Της Βλασίας Μιχαηλίδου – Τριπολιτάκη
Φιλολόγου, Ιστορικού M.Sc.
Διάβαζα όλη την περασμένη εβδομάδα τις κριτικές για τις προτεινόμενες μεταρρυθμίσεις του υπουργείου Παιδείας. Είναι γνωστή η τακτική να εφαρμόζονται ριζοσπαστικά μέτρα σε τομείς, που μπορούν να επέλθουν ανέξοδα θεαματικές αλλαγές – όχι απαραίτητα προς το καλύτερο. Η Παιδεία κι ο Πολιτισμός είναι οι πιο πρόσφοροι τομείς δράσης όλων των επίδοξων μεταρρυθμιστών. Κι αφού ο υπουργός Πολιτισμού εισέπραξε γενική κατακραυγή για τον διορισμό του ανεκδιήγητου κ. Φαμπρ στη θέση του καλλιτεχνικού διευθυντή του Ελληνικού Φεστιβάλ, επεδίωξε να λάμψει με τις φαεινές του ιδέες κι ο υπουργός Παιδείας.
Είναι εύλογο πως ανάλογα με την οπτική γωνία του καθενός τα προτεινόμενα μέτρα μπορούν να ιδωθούν διαφορετικά. Οι μαθητές πανηγυρίζουν με την προοπτική να καταργηθούν οι εξετάσεις, να αυξηθεί η ώρα του διαλείμματος, να μειωθούν οι διδακτικές ώρες. Οι εκπαιδευτικοί πάλι, που βλέπουν πίσω από τις αλλαγές αυτές να μειώνονται οι ανάγκες σε εκπαιδευτικό προσωπικό, αντιδρούν, καθώς διαφαίνεται η πρόθεση να ελαχιστοποιηθούν τα κενά, χωρίς να αυξηθούν οι προσλήψεις μόνιμων ή αναπληρωτών εκπαιδευτικών. Προσωπικά, αν και ανήκω στη δεύτερη κατηγορία, συμμερίζομαι τη χαρά των πρώτων, γιατί είναι ιδιαίτερα αυξημένος ο όγκος των παρεχόμενων γνώσεων στο ελληνικό σχολείο κι όλες οι έρευνες που διεξάγονται κατά καιρούς πιστοποιούν την έντονη ψυχολογική πίεση των μαθητών ήδη από τις πρώτες τάξεις του δημοτικού. Άλλωστε, κι εγώ ακολουθώντας ως μαθήτρια το εκπαιδευτικό πρόγραμμα, που εκπονήθηκε μετά τη γλωσσική μεταρρύθμιση του Ράλλη το 1976, δε διδάχτηκα καθόλου αρχαία από πρωτότυπο στο Γυμνάσιο. Ήταν, βέβαια, επίπονη η διδασκαλία συμπυκνωμένης ύλης στην α’ Λυκείου, αλλά αυτό δε λειτούργησε αρνητικά στις επιδόσεις μου, εξ ου κι η επιλογή της συγκεκριμένης κατεύθυνσης.
Αν και φιλόλογος, λοιπόν, δε θα είχα καμία αντίρρηση, να μειωθούν οι διδακτικές ώρες των Αρχαίων στο Γυμνάσιο, αν αυτό έδινε λίγο περισσότερο ελεύθερο χρόνο στους εφήβους μαθητές. Όχι βέβαια, για να αφοσιωθούν στα ηλεκτρονικά παιχνίδια και σε σχόλια γραμμένα με άθλια greeklish στο διαδίκτυο, αλλά για να ασχοληθούν με δράσεις που αρμόζουν στην ηλικία τους, όπως καλλιτεχνικές, αθλητικές δραστηριότητες, δημιουργικό χρόνο με τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας, παρέα με φίλους ή συντροφιά μ΄ ένα καλό λογοτεχνικό βιβλίο. Οι νέοι σήμερα, δυστυχώς, δε διαβάζουν. Η λογοτεχνία, όμως, συμβάλλει όχι μόνο στη γλωσσική τους ανάπτυξη, αλλά και στην αισθητική καλλιέργεια, στην ανάπτυξη της φαντασίας και στην ψυχική τους ωρίμανση.
