Μια μέρα ο αέρας παρέσυρε μακριά το σπόρο από ένα λουλούδι της εξοχής, και τον άφησε κοντά σε ένα φυτώριο γεμάτο καλλιεργημένα λουλούδια, τέλεια φυτεμένα για να θαυμάζονται και να αγοράζονται, όλα όμοια και με τα πέταλά τους τελείως ίδια.
Το έδαφος ήταν καλό, το κλίμα θαυμάσιο και από το σπόρο γρήγορα ξεπρόβαλε ένα μικρό φυτό. Όταν μεγάλωσε αρκετά, κοίταξε γύρω του και είπε: «Πόσο μικρό και άσχημο είμαι, σε σχέση με εκείνα τα λουλούδια με την ευγενική συμπεριφορά! Και τα μικρά φυτά γύρω μου και αυτά είναι όλο ατέλειες! Θέλω να κάνω φιλίες μόνο με εκείνα τα τέλεια λουλούδια!».
Έτσι, προσπαθούσε να μιλάει μαζί τους και κάθε μέρα έστελνε μηνύματα με τον αέρα, τα τέλεια όμως λουλούδια δεν απαντούσαν ποτέ· είχαν τις δικές τους σκοτούρες και δεν μπορούσαν να ασχοληθούν με ένα λουλούδι της εξοχής τόσο διαφορετικό και ελάχιστα εντυπωσιακό. Όμως το μικρό μας φυτό υπέφερε πολύ, γι’ αυτό και ένιωσε τόσο ταπεινωμένο, που, αντί να ακολουθήσει το δικό του σκοπό, που ήταν να γίνει ένα ωραίο αυτοφυές και δυνατό φυτό, αποφάσισε να γίνει ένα καλλιεργημένο φυτό, σαν εκείνα που έβλεπε από μακριά στο φυτώριο και που δεν ήθελαν να είναι φίλοι του.
«Πρέπει να είμαι τέλειο» είπε λοιπόν. «Δεν πρέπει σε τίποτα να κάνω λάθος!». Και άρχισε να ψάχνει την τελειότητα, απαιτώντας όλο και περισσότερα από τον εαυτό του και από τον κόσμο γύρω του. Όμως για να τα καταφέρει, έπρεπε να ακρωτηριάζει όλα τα δυνατότερα του βλαστάρια, όπως ακριβώς είδε να κάνει ο κλαδευτής με τα καλλιεργημένα λουλούδια, τα οποία, για να μπορούν να πουλιούνται, έπρεπε όλα να είναι ίδια και δίχως ψυχή, διαφορετικά η ψυχή θα τα καθιστούσε μοναδικά και διαφορετικά.
Έτσι, μέρα με τη μέρα, το μικρό φυτό προσπαθούσε μα μιμείται όλο και περισσότερο τα λουλούδια με την ευγενική συμπεριφορά, και όλες του οι ενέργειες αφιερώνονταν σε αυτήν την προσπάθεια.
Όμως, κόβε σήμερα, κόβε αύριο, στο τέλος βρέθηκε δίχως καθόλου κλαδιά. Κοίταξε γύρω του και είδε τα άλλα μικρά φυτά του κάμπου: Ήταν όλα φορτωμένα με κλαδιά, με φύλλα, λουλούδια, φρούτα. Οι πεταλούδες αναπαύονταν εκεί, οι μέλισσες πηγαινοέρχονταν φορτωμένες με το νέκταρ τους, ο άνεμος γλιστρούσε παιχνιδιάρικα κάνοντάς τα να κυματίζουν στο αεράκι.
«Μα εδώ υπάρχει ζωή!» είπε στον εαυτό του ξαφνικά με μεγάλη έκπληξη. «Καθένας είναι ευχαριστημένος να είναι ο εαυτός του μαζί με τους άλλους!»
Το μικρό φυτό ένιωσε ένα σφίξιμο στην καρδιά και κοίταξε τα πιο δυνατά κλαδιά του που βρίσκονταν πεταμένα στο χώμα, ξερά αφότου τα είχε κόψει. Κοίταξε τα άλλα μικρά φυτά του κάμπου που το περιτριγύριζαν και τα είδε όπως ήταν, κανένα τέλειο, αλλά όλα διαφορετικά το ένα με το άλλο. Καθένα ήταν μοναδικό, γιατί είχε μια ψυχή, μοναδική και αυτή, και ψιθύριζε στον άνεμο διηγούμενο την ιστορία του και εκείνη της γης με την πάροδο του χρόνου, και κανένα δεν ήταν ίδιο με κάποιο άλλο.
