STORM: ΠΡΩΤΟΠΟΡΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΑΠΟ ΤΙΣ ΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΛΛΑΓΕΣ
ΓΡΑΦΕΙ Ο ΜΑΝΟΥΣΟΣ ΚΛΑΔΟΣ
Σε μια σημαντική πρωτοβουλία με στόχο την μελέτη και προστασία της παλιάς πόλης του Ρεθύμνου και των μνημείων της από τους κινδύνους που προκαλούν οι κλιματικές αλλαγές, προχωρούν από κοινού το Εργαστήριο Γεωφυσικής-Δορυφορικής Τηλεπισκόπησης και Αρχαιοπεριβάλλοντος του Ιδρύματος Τεχνολογίας& Έρευνας, την Εφορεία Αρχαιοτήτων Ρεθύμνου και το τμήμα Ηλεκτρονικών Μηχανικών του Ανώτατου Εκπαιδευτικού Ιδρύματος Πειραιά.
Αξιοποιώντας το πρόγραμμα STORM, ("Safeguarding Cultural Heritage, Technical and Organisational, Resources Management") το οποίο σε μετάφραση σημαίνει «Προστατεύοντας την Πολιτιστική Κληρονομιά, διαχείριση τεχνικών και οργανωτικών πόρων" στοχεύουν να εφαρμόσουν καινοτόμες πρακτικές στην προστασία των μνημείων του ιστορικού κέντρου και της Φορτέτσας με Ευρωπαϊκή χρηματοδότηση και ορίζοντα υλοποίησης τα προσεχή τρία χρόνια.
Tο έργο έχει λάβει χρηματοδότηση από το πρόγραμμα έρευνας και καινοτομίας “Horizon 2020” της Ευρωπαϊκής Ένωσης με προϋπολογισμό 7.297.875 ευρώ και θα εκτελεσθεί από κοινοπραξία 22 φορέων προερχομένων από επτά χώρες .Το έργο STORM σχεδιάζει να παρουσιάσει μία ολοκληρωμένη πλατφόρμα που θα παρέχει εργαλεία και υπηρεσίες, τόσο σε μακρο–κλίμακα για την παρουσίαση μιας ολοκληρωμένης πρότασης διαχείρισης των μνημείων, όσο και σε μικρο-κλίμακα για τη βελτίωση συγκεκριμένων διαδικασιών προστασίας και πρόληψης κινδύνων
Η Ελλάδα αντιπροσωπεύεται στο STORM από το Εργαστήριο Γεωφυσικής-Δορυφορικής Τηλεπισκόπησης και Αρχαιοπεριβάλλοντος του Ιδρύματος Τεχνολογίας& Έρευνας (ΙΤΕ) που εκπροσωπείται από τον Δρ Απόστολο Σαρρή, την Εφορεία Αρχαιοτήτων Ρεθύμνου, που εκπροσωπείται από την διευθύντρια κ. Αναστασία Τζιγκουνάκη και το τμήμα Ηλεκτρονικών Μηχανικών Τ.Ε. του Ανώτατου Εκπαιδευτικού Ιδρύματος Πειραιά Τεχνολογικού Τομέα που εκπροσωπείται από τον καθηγητήκ.Χαράλαμπο Πατρικάκη.
ΤΙ ΠΡΟΣΔΟΚΑ ΤΟ ΡΕΘΥΜΝΟ
Μιλώντας στην εφημερίδα μας ο Δρ Απόστολος Σαρρής και απαντώντας στο ερώτημα τι προσδοκά το Ρέθυμνο από το συγκεκριμένο πρόγραμμα, δήλωσε, ότι «ένα σημαντικό αποτέλεσμα του STORM θα είναι μια πλατφόρμα συνεργασίας για την συνδυασμένη συλλογή και ενίσχυση γνώσεων, διαδικασιών και μεθοδολογιών αναφορικά με την βιώσιμη και αποτελεσματική προστασία και διαχείριση της ευρωπαϊκής πολιτισμικής κληρονομιάς, Έχοντας την Φορτέτζα και την Παλιά Πόλη Ρεθύμνου ως πιλοτικές περιοχές του προγράμματος είναι φανερό ότι το πρόγραμμα θα συμβάλλει ουσιαστικά στην προστασία των μνημείων της Παλιάς Πόλης και την προβολή της πόλης του Ρεθύμνου. Θα υπάρχει μία ουσιαστική χρήση νέων τεχνολογιών για την προστασία και ανάδειξη των αρχιτεκτονικών μνημείων της πόλης δημιουργώντας ταυτόχρονα μία ψηφιακή βάση αυτών. Τέλος, το ερευνητικό αυτό πρόγραμμα θα φέρει ακόμα πιο κοντά την Εφορεία Αρχαιοτήτων Ρεθύμνου και το ΙΤΕ, αναβαθμίζοντας την πολυετή συνεργασία που έχουν μέχρι σήμερα.»
