bullying μπούλι(ι)ν = η χρήση δύναμης ή εξουσίας από κάποιον για να εκφοβίσει ή να βλάψει ασθενέστερα άτομα.
Βullying λοιπόν, στην ελληνική του εκδοχή είναι η κατάσταση, στην οποία ένα άτομο εκμεταλλεύεται κάποια «δυνατά» σημεία του και κάνει το … νταή.
Το bullying μπορεί να συμβεί, και συμβαίνει, παντού. Η βία υπάρχει παντού. Είτε φαίνεται, είτε είναι καλά κρυμμένη, η βία μπορεί να υπάρχει παντού.
Μπορεί να συμβεί στα σχολεία, στη γειτονιά και στις παιδικές χαρές, στους χώρους κάθε είδους εξωσχολικών δραστηριοτήτων, στις κατασκηνώσεις, στο στρατό, σε ιδρύματα και άσυλα και δεν ξέρω κι εγώ, που αλλού…
… αλλά, δυστυχώς, η βία υπάρχει και στα ίδια μας τα σπίτια. Η βία υπάρχει μέσα και σε αυτά!
Και υπάρχουν φορές που εμείς οι ίδιοι τη διαπράττουμε. την υποθάλπουμε και τη συντηρούμε, την επικροτούμε κιόλας, όμως… δεν το παίρνουμε καν είδηση!
Βullying και σωματική βία…
Αγόρια –νταήδες χρησιμοποιούν τη σωματική τους δύναμη ως φυσικό τρόπο κυριαρχίας για να εκφοβίσουν το παιδί που βάζουν στο στόχο τους.
Με τη σωματική τους επιθετικότητα τρομοκρατούν και αναγκάζουν το άλλο παιδί να ζει κάτω από την κυριαρχία, τη σκιά και τις προσταγές τους.
Επιθετικές συμπεριφορές, όπως τα πειράγματα, οι κοροϊδίες, οι πλάκες αλλά και τα νταηλίκια, ο εκφοβισμός (ή αλλιώς bullying), η ενδοσχολική βία, εκδηλώνονται με διαβαθμίσεις σοβαρότητας μέσα στο πλαίσιο των κοινωνικών σχέσεων των παιδιών. Η έντασή τους, η συχνότητα αλλά και η μορφή τους συνδέονται με διάφορους παράγοντες: τη δυναμική της συσχέτισης των παιδιών μεταξύ τους, το αναπτυξιακό τους στάδιο τον χαρακτήρα τους, το πολιτισμικό και οικογενειακό τους πλαίσιο, την περιρρέουσα ατμόσφαιρά στο σπίτι, στην τάξη, στο σχολείο, στην κοινωνία.
Πολλές φορές τα παιδιά με τη συμπεριφοράς τους μας ξαφνιάζουν ευχάριστα – και νιώθουμε περήφανοι γι’ αυτά. Υπάρχουν όμως άλλες φορές που με το απότομο, κοροϊδευτικό και σκληρό τους ύφος μας σοκάρουν κάνοντάς μας να αναρωτιόμαστε αν και πώς πρέπει να παρέμβουμε. Αντιμέτωποι με σοβαρά περιστατικά ενδοσχολικής βίας, αναρωτιόμαστε ποιος φταίει, αν φταίει η κοινωνία, το σχολείο, η οικογένεια ή τα γονίδια.
Άραγε πόσο σκληρά οφείλουν να τιμωρηθούν οι δράστες;
Μπορεί όμως να αποκαλέσει κάποιος «δράστη» ένα παιδί; Μέχρι ποιου σημείου «το νεαρό της ηλικίας» μπορεί να αποτελεί δικαιολογία;
Όσοι έχουν βιώσει το ακραίο πρόσωπο της ενδοσχολικής βίας εκφράζουν τέτοιους ενδοιασμούς;
Είναι γεγονός ότι η ενδοσχολική βία εκδηλώνεται σε μια περίοδο όπου το άτομο οδεύει από την παιδική ηλικία προς την ενηλικίωση. Μέχρι την ενηλικίωση παιδιά και έφηβοι βρίσκονται σε μια διαδικασία δόμησης της προσωπικότητας και της ταυτότητάς τους, κατά την οποία διαμορφώνουν κρίση, υιοθετούν ήθη και αξίες, προσπαθούν να σταθούν στα πόδια τους ως ανεξάρτητα άτομα και να συσχετιστούν κοινωνικά, συναισθηματικά και ερωτικά μεταξύ τους.
