Περπιράκης Γ.Εμμανουήλ
Στο σημείωμα μας αυτό θα ασχοληθούμε με την κάμπια των πεύκων που εκτός από τις μεγάλες καταστροφές που προκαλεί στα πευκοδάση . κυρίως δε στα νεαρά δέντρα, προκαλεί και στον άνθρωπο, αλλά και στα ζώα πολλές αλλεργίες καμιά φορά επικίνδυνες και για τη ζωή τους.
Η πευκοκάμπια ή πιτυόκαμπη ή κάμπη η λιτανεύουσα είναι ένα νυχτόβιο λεπιδόπτερο της οικογένειας Thaumetopopidae pityokampa. Η κάμπη αυτή είναι ένα από τα πιο χαρακτηριστικά είδη εντόμων που επιβιώνουν στη θαλάσσια λεκάνη της Μεσογείου, αλλά εξαπλώνεται και προς βοράν και φτάνει μέχρι τις χώρες της κεντρικής Ευρώπης ( Σερβία, Κροατία, Αυστρία, Ουγγαρία κ.ά.), τα τελευταία χρόνια φτάνει και βορειότερα και αυτό οφείλεται στις κλιματικές αλλαγές των τελευταίων δεκαετιών, που οι θερμοκρασίες στις περιοχές αυτές δεν είναι απαγορευτικές για την επιβίωση του εντόμου στις περιοχές αυτές.
Η παρουσία του εντόμου στις χώρες της Μεσογείου είναι γνωστή από τα αρχαία χρόνια. Σε αρχαία κείμενα μαρτυρείται η ύπαρξη του εντόμου αυτού στις μεσογειακές χώρες, αναφέρεται μια κάμπια με τρίχες που τρέφεται με πευκοβελόνες. Για το λόγο αυτό , για το γεγονός δηλαδή ότι η εν λόγω κάμπη τρέφεται από πευκοβελόνες της δόθηκε το δεύτερο μέρος του διωνυμικού ονόματος τους pityokampa ( πιτυών στα αρχαία ελληνικά ονομάζεται το πευκοδάσος και καμπή είναι η κάμπια ). Αλλά και το όνομα του γένους του εντόμου, thaumetopopidae έχει αρχαιοελληνική προέλευση ( = θαύμα και ποιώ ). Αυτό κατά πάσα πιθανότητα οφείλεται στο βιολογικό κύκλο του εντόμου η νύμφωση του οποίου μέσα στο έδαφος, η μετατροπή δηλαδή της κάμπιας σε νύμφη ( = πεταλούδα ) να φαντάζει σαν θαύμα.
Ο βιολογικός κύκλος του εντόμου ξεκινάει κατά το μέσο της καλοκαιρινής περιόδου, από τα τέλη Ιουλίου και τις αρχές Αυγούστου μέχρι και τον Οκτώβριο. Την περίοδο αυτή τα αρσενικά άτομα πετούν συνεχώς και αναζητούν σύντροφο για να ζευγαρώσουν. Ας σημειωθεί ότι αυτό εξαρτάται τόσο από το υψόμετρο, στα χαμηλά υψόμετρα η σύζευξη πραγματοποιείται νωρίς, όσο και από τη θερμοκρασία, οι χαμηλές θερμοκρασίες δεν ευνοούν τη σύζευξη. Τα αρσενικά άτομα εμφανίζονται πιο νωρίς από ότι τα θηλυκά και έχουν την ικανότητα να πετούν σε αποστάσεις μέχρι και 2 χιλιομέτρων, σε αντίθεση με τα αρσενικά τα θηλυκά πετούν πολύ λίγο ή και καθόλου, εκκρίνουν όμως μια χημική ουσία ( φερομόνη ) ουσία η οποία ελκύει το αρσενικό και με τον τρόπο αυτό διευκολύνεται η σύζευξη και εξασφαλίζεται η διαιώνιση του είδους στη φύση.
Αμέσως σχεδόν μετά τη σύζευξη το θηλυκό αρχίζει να εναποθέτει ωά στη βάση δύο βελονών, στη συνέχεια κινείται σπειροειδώς γύρω από τις βελόνες και κατά τη σπειροειδή αυτή κίνηση εναποθέτει ωά τα οποία καλύπτει με τα λέπια που βρίσκονται στη βάση της κοιλιάς της , δημιουργείται έτσι ένας κύλινδρος γεμάτος ωά που καλύπτεται από ένα λεπτό μετάξινο μανδύα και έτσι τα ωά προστατεύονται. Για να αναπτυχθούν τα έμβρυα χρειάζονται χρόνο 30- 45 ημερών. Οι προνύμφες μέχρι να είναι έτοιμες για τη νύμφωση, τη μετατροπή τους δηλαδή σε νύμφες περνούν πέντε στάδια. Από την πρώτη στιγμή που θα εμφανιστούν οι προνύμφες δείχνουν μια έντονη κοινωνικότητα. Δημιουργούν φωλιές με νήματα που βρίσκονται στην αρχή πολύ κοντά στους κυλίνδρους των ωών. Στα επόμενα τέσσερα προνυμφικά στάδια οι προνύμφες αλλάζουν φωλιές, οι οποίες γίνονται όλο και πιο μεγάλες αλλά και πιο συνεκτικές. Όσο πλησιάζουμε προς το χειμώνα οι φωλιές μετατοπίζονται προς την κορυφή του δέντρου για να εξασφαλίζουν με τον τρόπο αυτό την άμεση επαφή τους με την ηλιακή ακτινοβολία και να διατηρείται έτσι σταθερή η θερμοκρασία μέσα στη φωλιά, όταν η θερμοκρασία του περιβάλλοντος είναι χαμηλή κατά τη χειμερινή περίοδο.
