ΡΟΗ ΕΙΔΗΣΕΩΝ
MENOY
ΑΠΟΨΕΙΣ

Περπατώντας στο Ρέθυμνο και ανιχνεύοντας ψηφίδες της Ευρώπης του Χάρη Στρατιδάκη

0

Του Χάρη Στρατιδάκη

Σχολικού Συμβούλου-Συγγραφέα

[email protected]

Μετά τις ξεναγήσεις στην ανατολική και στη δυτική ακτογραμμή του Ρεθύμνου το 2013 και στην Παλιά Πόλη από το 1985, ήρθε και η σειρά μιας νέας περιήγησης, με θέμα την ευρωπαϊκή ιστορία του Ρεθύμνου το περασμένο Σάββατο 21 Μαρτίου. Η ξενάγηση αυτή ζητήθηκε καταρχήν για δέκα συμμετέχοντες εκπαιδευτικούς στο πρόγραμμα Teachers 4 Europe (υπεύθυνη η συνάδελφος Σχολική Σύμβουλος Χαρά Ανδρεάδου), αλλά την παρακολούθησαν συνολικά 55 εκπαιδευτικοί, πολίτες του Ρεθύμνου αλλά και Ευρωπαίοι επισκέπτες, ενώ η λίστα αναμονής αναμένουν άλλοι 11. Ο εμψυχωτής της οφείλει ευχαριστίες στον Σύλλογο Κατοίκων Παλιάς Πόλης και ιδιαίτερα στους Θωμά Κρεβετζάκη και Κώστα Ανδρώνη για τη χορηγία του φυλλαδίου του προγράμματος που διανεμήθηκε, στο Τοπικό Τμήμα Δυτικής Κρήτης της Ελληνικής Σπηλαιολογικής Εταιρείας και στον Γιώργο Καλούδη για τη διάθεση του εκθεσιακού της χώρου ως τελευταίας στάσης και χώρου διενέργειας της προβολής, στις εκδόσεις Mediteraneo και στη Στέλλα Καλογεράκη για την προσφορά υλικού και στους Νίκο Παπαλεξάκη, Στέλιο Δασκαλάκη και Αναστασία Πλατύραχου για την ξενάγηση σε επιμέρους στάσεις.

stash (1)ΣΤΑΣΗ 1Η. Δημοτικός Κήπος. Τόσο ο υφιστάμενος Κήπος όσο και οι τέσσερις προγενέστεροι (προ του 1850 στον Κάτω Μασταμπά, περίπου 1890 στη σημερινή Σχολή Αστυνομίας, 1894 στην οροφή του Πύργου του Νερού και 1899 στην ίδια θέση επαναφυτεμένος) εδράζονταν όχι στην φιλοσοφία των αραβικών κήπων αλλά των δυτικοευρωπαϊκών και ειδικότερα των Γαλλικών, που χαρακτηρίζονταν από συμμετρία, πηγές, λίμνες, κανάλια, τάφρους και παρτέρια, διαμορφωμένα με χαμηλά κλαδεμένα φυτά και λουλούδια. Ο Κήπος εξυπηρετούσε και έναν ακόμα σκοπό: χωροθετήθηκε πάνω ακριβώς στα μουσουλμανικά νεκροταφεία, με αγορά αρκετά χρόνια πριν από την Ανταλλαγή των Πληθυσμών από τον δήμαρχο Μενέλαο Παπαδάκη και διαμόρφωση από τον Τίτο Πετυχάκη, στα πλαίσια μιας διαδικασίας που καθιστούσε αδύνατη κάθε επάνοδο σε παρελθούσες καταστάσεις. Ένα τελευταίο υπόλειμμα επιτύμβιας στήλης θα «ανακαλύψουμε» στην νοτιοδυτική πλευρά του.

stash (2)ΣΤΑΣΗ 2Η. Εργαστήριο μουσικών οργάνων Παπαλεξάκη-πρώην Σταγάκη. Στο παλαιότερο από τα εργαστήρια μουσικών οργάνων του Ρεθύμνου (1947), το οποίο αρχικά ανήκε στην οικογένεια Σταγάκη και αργότερα στην οικογένεια Παπαλεξάκη, γίνεται αναφορά στην εισαγωγή τριών κατεξοχήν δυτικοευρωπαϊκών οργάνων (λαγούτο, βιολί και μαντολίνο) στην κρητική μουσική κατά την περίοδο της Βενετοκρατίας.