Τότε λοιπόν, ένα δάκρυ κύλησε σιωπηλά κατά μήκος του μίσχου του. Σταμάτησε στο σημείο που υπήρχε μια παλιά πληγή από ακρωτηριασμένο κλαδί, και από εκεί σιγά-σιγά ξεφύτρωσε ένα νέο βλαστάρι.
Το μικρό φυτό το κοίταξε ευτυχισμένο. Από εκείνη την ημέρα το φρόντιζε πολύ και ξανάγινε ένα αυτοφυές λουλούδι που αγαπούσε τον κάμπο που το περιτριγύριζε, γεμάτο ζωή, πάντα ίδιο και πάντα διαφορετικό, όπως συμβαίνει πάντα από καταβολής κόσμου, από την αρχή της αρχής όλων των κύκλων του χρόνου.
Στοχασμοί πάνω στο παραμύθι
Το θέμα του υπερβολικού ελέγχου δεν απέχει πολύ από εκείνο της τελειοθηρίας. Για να είμαστε τελειοθηρικοί πρέπει να τα έχουμε όλα ή σχεδόν όλα υπό έλεγχο, και δεν επιτρέπονται τα λάθη ούτε σε μας ούτε και στους άλλους. Αποφεύγουμε το λάθος σαν να είναι κάτι που θα τινάξει στον αέρα την ίδια αυτοεκτίμησή μας. Αυτή είναι τόσο εύθραυστη, που δεν μπορούμε ούτε καν να επιτρέψουμε να συμπεριληφθεί το λάθος στις εμπειρίες της ζωής. Συχνά αρνούμαστε να δοκιμάσουμε εμπειρίες, από φόβο μήπως κάνουμε λάθος.
Όλα εκείνα που εμείς μάθαμε αποκτήθηκαν χάρη σε προσπάθειες και λάθη· είναι ο κύριος δρόμος για να μάθουμε. Το να προσπαθούμε να αποφύγει ένα παιδί τα λάθη, είναι σαν να το εμποδίζουμε να μάθει να ζει. Το νεογνό αρχίζει ακριβώς με δοκιμές και λάθη να κάνει λαρυγγισμούς και βοκαλισμούς, που θα του επιτρέψουν να μάθει τους ήχους της γλώσσας του, εκείνης την οποία σιγά-σιγά αναγνωρίζει ως δική του, γιατί καθημερινά την ακούει γύρω του.
Το μικρό παιδί, που έχει μια πολύ μεγάλη ικανότητα μάθησης, χρησιμοποιεί όλα τα πρώτα χρόνια της ζωής του για να μάθει να την κατέχει, πάντα μέσα από δοκιμές και λάθη, έως ότου θα γίνει ολότελα κάτοχός της. Τα γλωσσικά του λάθη αποτελούν το απαραίτητο βήμα για τη μάθηση της γλώσσας, με την οποία θα μπορεί να εκφραστεί σε όλη του τη ζωή.
Ακόμη και στο περπάτημα και τον αθλητισμό, το λάθος είναι εκείνο που βοηθά να διορθώσουμε την προσπάθεια. Καθένας μας δοκίμασε άπειρες φορές και έκανε λάθη άλλες τόσες, προτού μάθει να περπατάει, να κολυμπάει, να κάνει ποδήλατο κτλ. Με τον ίδιο τρόπο στην καθημερινή ζωή, όλα όσα κάνουμε έχουν αποκτηθεί με προσπάθειες και λάθη, στη δουλειά που κάνουμε, στις οικιακές δραστηριότητες, στα χόμπι μας.
Ακόμη και στις σχέσεις μας με τους άλλους, μάθαμε και μαθαίνουμε συνεχώς από τα λάθη μας. Το λάθος είναι το βασικό και απαραίτητο βήμα εάν θέλουμε να μάθουμε κάτι. Είναι ένα από τα πρώτα σκαλοπάτια, χωρίς τα οποία δεν μπορούμε να ανεβούμε μια σημαντική σκάλα, εκείνη της ζωής. «Στο σπίτι μου δεν επιτρέπεται ποτέ να κάνεις λάθος!» είπε κάποτε με λύπη κάποια κυρία που διηγόταν την ιστορία της.