Από την πλευρά της η Διευθύντρια της Εφορίας Αρχαιοτήτων Ρεθύμνου κ. Αναστασία Τζιγκουνάκη, συμπλήρωσε, ότι «παράλληλα με τη στενή αυτή συνεργασία της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ρεθύμνου με το Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας και το Ανώτατο Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Πειραιά Τεχνολογικού Τομέα, που αναπτύσσεται μέσα από το πρόγραμμα αυτό, μας δίνεται η σημαντική ευκαιρία της ανταλλαγής προβληματισμών, τεχνογνωσίας, τρόπων αντιμετώπισης προβλημάτων συντήρησης, με τους εταίρους από τους αρχαιολογικούς χώρους της Εφέσου στην Τουρκία, των Θερμών του Διοκλητιανού και της Πομπηίας στην Ιταλία, της Τροίας στην Πορτογαλία και του Μέλλορ στην Ηνωμένη Βρετανία. Μαζί με τους ερευνητές από άλλες ειδικότητες από την Γερμανία, Αυστρία, Πορτογαλία, Μεγάλη Βρετανία και Τουρκία θα εξετάσουμε νέες προσεγγίσεις για την καλύτερη αντιμετώπιση των κινδύνων που απειλούν τα μνημεία, με κεντρικό στόχο την παρακολούθηση και αντιμετώπιση των απειλών από την κλιματική αλλαγή.»
ΦΘΟΡΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
Η σημαντικότητα του προγράμματος γίνεται κατανοητή και από το γεγονός, ότι έως σήμερα δεν έχουμε τρόπους παρακολούθησης και προστασίας των μνημείων του Ρεθύμνου από την κλιματική αλλαγή.
Ωστόσο θεωρείται δεδομένο, ότι υπάρχουν σημαντικές φθορές που οφείλονται στις απότομες κλιματικές εναλλαγές, γεγονός, που οδήγησε και στην πρωτοβουλία να διεκδικηθεί και τελικά να εφαρμοστεί το συγκεκριμένο πρόγραμμα.
Χαρακτηριστικά η κ. Τζιγκουνάκη δήλωσε στην εφημερίδα μας, ότι «δεν έχουμε δείκτες παρακολούθησης ώστε να καταγραφούν διαπιστωμένα φθορές που να οφείλονται στην κλιματική αλλαγή. Τέτοιοι δείκτες ευελπιστούμε ότι θα προκύψουν από το πρόγραμμα, καθώς και οι προτάσεις για την αντιμετώπισή τις. Ωστόσο, το θέμα επιπτώσεων τις κλιματικής αλλαγής στα μνημεία είναι πεδίο έρευνας τα τελευταία χρόνια και στην UNESCO και για το λόγο αυτό εξάλλου και το ευρωπαϊκό πρόγραμμα HORIZON 2020 χρηματοδοτεί τη δράση αυτή. Ιδιαίτερη καταπόνηση των συστατικών των μνημείων και του Ρεθύμνου από τις απότομες κλιματικές εναλλαγές που παρατηρούνται τα τελευταία χρόνια μπορεί ωστόσο να θεωρηθεί δεδομένη.»
ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ο σχεδιασμός παρέμβασης των φορέων υλοποίησης του προγράμματος.
Μιλώντας στην εφημερίδα μας για το ποιες είναι οι ενέργειες που θα ακολουθηθούν για το ιστορικό κέντρο και τα μνημεία της πόλης, ο Δρ Απόστολος Σαρρής δήλωσε, ότι «το έργο STORM αποσκοπεί στον καθορισμό, την ανάπτυξη και την αξιολόγηση ενός τεχνολογικά ολοκληρωμένου πλαισίου για την παροχή οικο-καινοτόμων, οικονομικά αποδοτικών και συνεργατικών μεθοδολογιών, τεχνικών και υπηρεσιών για την βελτίωση της διαφύλαξης, προστασίας και συντήρησης των μνημείων πολιτιστικής κληρονομιάς, προκειμένου να μετριασθεί η επίδραση των συχνότερων και συνεχώς εντονότερων κλιματικών φαινομένων και φυσικών καταστροφών και να μειώσει τις συνέπειες των φθορών που ήδη έχουν συμβεί. Στο πλαίσιο του έργου θα υλοποιηθεί ένα ολοκληρωμένο σύστημα που θα συμπεριλαμβάνει καινοτόμους αισθητήρες (π.χ. αισθητήρες ενδο-φθορισμού και ασύρματους ακουστικούς αισθητήρες), κληροδότηση συστημάτων, πλατφόρμες τεχνολογίας αιχμής (συμπεριλαμβανομένων LiDAR και UAV) καθώς και τεχνικών πληθοπορισμού για τη διάχυση της γνώσης. Τέτοια αισθητήρες θα εγκατασταθούν σε διάφορα σημεία της Παλιάς Πόλης και της Φορτέτζας και θα γίνεται μία συλλογή πληροφοριών από αυτά η οποία και θα συνεχιστεί πέρα από την λήξη του προγράμματος. Πέρα από την εγκατάσταση αισθητήρων καταγραφής ακουστικού θορύβου και μετεωρολογικών σταθμών, θα γίνονται περιοδικές μετρήσεις με γεωφυσικές μεθόδους, φωτογραμμετρικές τεχνικές και σαρωτές laser για την παρακολούθηση αρχιτεκτονικών τμημάτων τα οποία παρουσιάζουν προβλήματα στατικότητας. Με τον τρόπο αυτό θα αρχίσει να δημιουργείται μία βάση πληροφοριών για αρχιτεκτονικά στοιχεία της Παλιάς Πόλης που θα μπορεί να τροφοδοτήσει τις μελλοντικές μελέτες συντήρησης και αποκατάστασης.»
