Της Βλασίας Μιχαηλίδου – Τριπολιτάκη
Φιλολόγου, Ιστορικού M.Sc.
Επίκαιρο και καθηλωτικό το θέαμα που μας πρόσφερε η θεατρική ομάδα της Μητρόπολής μας, το περασμένο Σαββατοκύριακο στο θέατρο της Φορτέτζας, υπό την καθοδήγηση του πολυσχιδούς Γιώργη Καλογεράκη, η γραφίδα του οποίου συνθέτει έμμετρα έργα απαράμιλλης τέχνης. Τα θεατρικά αυτά έργα γραμμένα στην ντοπιολαλιά μας σε ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο στίχο με ζευγαρωτή ομοιοκαταληξία τον καθιστούν άξιο συνεχιστή της χρυσής περιόδου της κρητικής λογοτεχνίας του 16ου-17ου αι. Με την ποιητική του παρακαταθήκη πιστοποιεί για το Ρέθυμνο τον τίτλο της πόλης των γραμμάτων και των τεχνών, αλλά και την αναγκαιότητα προβολής τέτοιων παιδευτικών θεαμάτων. Περισσότερο παρά ποτέ, στο σύγχρονο τοξικό περιβάλλον που βρίθει ύβρεων, αυτοχειριών, παραβατικών συμπεριφορών και ποικίλων φρικαλεοτήτων, χρειαζόμαστε έργα που μας καταυγάζουν με την πνευματική τους ακτινοβολία.
Τα πλούσια σκηνικά, οι παραδοσιακές ενδυμασίες, η θεσπέσια μουσική επένδυση, τα υποβλητικά ηχητικά εφέ, οι εκπληκτικές ερμηνείες, η επιτυχής σκηνοθεσία και κυρίως το ποιητικό – θεατρικό κείμενο, βασισμένο στην ιστορική και δημοτική μας παράδοση, αναβίωσαν συγκλονιστικά τις τελευταίες δραματικές στιγμές της βυζαντινής αυτοκρατορίας.
Το Βυζάντιο υπήρξε το συναπάντημα λαών κι εθνών, σταυροδρόμι δοξασιών και διαφορετικών τρόπων ζωής, κράμα γενών και πολιτισμών. Κατάφερε να συγκροτήσει μία ενιαία ανθρώπινη κοινότητα, χάρη στη συνεκτική δύναμη της κοινής πίστης και της γλώσσας, δηλ. χάρη στην ορθοδοξία και στην ελληνοφωνία, το «ομόδοξο» και το «ομόγλωσσο», που δημιούργησαν τις βάσεις του «ομότροπου, του κοινού τρόπου πολιτείας και ζωής του βυζαντινού ανθρώπου. Αυτά τα στοιχεία συνέθεσαν μία ιδιαίτερη πολιτιστική μορφή, με πνευματικές αξίες, κοινωνικές κι οικονομικές δομές, διοικητικούς θεσμούς, ηθικές και θρησκευτικές δομές που κυριάρχησαν στην Ν.Α. Ευρώπη και στη Μικρά Ασία την εποχή του χιλιόχρονου Βυζαντίου και κληροδότησαν ένα σπουδαίο πολιτισμό, που αποτέλεσε αναπόσπαστο τμήμα της ιστορικής εμπειρίας των λαών της Ευρώπης.
Τα ισχυρά αυτά θεμέλια Το Όμαιμον, το Ομόγλωσσον, το Ομόθρησκον και το Ομότροπον, που επιστρατεύτηκαν για πρώτη φορά για την κατάδειξη της ελληνικής ομοιογένειας την περίοδο των Μηδικών Πολέμων («Τό Ελληνικόν, εόν όμαιμόν τε καί ομόγλωσσον, καί θεών ιδρύματά τε κοινά καί θυσίαι, ήθεά τε ομότροπα», Ηρόδοτος 8.144.2), εξασφάλισαν τη συνοχή και τη συνέχεια του έθνους μας, ακόμα και κι όταν το Κράτος είχε καταλυθεί. Υψίστης σημασίας και για το μέλλον της πατρίδας μας, τα εθνολογικά αυτά κριτήρια, η καταγωγή, η γλώσσα, ο πολιτισμός, η θρησκεία. Όλα υπονομεύονται στη δίνη της πολυπολιτισμικότητας.