stash (3)ΣΤΑΣΗ 3Η. Περιμετρικό τείχος Ρεθύμνου και Πύλη Guora. Το περιμετρικό τείχος του Ρεθύμνου σχεδιάστηκε το 1540 (και εφαρμόστηκε με αφαιρέσεις την περίοδο 1540-1570) από τον διάσημο στην εποχή του αρχιτέκτονα οχυρώσεων Michele Sanmicheli. Η μοναδική από τις τρεις του πύλες που διασώθηκε (το εσωτερικό θύρωμα της στοάς της, για την ακρίβεια) είναι η Πύλη Guora (σήμερα Μεγάλη Πόρτα), που διασώζει το όνομα και το οικόσημο του ρέκτορα J. Guoro (1566-1568), επί των ημερών του οποίου κατασκευάστηκε.

stash (4)ΣΤΑΣΗ 4Η. Κρήνες τεμένους Βαλιδέ Σουλτάνας. Πεταλάδικα. Στο εσωτερικό του σημερινού βιβλιοπωλείου Δασκαλάκη πραγματοποιείται η «ανακάλυψη» των ενσωματωμένων κρηνών του τεμένους Βαλιδέ Σουλτάνας και γίνεται αναφορά στην αντιθετική σχέση μουσουλμανικής και χριστιανικής θρησκείας παλιότερα σχετικά με την καθαριότητα του ανθρώπινου σώματος. Απέναντι, στα Πεταλάδικα, υπήρχαν επί πολλούς αιώνες τα περισσότερα από τα χάνια του Ρεθύμνου, τα οποία προσέφεραν υπηρεσίες τόσο στους εισερχόμενους στην πόλη (εστίαση, διαμονή) όσο και στα μεταφορικά ζώα (τροφή, πετάλωμα, επιδιόρθωση εξάρτισης). Στα χάνια των Πεταλάδικων διέμεναν από τον 15ο μέχρι και τον 19ο αιώνα και όσοι περιηγητές δεν φιλοξενούνταν στα προξενεία ή σε κατοικίες δημογερόντων του Ρεθύμνου.

stash (5)ΣΤΑΣΗ 5Η. Οικία Αλή Βαφή Σελιανάκη. Η οικία του οθωμανού μεγαλεμπόρου Αλή Βαφή Σελιανάκη οικοδομήθηκε κατά το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα με αρχιτεκτονική οθωμανονεοκλασική (τουρκομπαρόκ) και ήταν από τις επιφανέστερες της πόλης, με εκτεταμένο κήπο, οντάδες, αποθηκευτικούς χώρους και μεγάλους στάβλους. Οι οντάδες διακοσμούνταν με οροφογραφίες και τοιχογραφίες, οι οποίες σήμερα παραμένουν ασυντήρητες. Ο ιδιοκτήτης προσπάθησε χωρίς επιτυχία να περισώσει την περιουσία του, η οποία περιλάμβανε κτήματα, ελαιοτριβεία και πλοία, κατά την αναγκαστική ανταλλαγή των πληθυσμών το 1924, αποκτώντας την ιταλική υπηκοότητα.

stash (6)ΣΤΑΣΗ 6Η. Ερυθρός Σταυρός και Προσκοπισμός. Ο Διεθνής Ερυθρός Σταυρός ιδρύθηκε στην Ελβετία το 1863 από τον Ερίκο Ντινάν, ως αποτέλεσμα της πολυαίμακτης Μάχης του Σολφερίνο. Το τμήμα του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού, το ρεθεμνιώτικο παράρτημα του οποίου λειτουργεί εδώ, στην οδό Μελχισεδέκ, ιδρύθηκε το έτος 1877. Σήμερα οι δραστηριότητές του έχουν διευρυνθεί. Εξίσου μεγάλη είναι και η ιστορία του ρεθυμνιώτικου Προσκοπισμού, μέρος των δραστηριοτήτων του οποίου στεγάζονται ακριβώς δίπλα. Ως γνωστόν ο Προσκοπισμός ξεκίνησε στη Μεγάλη Βρετανία από τον Μπέηντεν Πάουελ την πρώτη δεκαετία του 20ου αιώνα και εξαπλώθηκε στην Ευρώπη και στη συνέχεια πήρε διεθνείς διαστάσεις.