Πριν από πολλά χρόνια ρώτησα έναν πολύ καλό τεχνίτη που αγαπούσε τη δουλειά του, να μου πει τον τρόπο που χρησιμοποιούσε για να διδάξει την τέχνη σ’ ένα νέο μαθητευόμενο.
Μου απάντησε απλά: «Ξέρετε τι έκανα; Στην αρχή του έλεγα να μην κάνει απολύτως τίποτα, απλώς να με παρατηρεί την ώρα που δουλεύω, και τον άφησα να με κοιτάζει για μέρες. Μετά, όταν καταλάβαινα ότι παρατήρησε αρκετά ώστε να μπορεί να αρχίσει και αυτός, του έλεγα: ‘’Τώρα προσπάθησε εσύ μόνος σου, και μη σε απασχολεί αν θα κάνεις λάθος, γιατί διαφορετικά δε θα μάθεις ποτέ! Και κάθε φορά που καταλαβαίνεις πως κάνεις λάθος, αντί να με φωνάζεις, δοκίμασε πρώτα το δικό σου τρόπο, για να διορθώσεις τα πράγματα μόνος σου!’’. Και τον άφηνα να δοκιμάσει, να ξαναδοκιμάσει, δίχως να παρεμβαίνω, παρά μόνο όταν ήταν απαραίτητο, έως ότου έβρισκε τον τρόπο που του ταίριαζε, και έτσι μάθαινε. Ήταν μια μέθοδος που λειτουργούσε πάντα».
Οφείλουμε να το θυμόμαστε αυτό κάθε φορά που βρισκόμαστε μπροστά στις προσπάθειες και στα λάθη όχι μόνο των μικρών παιδιών, αλλά και στα δικά μας, των ενηλίκων. Πιστεύω πως κανένας από εμάς δεν έμαθε πράγματα για πάντα. Εμείς είμαστε πάντα και ποτέ οι ίδιοι· δεν υπάρχει τίποτε άλλο, παρά μόνο η δική μας, απλή ηλικία, που τρέχει αμείλικτα, δίχως να ζητά την άδειά μας. Γι’ αυτό ακριβώς είναι σημαντικό να καλλιεργηθεί η ικανότητα να μαθαίνουμε από πολύ μικρή ηλικία. Και θα πρέπει να κάνουμε υπομονή αν οι προσπάθειες είναι λανθασμένες ή οι αναζητήσεις δεν είναι τέλειες· η διόρθωσή τους είναι ένα πρόβλημα του σχολείου, όχι των γονιών.
Μια πολύ προσεκτική και παθιασμένη με τη δουλειά της δασκάλα μού είπε κάποτε: «Φαίνεται αμέσως στο σχολείο η διαφορά ανάμεσα στα παιδιά που οι γονείς τους δεν τα καταπιέζουν με τα λάθη, και σ’ εκείνα που οι γονείς τους τα καταπιέζουν. Τα πρώτα είναι συνήθως περισσότερο πνευματώδη και διορατικά, ενώ τα άλλα δεν έχουν την ικανότητα να περιπλανηθούν με τη σκέψη. Μπλοκάρονται από το φόβο μήπως κάνουν λάθος!».