Στο πλαίσιο αυτό, το συγγραφικό έργο του Γ. Καλογεράκη κι όλη η προσπάθεια της θεατρικής ομάδας της Μητρόπολής μας αποτελούν ένα φωτεινό φάρο, που φωτίζει την ιστορική μνήμη και τις παραδόσεις μας, ενισχύει την πολιτιστική μας ταυτότητα, αναχαιτίζοντας την ισοπεδωτική τάση της παγκοσμιοποίησης, ενδυναμώνει την εθνική μας συνείδηση, οξύνει την πολιτική μας κρίση, που έχει θολώσει στους χαλεπούς καιρούς που διάγουμε, γιατί ανιστόρητοι, όπως πορευόμαστε, ξεχνάμε πόσα μπορούμε να διδαχτούμε από την ιστορία και τα λάθη του παρελθόντος. Ίσως στους σύγχρονους ορθολογιστές και θιασώτες αυτής της πανίσχυρης ισοπεδωτικής δύναμης, που αλλοτριώνει παραδοσιακούς θεσμούς κι αξίες, να φαίνονται φαιδροί οι λαϊκοί θρύλοι, όπως του μαρμαρωμένου βασιλιά, που ενσωματώνονται σε τέτοιου είδους αφηγήσεις, απότοκο της φαντασίας και της ελπίδας ενός υποταγμένου λαού για την ανασύσταση της αυτοκρατορίας.
Ο θρύλος του μαρμαρωμένου βασιλιά, που παρουσιάζεται στην τελευταία σκηνή αυτής της τραγωδίας (όλες οι άλλες σκηνές αναπαριστούν ιστορικά γεγονότα), έχει ρίζες πολύ πριν την Άλωση του 1453 σε προφητικά και χρησμολογικά κείμενα, όπως οι «Οράσεις του Δανιήλ», οι «Χρησμοί του Λέοντος του Σοφού», που προέλεγαν ότι ο βασιλιάς-λυτρωτής θα εμφανιζόταν τη στιγμή του έσχατου κινδύνου ή μετά από μια μεγάλη καταστροφή. Όσες κι όποιες προεκτάσεις κι αν έχουν κατά καιρούς δοθεί σ’ αυτές τις προφητείες, ένα είναι το σημαντικό, ότι αποτελούν μέρος της πολιτιστικής μας κληρονομίας κι όποιος τις απορρίπτει, απαξιώνει την ίδια τη ρωμιοσύνη που είναι ζυμωμένη με τέτοιους θρύλους και παραδόσεις, αρνείται τις αξίες του βυζαντινού κόσμου που συνέβαλε στη μεγαλοσύνη και τον δυναμισμό του ελληνικού έθνους. Η απόρριψη αυτή είναι που μας κατέστησε επαίτες των διεθνών τοκογλύφων, γιατί σταματήσαμε να πιστεύουμε στις υψηλές ιδέες κι αδράξαμε ό,τι ευτελές μας προώθησε η καταναλωτική κοινωνία.
Αυτοί οι θρύλοι, όμως, αποτελούν την κινητήρια δύναμη για αναγέννηση, εμπνέουν για νέους αγώνες. Είναι ζωντανοί κι εξακολουθούν να εμπνέουν «Θα ‘ρθεις σαν αστραπή
θα ‘χει η χώρα γιορτή, θάλασσα γη και ουρανός στο δικό σου φως. Θα ντυθώ στα λευκά, να σ’ αγγίξω ξανά, φως εσύ και καρδιά μου εγώ, πόσο σ’ αγαπώ [… ] Μες την Άγια Σοφιά θα βρεθούμε ξανά, λειτουργία μελλοντική οι Έλληνες μαζί.» (Θα ‘ρθεις σαν αστραπή, του Στ. Σπανουδάκη). Γιατί πέρα από διχασμούς κι εκφυλιστικές τάσεις, που πάντα μας ταλάνιζαν, υπάρχει το αθάνατο ελληνικό πνεύμα, η δυναμική της ελληνικής ψυχής που μπορεί να μεγαλουργήσει, εάν το θελήσουμε, εάν ομοφωνήσουμε, εάν συνεργαστούμε, εάν οραματιστούμε, σχεδιάσουμε κι υλοποιήσουμε, αποτασσόμενοι τους γητευτές κάλπικων υποσχέσεων.
Εκφράζοντας με τον καλύτερο τρόπο τη δυναμική αυτή, η φωνή του Επισκόπου μας, κ.κ. Ευγένιου, παλλόμενη από πατρική υπερηφάνεια για τα παιδιά του, στο τέλος της παράστασης, διατράνωσε με τη γνωστή ρητορική του δεινότητα: «Η Πόλις, όπως το ζήσαμε απόψε, ουκ εάλω! Γιατί η Πόλις είναι Ιδέα κι οι Ιδέες δεν τελειώνουν, στέκονται πάντα ψηλά, ανασταίνονται κι ανασταίνουν. Γι΄ αυτό η Πόλις ήταν, είναι και θα είναι, για εμάς, η Πόλη των θρύλων, των θρήνων, αλλά προπάντων των ονείρων μας!»