Αυτό που έχει σημασία για τον άνθρωπο αλλά και για τα ζώα είναι το γεγονός ότι οι προνύμφες από το τρίτο προνυμφικό στάδιο εκτοξεύουν στο περιβάλλον τριχίδια από τους θύλακες που βρίσκονται στη ράχη τους. Τα τριχίδια αυτά περιέχουν ένα μίγμα από 70 περίπου ορμόνες μερικές από τις οποίες είναι πολύ αλλεργιογόνες για τον άνθρωπο και τα ζώα. Κάθε προνύμφη εκτοξεύει πολύ μεγάλο αριθμό τριχιδίων, 1.000.000 μεγέθους 100-250 μm. Τα τριχίδια παρασύρονται γρήγορα από τον άνεμο και διασκορπίζονται σε αποστάσεις σχετικά μεγάλες από τα δέντρα. Έτσι τα φαινόμενα του κνησμού και όλων των άλλων δερματικών ενοχλήσεων που προκαλούν τα τριχίδια, όταν έλθουν σε επαφή με το δέρμα, να παρατηρούνται σε αποστάσεις σχετικά μεγάλες από τα δέντρα. Το φαινόμενο αυτό είναι σε έξαρση την περίοδο από Μάρτιο μέχρι και τον Ιούνιο, την περίοδο που τώρα διανύουμε.\
Αφού ολοκληρωθεί η ανάπτυξη της προνύμφης, πέμπτο στάδιο, και με την προυπόθεση ότι η θερμοκρασία του περιβάλλοντος είναι πάνω από 10 βαθμούς κελσίου, προυπόθεση που στο δικό μας γεωγραφικό πλάτος ικανοποιείται τις πιο πολλές φορές ή και πάντοτε μπορούμε να ισχυρισθούμε, οι ώριμες προνύμφες ενός δέντρου συγκεντρώνονται σε ένα σημείο του κορμού, παραμένοντας σε επαφή μεταξύ τους με τη βοήθεια των τριχιδίων τους. Αφού ολοκληρωθεί η συγκέντρωση ξεκινάει η κάθοδος προς το έδαφος. Αρχηγός αυτής της καθοδικής πορείας τίθεται μια θηλυκή προνύμφη και ακολουθούν οι υπόλοιπες οι οποίες παραμένουν συνεχώς ενωμένες μεταξύ τους με τη βοήθεια των τριχιδίων της κεφαλής και της κοιλιάς τους. Σχηματίζεται έτσι ένα κορδόνι που ομοιάζει με << λιτανεία>> από το γεγονός αυτό η πιτυοκάμπη πήρε το όνομα <<λιτανεύουσα >>. Η αρχηγός κάμπια αναζητά το κατάλληλο σημείο, δηλαδή ένα σημείο το οποίο ως εκ της θέσεως του θα δέχεται πλούσια ηλιακή ακτινοβολία, θα είναι μαλακό και χαλαρό καθώς και απαλλαγμένο από πευκοβελόνες και υποβλάστηση, ώστε να είναι εύκολη η διείσδυση των προνυμφών μέσα σε αυτό. Μόλις εντοπιστεί το σημείο αυτό όλες οι προνύμφες μαζί απομακρύνουν το χώμα με τη βοήθεια των τριχιδίων τους. Μετά το σύνολο της οικογένειας εισέρχεται στο έδαφος και σε βάθος 8-10 εκ. Εκεί, μέσα στο έδαφος, επιτελείται η νύμφωση, η προνύμφη εξελίσσεται σε νύμφη (=πεταλούδα) και κατά τον Αύγουστο τα ενήλικα άτομα θα εξέλθουν από το βομβύκιο και θα ξεκινήσει ένας νέος βιολογικός κύκλος.