Για να μπορέσουμε να αντιμετωπίσουμε με υπευθυνότητα την ενδοσχολική βία, χρειάζεται οπωσδήποτε να κατανοήσουμε τις δυναμικές της θέτοντάς τες σ’ ένα γενικότερο πλαίσιο ανάπτυξης των μαθητών.
Φαινόμενα ενδοσχολικής βίας δεν προκύπτουν από το πουθενά. Αναπτύσσονται σταδιακά σε πλαίσιο το οποίο επηρεάζεται άμεσα από την περιρρέουσα κοινωνική ατμόσφαιρα. Σπάνια όμως περιορίζεται μόνο σ’ αυτόν που την ασκεί και σ’ εκείνον που την υφίσταται.
Διαδραματίζεται συνήθως μπροστά σε ακροατήριο, που με την παρουσία του και μόνο αποτελεί μέρος μιας σύνθετης δυναμικής ρόλους. Αυτοί αποτελούν σημαντικό κλειδί στην αντιμετώπιση του προβλήματος. Δεδομένου λοιπόν ότι η ενδοσχολική βία προκύπτει μέσα από τις σχέσεις των μαθητών, έχει σημασία να ρίξουμε μια σύντομη ματιά στις δυναμικές που αναπτύσσονται στην ομάδα της τάξης και στην ανάγκη των παιδιών να ταυτίζονται αλλά και να διαφοροποιούνται μεταξύ τους.
Η αναζήτηση και η δημιουργία της ταυτότητας –«ποια είμαι», «ποιος είμαι»- είναι μια διαδικασία που καθορίζεται τόσο από την ταύτιση με άτομα και ομάδες –«αυτό είμαι εγώ»-, όσο και από τη διαφοροποίηση μαζί τους –«αυτό δεν είμαι εγώ». Η διαδικασία αυτή δεν είναι ομαλή. Το να χτίσεις μια οντότητα ξεχωριστή και να της διασφαλίσεις χώρο για να υπάρχει ανάμεσα στους άλλους απαιτεί εγρήγορση και αγώνα.
Παιδιά και έφηβοι μέσα από διάφορα κοινωνικά σχήματα θα δοκιμάσουν τρόπους συσχετισμού και θα δοκιμαστούν από αυτούς: η αποφασιστικότητα, η επιβολή ή καταπάτηση ορίων, η διεκδίκηση, η διπλωματία, η επιβολή, η συνεργασία, η χειραγώγηση, η ανοχή, η αντοχή στο στρες κ.ο.κ. καλύπτουν μια ευρεία γκάμα δεξιοτήτων αλλά και μη αποδεκτών (έως και εντελώς απαράδεκτων) συμπεριφορών. Μέσα από αυτές τις διαδικασίες λοιπόν παιδιά και έφηβοι ορίζουν τη σχέση τους με τους άλλους και ταυτόχρονα τη σχέση με τον εαυτό τους.
Με ή χωρίς ακρότητες, ο δρόμος προς την ενηλικίωση είναι μια δαιδαλώδης διαδρομή γεμάτη προσεγγίσεις, απομακρύνσεις, δοκιμές, αναθεωρήσεις, απογοητεύσεις και αποχωρισμούς, μέχρι να κατασταλάξει κανείς σε μια σχετικά ολοκληρωμένη και πιο συγκροτημένη αίσθηση του εαυτού στο τέλος του λυκείου.
Η τάξη, το προαύλιο, η γειτονιά –όπου αυτή υπάρχει- προσφέρουν στα παιδιά τη σκηνή και το σκηνικό πάνω στο οποίο διαδραματίζονται ρόλοι και σενάρια συχνά με απρόσμενες, πικρές και επώδυνες ανατροπές.
Μέσα σ’ αυτό τον γεμάτο περιπέτειες δρόμο προς την ενηλικίωση, όσοι ψάχνουν να εδραιώσουν τον εαυτό τους σε βάρος άλλων ή έστω θέλουν να νιώσουν για λίγο τη «γοητεία της εξουσίας» θα αναζητήσουν και θα βρουν ευκαιρίες για να νιώσουν ισχυροί και να αυξήσουν το γόητρό τους μέσα στην ομάδα των συμμαθητών.
Από τα πρώτα τους χρόνια τα παιδιά εντυπωσιάζονται από τη δύναμη των λέξεων και σύντομα ανακαλύπτουν πώς να τις χρησιμοποιούν για να πλήξουν τους άλλους. Αυτά τα «παιχνίδια» άσκησης δύναμης και ισχύος δελεάζουν τα παιδιά και ενυπάρχουν ως στοιχείο της μεταξύ τους αλληλεπίδρασης.