stash (7)ΣΤΑΣΗ 7Η. Εκδόσεις Mediteraneo. Δύσκολα μπορεί κανείς να διανοηθεί ότι σ’ αυτό το μικρό γραφείο της Παλιάς Πόλης του Ρεθύμνου στεγάζεται ένας από τους καλύτερους εξειδικευμένους στη φύση εκδοτικούς οίκους, με πανευρωπαϊκή απήχηση. Εκτός των τίτλων για τη φύση (αγριολούλουδα, ορχιδέες, ψάρια κ.ά.), ο οίκος Mediteraneo έχει κάνει πολλές εκδόσεις και για διάφορους ελληνικούς τόπους (Κρήτη, Δωδεκάνησα κ.ά.) αλλά και για παιδιά.

stash (8)ΣΤΑΣΗ 8Η. Άγιος Φραγκίσκος. Ο ναός του Αγίου Φραγκίσκου με τα παρεκκλήσια του είναι ένα από τα σημαντικότερα μνημεία της πόλης και αποτελούσε το καθολικό μονής Φραγκισκανών μοναχών. Ο φερώνυμος άγιος τιμάται κατεξοχήν από τη Δυτική Εκκλησία, και οι πιστοί του χαρακτηρίζονται από την απάρνησή τους από τα επίγεια αγαθά, ως προϋπόθεση της θέωσής τους. Όμως αναγνωριζόταν και από το πλήρωμα της Ανατολικής Εκκλησίας, στα πλαίσια της όσμωσης των πολιτισμών της Βενετίας και της Κρήτης. Απόηχός της σχέσης αυτής υπάρχει στο έργο του Νίκου Καζαντζάκη Ο φτωχούλης του Θεού.

stash (9)ΣΤΑΣΗ 9Η. «Τούρκικο Σχολείο». Ακόμα ένα νεοκλασικό-οθωμανικό κτήριο του έτους 1880 είναι εκείνο που ονομάζεται μέχρι σήμερα Τούρκικο Σχολείο, αν και ο αρχιτέκτονάς του ήταν ένας Ρεθυμνοχριστιανός, ο Γεώργιος Δασκαλάκης (ο ίδιος που έχτισε τον μεγάλο μιναρέ του Ρεθύμνου και το καμπαναριό του μητροπολιτικού ναού). Το επηρεασμένο από τον γερμανικό νεοκλασικισμό κτήριο στέγαζε πενταετές προπαιδευτικό σχολείο κοριτσιών, ενώ στο ίδιο οικοδομικό τετράγωνο λειτουργούσαν σχολεία αρένων, προπαιδευτικό, σχολαρχείο και γυμνάσιο.

stash (10)ΣΤΑΣΗ 10Η. Οδός Σουλίου. Η οδός Σουλίου αποτελεί σήμερα την εμπορική καρδιά του τουρισμού του Ρεθύμνου, που συγκροτείται κατά 98% από Ευρωπαίους επισκέπτες. Η συγκέντρωση των καταστημάτων αναμνηστικών δώρων στον δρόμο αυτό ήρθε να αντικαταστήσει μια αντίστοιχη καταστημάτων κατασκευής υποδημάτων μέχρι και τη δεκαετία του 1960 και εκείνη με τη σειρά της μια άλλη εργαστηρίων κατασκευής μαχαιριών, απ’ όπου και είχε πάρει το όνομά του ο δρόμος και η συνοικία Μπιτσακτσίδικα (από το μπιτσάκ=μαχαίρι). Το μέγεθος του ρεύματος που επισκέπτεται τον δρόμο σήμερα όπως είναι λογικό έχει προκαλέσει εκείνο που ονομάζεται «τουριστική αλλοτρίωση». Στη μέση του δρόμου πρόσφατα κατά τη διάρκεια επισκευαστικών εργασιών αποκαλύφθηκε ένας ακόμα ενετικός ναός (πιθανό καθολικό των Δομινικανών Μοναχών), ένας από τους 8 που λειτουργούσαν στο Ρέθυμνο, ανάμεσα σε 36 της Ανατολικής Εκκλησίας.