Το σημαντικό, κατά την ταπεινή μου γνώμη, είναι να διδάσκεται σωστά τόσο η αρχαία όσο κι η νέα ελληνική γλώσσα, με εμπνευσμένους εκπαιδευτικούς, νέες μεθόδους και αξιόλογα σχολικά εγχειρίδια, που εξυπηρετούν και τη σκοπιμότητα του διδακτικού αντικειμένου, να συνειδητοποιήσουν δηλαδή τα ελληνόπουλα την αδιάσπαστη συνέχεια της ελληνικής γλώσσας επί 4.000 έτη, καταρρίπτοντας την επιχειρηματολογία των μαχητικών κηρύκων που αποκαλούν τα αρχαία «νεκρή γλώσσα», και να βελτιωθεί η επικοινωνιακή τους ικανότητα, αποκτώντας ακρίβεια στην απόδοση νοημάτων.
Η εξοικείωση με τον ορθολογισμό και τη μεθοδολογία της αρχαιοελληνικής σκέψης δε συνιστά συντηρητισμό, ειδικά όταν η αξία αυτή έχει αναγνωριστεί από όλο τον δυτικό κόσμο. Η μελέτη της κλασικής γραμματείας έχει ενταχθεί στο πρόγραμμα πολλών σχολείων στο εξωτερικό. Πέρα από τις Έδρες Ελληνικών Σπουδών σε μεγάλου κύρους Πανεπιστήμια, η διδασκαλία των αρχαίων Ελληνικών προσφέρεται ως υποχρεωτικό ή ως προαιρετικό μάθημα στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση πολλών χωρών, αποτελώντας εργαλείο εξοικείωσης με τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό.
Χαρακτηριστική είναι η σχετική δήλωση της Lorna Robinson, υπεύθυνης προγράμματος στην Αγγλία με σκοπό την προώθηση της γνωριμίας με αρχαίες γλώσσες, δομές και πολιτισμούς: «Τα αρχαία Ελληνικά είναι απλά μια υπέροχη γλώσσα, γεμάτη από όμορφα λόγια και συναρπαστικές ιδέες. Τα έργα στην αρχαία Ελλάδα έχουν διαμορφώσει τη μελέτη των μαθηματικών, της επιστήμης και του πολιτισμού για αιώνες. Τα παιδιά (στην Αγγλία) θα επωφεληθούν από τις πάμπολλες χρήσεις κι εφαρμογές των Ελληνικών στην ζωή μας. Δομή, τρόπος σκέψης, λύση προβλημάτων, κατανόηση εννοιών, φαντασία, ετυμολογία, ορθογραφία, παραγωγή νέων λέξεων.»
Η γλωσσική ανεπάρκεια, που χαρακτηρίζει τη νέα γενιά, δεν οφείλεται στον ελλιπή αριθμό ωρών γλωσσικής διδασκαλίας, αλλά σε καίρια δυσλειτουργία όλου του εκπαιδευτικού συστήματος, με αποτέλεσμα, όχι μόνο τη συρρίκνωση γλωσσικών εκφραστικών μέσων και τη βαθμιαία μείωση του λεξιλογικού πλούτου, που χρησιμοποιούν οι σημερινοί νέοι, αλλά και την αποδυνάμωση της ιστορικής τους μνήμης και της κριτικής τους σκέψης. Άλλωστε «λαός χωρίς γλώσσα είναι λαός χωρίς σκέψη.» Η παρεχόμενη γνώση, ακολουθώντας το χρησιμοθηρικό τρόπο ζωής και την καταναλωτική νοοτροπία που χαρακτηρίζουν την εποχή μας, δεν καλλιεργεί ηθικές αξίες, ενώ αποκόπτεται ολοένα και περισσότερο από παραδοσιακά σχήματα. Η στυγερή δολοφονία ανήλικου με δράστη τον 14χρονο φίλο του αποδεικνύει περίτρανα την ηθική παρακμή της κοινωνίας και την πολιτιστική κρίση που βιώνουμε, μέρος της οποίας αποτελεί κι η γλωσσική.
Αντί, λοιπόν, να διαπληκτιζόμαστε για το πόσες ώρες θα διδάσκονται τα αρχαία ελληνικά, είναι καιρός να εξετασθούν οι εκπαιδευτικές τεχνικές και μέθοδοι, στο πλαίσιο μιας συστηματικής διδασκαλίας της γλωσσικής μας παράδοσης, ώστε το μάθημα αυτό να αποτελέσει όχι μόνο εργαλείο γνωριμίας με το ένδοξο παρελθόν και την πλούσια πνευματική παρακαταθήκη των προγόνων μας, αλλά να καταστεί κι οδοδείκτης για ένα λαμπρό μέλλον.
