκτός από τις προσλήψεις της, έχει και την οντολογία της. Πρωτίστως αυτή.
Πηγή: «Υπομνήσεις» Σπύρος Ασδραχάς,
εκδόσεις: ΘΕΜΕΛΙΟ