Η πευκοκάμπια εκτός από τις καταστροφές που προκαλεί στα πευκοδάση, καταστροφές που πολλές φορές είναι μεγαλύτερες και από αυτές που προκαλούνται από τις πυρκαιές, διότι οι κάμπιες καταστρέφουν μεγάλο μέρος του φυλλώματος των δέντρων με αποτέλεσμα αυτά να ξηραίνονται, δημιουργούν προβλήματα και στους ανθρώπους και μάλιστα έντονα σε αυτούς που είναι άτομα ευαίσθητα σε αλλεργιογόνες επιδράσεις. Αυτό κατά κύριο λόγο οφείλεται στα τριχίδια που όπως σημειώσαμε παραπάνω περιέχουν αλλεργιογόνες ουσίες, αλλά διασκορπίζονται και σε αποστάσεις από τα δέντρα, έχουν μάλιστα τη δυνατότητα να περνούν μέσα από τα ρούχα και να προσβάλλουν το δέρμα. Τα σημεία του δέρματος που έρχονται σε επαφή με τα τριχίδια ερεθίζονται. Προκαλούνται έτσι δερματίτιδες, ερυθρότητα, δημιουργείται έντονο αίσθημα κνησμού, κνιδωτικό εξάνθημα, ερεθισμός των οφθαλμών που επιτείνεται όταν το άτομο τρίβει τα μάτια του πράγμα που μπορεί να προκαλέσει ερυθρότητα ή και πρίξιμο των βλεφάρων καμιά φορά και δακρύρροια. Επίσης δυνατό να προκαλέσει ρινίτιδα, βήχα και σε κάποιες περιπτώσεις ακόμη και δύσπνοια σε άτομα που πάσχουν από άσθμα ή άλλα πνευμονικά νοσήματα. Απαιτείται καλό πλύσιμο με άφθονο νερό ως πρώτη ενέργεια. Κατάλληλες είναι οι κορτιζονούχες αλοιφές, επίσης ανακουφίζουν και οι αλοιφές που περιέχουν μενθόλη ή φαινόλη. Αν οι παντός είδους ερεθισμοί επιμένουν τότε επιβάλλεται η άμεση επίσκεψη στο γιατρό.
Αλλά δεν είναι μόνο οι άνθρωποι που προσβάλλονται από τα τριχίδια της κάμπιας, αλλά και οι τετράποδες φίλοι μας, οι σκύλοι και λιγότερο οι γάτες. Οι σκύλοι βλέπουν τις κάμπιες, όταν αυτές κατέρχονται προς το έδαφος, και ορμούν σε αυτές. Η επαφή με τα τριχίδια, και μάλιστα τόσο βίαιη στην περίπτωση αυτήν, προκαλεί μια αλλεργική αντίδραση γύρω από το στόμα του ζώου, τη γλώσσα και το ρύγχος. Τα μέρη αυτά πρήζονται, το ζώο εκκρίνει μεγάλες ποσότητες σάλιου, που πολλές φορές τις καταπίνει και έτσι μπορεί να προκληθεί εμετός. Το έντονο αίσθημα του κνησμού σπρώχνει το ζώο να τρίβει το ρύγχος του στο έδαφος και με τον τρόπο αυτό το πρόβλημα επιτείνεται. Όσο περνάει η ώρα οι πληγείσες περιοχές παθαίνουν γάγραινα και η μόλυνση εξαπλώνεται. Για το λόγο αυτό επιβάλλεται άμεση επίσκεψη στον κτηνίατρο.
Για όλους αυτούς τους λόγους αλλά και για λόγους αισθητικούς οι Δήμοι που έχουν την ευθύνη για τα πάρκα, τα άλση και για το πράσινο της περιοχής τους επιβάλλεται να αρχίζουν εγκαίρως την καταπολέμηση της πευκοκάμπιας, όταν στην περιοχή τους φύονται πεύκα. Ιδιαίτερη φροντίδα, επίσης, πρέπει να επιδεικνύουν οι διευθυντές των σχολείων για την έγκαιρη καταπολέμηση της κάμπιας των πεύκων που υπάρχουν κοντά στο σχολείο τους ή καμιά φορά και μέσα στον αύλειο χώρο του σχολείου τους. Ακόμη να λαμβάνουν υπόψη τους τον παράγοντα αυτόν , όταν οδηγούν τα παιδιά περίπατο στην εξοχή καλό είναι να αποφεύγουν μέρη στα οποία υπάρχουν πεύκα, για να αποφύγουν τέτοιες ανεπιθύμητες αλλεργιογόνες καταστάσεις.
Για την καταπολέμηση της κάμπιας ακολουθήθηκαν διαχρονικά διάφορες μέθοδοι. Σήμερα χρησιμοποιούνται βιολογικού τύπου παρασκευάσματα που περιέχουν το βάκιλο Bacillous thupiengiensis kursiaki. Στην περίπτωση μεμονωμένων δέντρων ή μικρών συστάδων γίνεται πλήρης διαβροχή της κόμης του δέντρου από το έδαφος. Οι ψεκασμοί καλό είναι, προκειμένου να είναι αποτελεσματικοί, να πραγματοποιούνται, όταν οι προνύμφες βρίσκονται στα δύο πρώτα στάδια της ανάπτυξης τους, γιατί τότε είναι πιο ευάλωτες από ότι στα επόμενα τρία στάδια της ανάπτυξης τους. Εφαρμόζονται βέβαια και άλλες μέθοδοι καταπολέμησης. Η έρευνα πάντως για την εύρεση αποτελεσματικών και καινοτόμων μεθόδων καταπολέμησης της πευκοκάμπης είναι συνεχής.
Ο Περπιράκης Γ. Εμμανουήλ είναι Μ. Sc. Γεωπόνος υπεύθυνος FAST Απεντομώσεις-Μυοκτονίες-Απολυμάνσεις τηλ. 6980012551 e-mail [email protected]