Κατάκτηση της τρυφερότητας μιας ζωής
Όλα αλλάζουν και μεταβάλλονται στο χρόνο, ακόμη και τα συναισθήματα, όπως όλα τα πράγματα στη ζωή. Και κάθε αλλαγή συνήθως φέρνει ταυτόχρονα μαζί της το θέμα της απώλειας και της κατάκτησης. Ο χρόνος είναι αυτός που βοηθά στη δημιουργία της οικειότητας, και δεν τη βρίσκει κανείς προκατασκευασμένη και ήδη έτοιμη. Αντίθετα, δεν είναι τόσο ο χρόνος που βοηθά σε αυτό, όσο «το εγώ μας που δουλεύει στο χρόνο». Η αλεπού του Μικρού Πρίγκιπα μας διδάσκει πώς δημιουργείται η οικειότητα:
| Εάν εσύ με εξημερώσεις, η ζωή μου θα είναι σαν φωτισμένη. Θα γνωρίσω ένα θόρυβο από βήματα που θα είναι διαφορετικός από τους άλλους. Τα άλλα βήματα με κάνουν να κρύβομαι κάτω από τη γη. Το δικό σου θα με κάνει να βγω από τη φωλειά όπως μια μουσική. Και μετά κοίτα! Βλέπεις εκεί στο βάθος χωράφια σιταριού; Εγώ δεν τρώω το ψωμί, και το σιτάρι είναι άχρηστο για μένα. Τα χωράφια σιταριού δε μου θυμίζουν τίποτα. Και αυτό είναι λυπηρό! Όμως εσύ έχεις μαλλιά με χρυσαφένιο χρώμα. Επομένως θα είναι θαυμάσιο όταν θα με εξημερώσεις. Το σιτάρι, που έχει το χρώμα του χρυσού, θα με κάνει να σε σκέφτομαι. Και θα αγαπήσω το θόρυβο του ανέμου στο σιτάρι... Εάν εσύ έρχεσαι, για παράδειγμα, όλα τα απογεύματα στις τέσσερις, εγώ από τις τρεις θα αρχίσω να είμαι ευτυχισμένη. Καθώς θα περνάει η ώρα η ευτυχία μου θα μεγαλώνει. Όταν θα γίνει τέσσερις, θα αρχίσω να γίνομαι ανήσυχη και ταραγμένη· θα ανακαλύψω το τίμημα της ευτυχίας! Όμως εάν εσύ έρθεις ποιος ξέρει πότε, εγώ δε θα ξέρω να προετοιμάσω την καρδιά μου... Χρειάζονται οι συνήθειες. |
«Η σχέση με τα παιδιά» «δεν είναι ποτέ κεκτημένη για πάντα. Πρέπει να τη δομείς και να την τροποποιείς, μέρα με τη μέρα, καθώς αυτά μεγαλώνουν και εμείς διανύουμε διάφορες ηλικίες της ζωής».
Τα συναισθήματα που προκαλεί ένα νεογνό που κοιμάται με πλήρη εμπιστοσύνη στην αγκαλιά του γονιού είναι διαφορετικά από εκείνα, τα πολύ πιο κοπιαστικά, που προκαλεί ένα νεογνό που κλαίει τη νύχτα, ή ένα παιδί στη φάση του ΟΧΙ, ή ένα σε μια οποιαδήποτε δυσκολία (υγείας, σχολείου κτλ.) που κάνει τον καθένα να νιώθει αδύναμο, ή και ένας έφηβος που επαναστατεί.
Το ευμετάβλητο και η προσαρμοστικότητα σε καταστάσεις που αναπόφευκτα εξελίσσονται στη διάρκεια της ζωής του ανθρώπου, φαίνεται να είναι ένα στοιχείο για τη ζωή.
Να προσαρμοστούμε σημαίνει βέβαια να αλλάξουμε έδαφος: από το «απόλυτο» στο «σχετικό», από το «βέβαιο» στο «ενδεχόμενο» ή «πιθανό», και ούτω καθεξής. Και το να αλλάξουμε έδαφος δεν είναι μια πράξη που μπορεί να γίνει ούτε εύκολα ούτε σύντομα.
Υπάρχει μια κατάσταση που, όταν εντείνεται, περιπλέκει τη ζωή σε ένα παιδί, όπως ακριβώς το ίδιο κάνει και με τους γονείς του: είναι η σταθερή, η καταναγκαστικά επαναλαμβανόμενη ανάγκη να έχουμε τα πάντα υπό έλεγχο.
Τώρα, εάν ο έλεγχος της κατάστασης μας είναι χρήσιμος και σημαντικός για τη ζωή, η υπερβολή του, όπως κάθε υπερβολή, καταλήγει συχνά στο να μας την καταστρέψει. Και, πάνω απ’ όλα, καταλήγει στο να εγκλωβίσει την ανάγκη πειραματισμού ενός παιδιού που μεγαλώνει, βλάπτοντας την ανάπτυξή του. Πολλές εμπειρίες πειραματισμού που θα ήταν σημαντικές και ζωτικές για ένα παιδί ώστε να ανακαλύψει και να καλλιεργήσει τις δυνατότητές του, αντίθετα εμποδίζονται από εμάς τους ενήλικες, όχι τόσο για να το προστατέψουμε, όσο για να προστατέψουμε τον εαυτό μας από το δικό μας άγχος.