Στα χρόνια του δημοτικού όπου τα παιδιά αρχίζουν να εξερευνούν τι σημαίνει να είσαι αγόρι και κορίτσι δοκιμάζουν διάφορους ρόλους και ανάλογα σενάρια. Οι λεκτικές αψιμαχίες με κοροϊδίες, πειράγματα, παρατσούκλια και χαρακτηρισμούς πετάγονται σαν σπίθες μέσα από τη συναναστροφή τους άλλοτε χωρίς να αφήνουν ίχνη και άλλοτε δημιουργώντας δυσάρεστες καταστάσεις ανάμεσά τους.
Σ’ αυτές τις ηλικίες το θέμα φιλία –να έχω φίλη, να έχω φίλους, να με διαλέγουν για φίλο ή φίλη τους- είναι πάρα πολύ σημαντικό, γιατί ανταποκρίνεται στην ανάγκη κάθε ατόμου αφενός να ανήκει στην ομάδα, αφετέρου να αναγνωρίζεται η διαφορετικότητά του από τους άλλους.
Μαζί με το ξέγνοιαστο παιχνίδια και τη συντροφικότητα που χαρακτηρίζει τις σχέσεις των παιδιών ενυπάρχει και το κουτσομπολιό, οι υπερβολές, τα ψέματα και η περιθωριοποίηση. Αυτό οφείλεται στο ότι τα παιδιά έχουν ανάγκη να αναδειχτούν ή να είναι αποδεκτά με κάποιον τρόπο από την ομάδα, και γι’ αυτό οι σχέσεις τους χρωματίζονται από ανταγωνισμό και από προσπάθειες αναρρίχησης.
Όμως, οι συμπεριφορές αυτές, επαναλαμβανόμενες και εντεινόμενες, από σπίθες μπορούν να μετατραπούν σε φωτιές επιφέροντας διαφόρων βαθμών «εγκαύματα» σ’ αυτούς που τις υφίστανται.
Συχνά παιδιά και καταστάσεις παρεκτρέπονται. Υπάρχουν όμως και ορισμένοι μαθητές που θα αναζητήσουν τον θαυμασμό και την υπεροχή έναντι των άλλων και, για να το πετύχουν, θα στραφούν κατά όσων για οποιονδήποτε λόγο βρίσκονται σε ευάλωτη θέση.
Η επιθετική συμπεριφορά αυτών των μαθητών –που, όπως θα δούμε πιο κάτω, έχει άμεση σχέση με παράγοντες του περιβάλλοντος τους –τα κάνει αν αρπάζονται με οτιδήποτε, προκειμένου να μειώσουν κάποιον, και να στοχεύουν ακριβώς εκεί που πονά κάποιος, εκεί που είναι περισσότερο ευάλωτος, δηλαδή στην ανάγκη να είναι αποδεκτός και να ανήκει στην ομάδα, να έχει φίλους και να τον διαλέγουν για φίλο. Τα πιο ευαίσθητα παιδιά μιας τάξης και όσα αποκλίνουν από στερεότυπα και πρότυπα αποτελούν εύκολους στόχους.
Οι άνθρωποι αντλούμε μεγάλη ικανοποίηση από το να ανήκουμε σε ομάδες ομοίων μας. Ειδικά στα παιδιά αυτή η πρωτόγονη ανθρώπινη ανάγκη είναι ακόμα ισχυρότερη. Στις πολύ μικρές ηλικίες τα παιδιά δεν νοιάζονται ιδιαίτερα για τις διαφορές μεταξύ τους.
Αν και δείχνουν μια προτίμηση στο να κάνουν παρέα με παιδιά του ίδιου φύλου, αγόρια και κορίτσια παίζουν σχετικά άνετα και μεταξύ τους. Στα χρόνια του δημοτικού όμως τα παιδιά σχηματίζουν όλο και περισσότερο ομόφυλες παρέες, γιατί αναδομούν την ταυτότητά τους με βάση το φύλο τους, διαχωρίζοντας δηλαδή τον κόσμο τους σε «αυτούς» και «αυτές».
Ενώ η ομαδοποίηση κατά φύλο είναι χαρακτηριστική, υπάρχουν ωστόσο και άλλες κατηγορίες ομάδων στις οποίες τα παιδιά κατατάσσονται. Διάφορα «σύμβολα», όπως αντικείμενα, ρούχα, στιλ συμπεριφοράς, ποδοσφαιρικές ομάδες, προτιμήσεις σε παιχνίδια ή άλλα ενδιαφέροντα, αποτελούν τα «διαβατήρια» ένταξης και παραμονής σε μια ομάδα.