stash (11)ΣΤΑΣΗ 11Η. Loggia. Λότζιες ονομάζονταν τα κτήρια της Βενετοκρατίας που χρησίμευαν ως χώροι συσκέψεων των αρχόντων και των ευγενών τιμαριούχων. Η Λότζια του Ρεθύμνου οικοδομήθηκε στα μέσα του 16ου αιώνα, πιθανά με σχέδια του αρχιτέκτονα Michele Sanmicheli και διατηρείται σε άριστη κατάσταση, στεγάζοντας εκθετήριο-πωλητήριο του Ταμείου Αρχαιολογικών Πόρων. Στη γλυπτική της ανιχνεύεται το πέρασμα από την βαριά μεσαιωνική στην αιθέρια αναγεννησιακή τέχνη (φουρούσια, λεοντόμορφες υδρορροές κ.α.). Εδώ είχε ιδρυθεί το 1561 η Ακαδημία των Vivi, το πρώτο πνευματικό σωματείο του ελληνόφωνου χώρου μετά την κατάλυση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Η Loggia συμμετείχε κτηριακά, μαζί με το Ρολόι, την κρήνη Rimondi, μια μικρή εκκλησία (πιθανά του Αγίου Νικολάου), τον Πύργο του Ρολογιού και μια εντυπωσιακή σειρά θολωτών εργαστηρίων στην εξάρτιση της «θαλασσινής» πλατείας του Ρεθύμνου, η οποία επιχειρούσε να μοιάσει, στα μέτρα των δυνατοτήτων της στην Piazzetta της μητρόπολης Βενετίας.

stash (12)ΣΤΑΣΗ 12Η. Προκυμαία. Προτομή Παρέν. Η Προκυμαία του Ρεθύμνου κατασκευάστηκε την πρώτη δεκαετία του 20ου αιώνα, όχι τόσο ως κρηπίδωμα για την πλεύριση πλοίων, αφού μπροστά της ανοιγόταν ανοιχτό το Κρητικό Πέλαγος, αλλά περισσότερο για την ανάπτυξη των αποθηκευτικών και ψυχαγωγικών χρήσεων της πόλης, στα πλαίσια της ευρωπαϊκής φιλοσοφίας της αναψυχής και διασκέδασης, με περιπάτους, κοινωνική συναναστροφή, ελαφριά εστίαση και μουσική από μπάντες. Εδώ χωροθετήθηκε και το δεύτερο κατά σειρά δημαρχιακό μέγαρο του Ρεθύμνου, κάτω από το οποίο παιάνιζε κατά τις Κυριακές και τις εορτές η Δημοτική Φιλαρμονική. Ο Προκυμαία έζησε μεγάλες δόξες από τους Ρεθεμνιώτες κατά τις τρεις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες και στη συνέχεια παραδόθηκε στον δυτικοευρωπαϊκό και κεντροευρωπαϊκό και ανατολικό αργότερα τουρισμό, οι οποίοι σήμερα τη μοιράζονται με την φοιτητική κοινότητα της πόλης. Στη στάση αυτή και μπροστά στο Λύκειο των Ελληνίδων και στην προτομή της Καλλιρρόης Σιγανού-Παρέν, αποτίουμε επίσης φόρο τιμής σε μια Ρεθεμνιωτοπούλα, που ξεκινώντας από τα Πλατάνια Αμαρίου και συνδέοντας τη ζωή της με έναν επιφανή Ευρωπαίο, μπόρεσε να έρθει σε επαφή και να ενστερνιστεί έναν μέλλον με ίσα δικαιώματα για γυναίκες και άνδρες.