Κρατώντας ένα παιδί πάντα κάτω από ένα γυάλινο σκέπαστρο, βέβαια το προστατεύουμε από τη βροχή, αλλά το παρεμποδίζουμε να μάθει να μεγαλώνει, πειραματιζόμενο έστω και σιγά-σιγά σε καταστάσεις όλο και πιο πολύπλοκες.
Η ανάγκη ελέγχου όμως δεν προέρχεται από τίποτε άλλο παρά από ασυνείδητα άγχη, συχνά μεταφερόμενα από μια γενιά σε άλλη, τα οποία προσπαθούμε να επιτηρούμε ελέγχοντας την κατάσταση, συμπεριλαμβανομένων των παιδιών, με έναν τρόπο που γίνεται όλο και περισσότερο έντονος, όσο περισσότερο υψηλό είναι το επίπεδο του άγχους.
Συλλογική ροή της ζωής στο πέρασμα του χρόνου
Υπάρχει ένα κενό στη δική μας κοινωνία, σχετικά με το θέμα του να ζεις, που στο παρελθόν και σε άλλες κοινωνίες ήταν γεμάτο από τελετουργίες περάσματος, από συλλογικές επεξεργασίες, πολιτισμικές, θρησκευτικές, οικογενειακές κτλ. Σήμερα λείπουν συχνά οι συλλογικές στιγμές επεξεργασίας των μεγάλων θεμάτων της ζωής, απο τη γέννηση ως το θάνατο, που ωστόσο καθένας από εμάς βρίσκεται υποχρεωμένος να αντιμετωπίσει στη ζωή του. Το θέμα τού γιατί γεννιόμαστε και πεθαίνουμε μας αγγίζει όλους: Τα παιδιά, όπως αναφέρει ο Dolto, θέτουν τα αληθινά γιατί της ζωής, επαναφέροντας πολύ συχνά, για παράδειγμα, το θέμα του θανάτου, τόσο ρητά, όσο και μεταφορικά, όπως ο φόβος θανάτου, ή ότι τελειώνει ο χρόνος ή ο δρόμος, ή ότι δε θα ξαναβγεί ο ήλιος κτλ.
«Για κάθε πράγμα στη ζωή του ανθρώπου υπάρχει κάποιος χρόνος» λέει ο Εκκλησιαστής. Και αυτά που βάζει σε κατάλογο αποτελούν μέρος των άπειρων γεγονότων της ζωής.
Καιρός να γεννηθείς,
καιρός να πεθάνεις,
καιρός να σταματήσεις, καιρός να εκριζώσεις,
καιρός να σκοτώσεις, καιρός να θεραπεύσεις,
καιρός να καταστρέψεις, καιρός να οικοδομήσεις,
καιρός να κλάψεις, καιρός να γελάσεις,
καιρός να πενθήσεις, καιρός να ξεφαντώσεις,
καιρός να πετάξεις τις πέτρες,
καιρός να μαζέψεις τις πέτρες,
καιρός να αγκαλιαστούμε,
καιρός να απομακρυνθούμε,
καιρός να ψάξουμε, καιρός να χάσουμε,
καιρός να διατηρήσουμε,
καιρός να ξοδέψουμε,
καιρός να σκίσουμε, καιρός να ράψουμε,
καιρός να σιωπήσουμε, καιρός να μιλήσουμε,
καιρός να αγαπήσουμε, καιρός να μισήσουμε,
καιρός πολέμου, καιρός ειρήνης.
Το χτύπημα της καμπάνας, αιώνες τώρα, μετέδωσε και έδειξε στην κουλτούρα μας ότι μία στιγμή για κάθε πράγμα στη διάρκεια της ημέρας, στη ζωή του κάθε ανθρώπου: εκείνη του ξυπνήματος, της προσευχής, της δουλειάς, της μεσημεριανής ανάπαυλας, του τέλους της ημέρας και της νυχτερινής ανάπαυσης, εκείνη του πένθους, της γιορτής κτλ. Δηλαδή έβαλε τις ατομικές ζωές μέσα σε μια συλλογική ροή, αναγνωρισμένη και επεξεργασμένη μέσα από συγκεκριμένες τελετουργίες του ανήκειν σε μια ομάδα.
Πηγή: «Το παιδί που χάθηκε», Alba Marcoli, UNIVERSITY STUDIO PRESS