Συνάμα όμως, όταν αυτά δεν υφίστανται, αποτελούν και λόγους απόρριψης από αυτήν καθώς και περιθωριοποίησης από τα μέλη της, κάτι που δεν ισχύει μόνο για τους μαθητές. Σκεφτείτε κι εσείς ως ενήλικας με ποιες συμπεριφορές και με ποια «σύμβολα» ταυτίζεστε με ορισμένες ομάδες ανθρώπων και διαφοροποιείστε από άλλες.
Ο φόβος να μην έχεις τα «απαιτούμενα» ή –ακόμα χειρότερα- να εμφανιστείς με τη λάθος περιβολή είναι άμεσος και πραγματικός. Χωρίς αυτά τα απαιτούμενα ένα παιδί μπορεί να αποτελέσει το αντικείμενο γελοιοποίησης και χλευασμού μέσα από το οποίο τα μέλη της ομάδας θα αντλήσουν την αίσθηση ομοιογένειας μεταξύ τους αφήνοντάς το απέξω.
Αυτός είναι και ο λόγος που σε ορισμένες περιπτώσεις εκφοβισμού, παιδιά στοχοποιήθηκαν όχι γιατί είχαν κάποια διαφορετικότητα που τα καθιστούσε ευάλωτα, αλλά απλώς γιατί φόρεσαν, είπαν η φέρθηκαν με «λάθος» τρόπο.
Πολλά παιδιά τρέμουν μην πουν, μη φανούν, μη φερθούν με τρόπο που μπορεί να κάνει την παρέα τους να τα απορρίψει ή ακόμα χειρότερα να τα στοχοποιήσει. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να ζουν σε μια κατάσταση συνεχούς ανασφάλειας, την οποία υπομένουν, αφού είναι προτιμότερο να ανήκεις κάπου από το να μην ανήκεις πουθενά.
Στα πειράγματα και στον εκφοβισμό συμμετέχουν ομάδες μαθητών που επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό ο ένας τον άλλο.
Η ανωνυμία που παρέχει η ομάδα σε όσους βρίσκονται στους κόλπους της αποτελεί προστατευτική ασπίδα πίσω από την οποία μπορεί κάποιος να εκτονώσει συμπεριφορές με τις οποίες δε θα ήθελε να ταυτιστεί. Στην περίπτωση πειραγμάτων και ενδοσχολικής βίας, η ασπίδα της ανωνυμίας βοηθά το παιδί να εξωτερικεύει, να εκτονώνει αλλά να μην ταυτίζεται με τις αρνητικές πράξεις του.
Ενδεικτικό είναι πως πολλά παιδιά που άσκησαν βία, όταν βρίσκονται αντιμέτωπα με το αποτέλεσμα των πράξεών τους και καλούνται να αναλογιστούν πάνω σ’ αυτό που έγινε συχνά δηλώνουν ότι δεν συνειδητοποιούν το κακό που προξένησαν στον συμμαθητή ή στη συμμαθήτριά τους και μετανιώνουν ειλικρινά. Από την άλλη, σε περίπτωση μη παρέμβασης από ενήλικα, το πλήγμα μπορεί να έχει μακροπρόθεσμο αντίκτυπο για αυτόν που το υφίσταται.
Κανένα παιδί δεν έχει τις ικανότητες να αντιμετωπίσει από μόνο του το τραύμα που θα του δημιουργήσει μια ανηλεής κακομεταχείριση από τους άλλους. Η ενδοσχολική βία αναχαιτίζει την ομαλή εξέλιξη του παιδιού και μπορεί να έχει σοβαρό και μακροπρόθεσμο αντίκτυπο στη ζωή του. Ο ρόλος των ενηλίκων είναι να προστατέψουν και να προλάβουν την τάση των ομάδων να σπρώχνουν παιδιά ή άλλες ομάδες στο περιθώριο.
Η τάση αυτή σχετίζεται και με μια άλλη σημαντική παράμετρο η οποία αφορά το κατά πόσο είμαστε ελεύθεροι να δράσουμε έξω από κάποιον ρόλο που μας αποδίδεται από τους άλλους η συμπεριφορά των οποίων απέναντί μας διαμορφώνεται από τις ανάγκες τους (τι θέλουν από μας) και τις πεποιθήσεις τους.
Πόσο εύκολο είναι άραγε για ένα παιδί στο οποίο έχει αποδοθεί από τους άλλους ο ρόλος του «νταή», του «καρπαζοεισπράκτορα», της «σταρ» ή του «μάρτυρα» να δράσει έξω από αυτόν; «Σχολικός εκφοβισμός BULLYING» Χριστίνα Ρασιδάκη.Εκδόσεις: ΠΑΤΑΚΗ.
ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ
Η βία στα παιδιά.
Το πώς και το γιατί συμβαίνει ένας άνθρωπος να μπορεί να προξενεί πόνο σε μια άλλη ύπαρξη, έχουν απασχολήσει πολλούς ειδικούς. Οι πολλαπλοί τρόποι που ερμηνεύονται τέτοιες ενέργειες, οδήγησαν στο να δημιουργηθούν πλήθος ορισμοί, οι οποίοι έχουν στόχο να αποδώσουν τον ιδιαίτερο χαρακτηρισμό του εκάστοτε ερευνητή αναφορικά με μια συγκεκριμένη πράξη –αντικοινωνική, παράνομη, βίαιη, σαδιστική συμπεριφορά, είναι ορισμένοι από αυτούς.
Ο «αγώνας για την ελευθερία» ενός ατόμου μπορεί να είναι η «άγρια δολοφονία» ενός άλλου.
Οι συναρπαστικές σεξουαλικές πρακτικές ενός ζευγαριού μπορούν, από ένα άλλο ζευγάρι, να θεωρηθούν ως απάνθρωπη εκμετάλλευση της εμπιστοσύνης.
Η άποψη ενός ατόμου ότι τα τατουάζ ομορφαίνουν το σώμα μπορεί να προκαλέσει απέχθεια σε άλλους, ως παραβίαση της σωματικής ακεραιότητας.
Το άρπαγμα ή το σπρώξιμο ενός βρέφους μπορεί να χαρακτηριστεί είτε ως προσπάθεια σκληραγώγησης και επιβολής της τάξης, είτε ως πράξη επιβλαβής και σαδιστική.
Είναι σαφές ότι η ερμηνεία μιας συμπεριφοράς εξαρτάται ολοκληρωτικά από ποιον προέρχεται. Όλες οι ερμηνείες ενέχουν μια αξιολόγηση των συναισθημάτων, των κινήτρων και των προθέσεων που κρύβονται πίσω από τις πράξεις του ατόμου. Όμως η κατάσταση περιπλέκεται περισσότερο, όταν ο ερευνητής αναλαμβάνει να ερμηνεύσει, όχι μόνο τη βίαιη πράξη, αλλά και τα υποσυνείδητα στοιχεία, τα οποία υποτίθεται ότι μπορούν να εξαχθούν από την εν λόγω συμπεριφορά.
Όλοι οι αναλυτικοί συγγραφείς βλέπουν το συνειδητό ή ασυνείδητο τραύμα και/’η την απογοήτευση ως έναυσμα για βίαιη συμπεριφορά. Εντούτοις, όσον αφορά την προέλευση της τάσης για βίαιη συμπεριφορά, η ψυχαναλυτική βιβλιογραφία χωρίζεται σε δύο βασικές κατηγορίες: σε εκείνους που πιστεύουν ότι υπάρχει μια ενστικτώδης δύναμη, εγγενής και ενδεχομένως επιδεκτική βελτίωσης, όμως (εξ ορισμού) είναι αδύνατο να εξαλειφθεί, και σε εκείνους που τονίζουν τη σπουδαιότητα των συνθηκών του περιβάλλοντος.
Πώς είναι ένα φυσιολογικό παιδί; απλώς τρώει, μεγαλώνει και χαμογελά γλυκά; Όχι, δεν είναι έτσι. Ένα φυσιολογικό παιδί, αν έχει εμπιστοσύνη στη μητέρα και στον πατέρα του, δεν σταματά πουθενά. Με το πέρασμα του χρόνου, δοκιμάζει τις δυνάμεις του να διαταράσσει, να καταστρέφει, να εκφοβίζει, να αποδυναμώνει, να σπαταλά, να δολοπλοκεί και να ιδιοποιείται.
Οτιδήποτε οδηγεί τους ανθρώπους στα δικαστήρια (ή και στα άσυλα) έχει να κάνει με τη νηπιακή και την παιδική ηλικία, σε σχέση με το παιδί μέσα στο σπίτι του. Εάν το σπίτι αντέξει την καταστροφική μανία του παιδιού, τότε εκείνο ηρεμεί και ξεκινά το παιχνίδι. Όμως οι δουλειές προηγούνται, οι δοκιμασίες πρέπει να γίνουν, ειδικά αν υπάρχει κάποια αμφιβολία όσον αφορά τη σταθερότητα της γονικής παρουσίας και του σπιτιού. («Η βία στα παιδιά» Α.Η. Brafman).