stash (13)ΣΤΑΣΗ 13Η. Βενετσιάνικο λιμάνι. Το Ρέθυμνο δεν μπόρεσε ποτέ μέχρι σήμερα να αποκτήσει ένα αξιοπρεπές λιμάνι. Κατά τη Βενετοκρατία οι επικρατούσες πολιτικές κυμαίνονταν στο φάσμα από την διαμόρφωση ενός ενεργού λιμανιού, σε καταστάσεις ειρήνης και πολέμου, μέχρι την ιδέα της υποβάθμισής του, ώστε να μην καταστεί δυνατόν να αποτελέσει βάση για τα επελαύνοντα τουρκικά στρατεύματα και στόλο. Σε κάθε περίπτωση από εδώ εξαγόταν μεγάλο μέρος των εμπορευμάτων της ενδοχώρας του Ρεθύμνου και από εδώ γινόταν η εισαγωγή των βιοτεχνικών και βιομηχανικών αργότερα εμπορευμάτων, όπως υποδηλώνει και η παρουσία ενός ευμεγέθους μεσοπολεμικού Τελωνείου. Από εδώ και λιγότερο από το Μεγάλο Κάστρο εισήχθησαν στο Ρέθυμνο οι ιδέες της Αναγέννησης και από εδώ εκπατρίστηκαν για την Ευρώπη 63 εντοπισμένοι μέχρι στιγμής σημαντικοί άνθρωποι των γραμμάτων και των τεχνών για να συμβάλουν σ’ αυτήν.

stash (14)ΣΤΑΣΗ 14Η. Castell Vecchio - Πύργος Ρολογιού. Στα χρόνια της Β΄ Βυζαντινής περιόδου της Κρήτης στη θέση του Ρεθύμνου είχε απομείνει ένα πόλισμα δίπλα στη θάλασσα, που προστατευόταν από ένα κλασικό μεσαιωνικό κάστρο, αναφερόμενο στις πηγές ως Castell Vecchio. Η αμυντική αυτή κατασκευή περιέκλειε έναν πολύ μικρό οικισμό, με σειρά θολωτών χώρων-εργαστηρίων στη δυτική και νότια πλευρά του. Η πρώτη σωζόμενη αναφορά του κάστρου αφορά την περίοδο 1228 και 1230. Το σχήμα του ήταν τραπεζοειδές και διέθετε δύο πύλες, τη μία απέναντι από τη μελλοντική Loggia και την άλλη στη δυτική πλευρά, προς τον λόφο του Παλαιοκάστρου (μετέπειτα Φορτέτζας). Μέχρι τα μέσα του 16ου αιώνα αποτελούσε τον κύριο οικιστικό πυρήνα της πόλης, συγκεντρώνοντας τις κυριότερες λειτουργίες της (αγορά, φρουρά κ.λπ.). Τα ίχνη του παραμένουν ορατά στον πολεοδομικό ιστό του Ρεθύμνου. Το βενετσιάνικο Ρολόι αποτελεί την πιο γνωστή περίπτωση καταστροφής μνημείου στο Ρέθυμνο. Ήταν μηχανικό και όχι ηλιακό, όπως συχνά αναφέρεται. Επανοικοδομήθηκε το 1601 πάνω σε πύργο του Castell Vecchio και μετά την τουρκική κατάκτηση ενσωματώθηκε σε παράπλευρες κατοικίες και χρησιμοποιούνταν ως πύργος φυλακών. Κατεδαφίστηκε κατόπιν απόφασης του Δημοτικού Συμβουλίου με συνοπτικές διαδικασίες το 1945, παρότι είχε κηρυχθεί ως διατηρητέο μνημείο.

stash (15)ΣΤΑΣΗ 15Η. Άγιος Αντώνιος της Πάντοβα. Είναι πιθανόν ο σημερινός ναός να είναι οικοδομημένος στη θέση του ομώνυμου λατινικού της Βενετοκρατίας. Το έτος 1851 οι Καπουκίνοι που εξυπηρετούσαν στην εξάσκηση των λατρευτικών της αναγκών την μικρή ρωμαιοκαθολική κοινότητα του Ρεθύμνου αγόρασαν το οικόπεδο και τέσσερα χρόνια αργότερα ανήγειραν εδώ ένα μικρό μοναστήρι. Τότε έχτισαν και τον πρώτο ναό του Αγίου Αντωνίου της Πάντοβα, οι οποίος δεν σώζεται σήμερα, αφού ήταν πολύ μικρός και δεν επαρκούσε, οπότε κατεδαφίστηκε και ανοικοδομήθηκε το έτος 1890, σε νεοκλασικό ρυθμό.

0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