Ο ίδιος, συνέχισε λέγοντας, ότι «Επιπλέον το STORMστόχο έχει να καθορίσει πόσο επηρεάζονται από τις ακραίες καιρικές συνθήκες διαφορετικής αντοχής υλικά, δομές και κτίρια και να ορίσει τους κινδύνους που συνδέονται με τις κλιματικές συνθήκες ή τις φυσικές καταστροφές, προσφέροντας βελτιωμένες, και αποτελεσματικές στρατηγικές, συστήματα και τεχνολογίες για την προσαρμογή και την προστασία των διαφορετικών υλικών και κατασκευών.
Πιο συγκεκριμένα για την Παλιά Πόλη του Ρεθύμνου θα δημιουργηθεί μία πλατφόρμα σε υπόβαθρο Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών η οποία θα μπορεί διαδραστικά να παρέχει πληροφορίες επικινδυνότητας για τα αρχιτεκτονικά μνημεία της Πόλης συνδυάζοντας γεωλογικές, γεωμορφολογικές, κλιματολογικές και άλλες στατιστικές πληροφορίες.»
Από την πλευρά της η Αρχαιολόγος κ. Τζιγκουνάκη συμπλήρωσε, ότι «Ο σχεδιασμός, στον οποίο αναφέρθηκε ο Απόστολος θα είναι ένα σημαντικό εργαλείο για την παρακολούθηση και την ανάδραση από πλευράς της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ρεθύμνου, για την καλύτερη προστασία της παλαιάς πόλης του Ρεθύμνου και της ενετικής οχύρωσης, η τεχνογνωσία δε που θα αποκτηθεί θα μπορέσει στη συνέχεια να διοχετευτεί.»
Ως προς το χρονοδιάγραμμα των ενεργειών για το πρόγραμμα, σύμφωνα με τον κ. Σαρρή το έργο STORMέχει χρονικό ορίζοντα υλοποίησης την επόμενη τριετία. Ωστόσο, η πλατφόρμα που θα δημιουργηθεί θα έχει το πλεονέκτημα ότι θα μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε βάθος χρόνου ακόμα και μετά το πέρας του προγράμματος. Εκτός από αυτό θα μπορεί να υιοθετηθεί και από άλλες περιοχές και Διευθύνσεις του Υπουργείου Πολιτισμού και να αποτελέσει ένα εργαλείο για την καλύτερη διαχείριση των αρχαιολογικών μνημείων και χώρων.
Σχετικά η κ. Τζιγκουνάκη δήλωσε, ότι «το πρόγραμμα θα δώσει τη δυνατότητα, μέσα στην τριετία υλοποίησης να εκπαιδευτεί στη θεματική αυτή εξειδικευμένο προσωπικό της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ρεθύμνου, αρχαιολόγοι, μηχανικοί και συντηρητές που την ομάδα εργασίας μας, ενώ θα δώσει τη δυνατότητα σε νέους επιστήμονες που θα προσληφθούν για το σκοπό αυτό να αποκτήσουν μια σημαντική δεξιότητα επιπλέον. Το χρονικό πλαίσιο των τριών ετών της υλοποίησης λοιπόν θα δώσει μακρόχρονα καρπούς και στο επίπεδο της απόκτησης τεχνογνωσίας, καλύτερης ώσμωσης με συνεργάτες από άλλες ειδικότητεςκαι συνεργειών για την αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση των κινδύνων φυσικούς παράγοντες που απειλούν τα μνημεία του Ρεθύμνου, τα μνημεία της Ευρώπης.»
ΑΝΤΙΣΤΟΙΧΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΤΟ ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Στο γειτονικό Ηράκλειο θα εφαρμοστεί ένα αντίστοιχο πρόγραμμα με την επωνυμία «HERACLES».
Τα δύο αυτά προγράμματα προέκυψαν καθώς η Ε.Ε. έκρινε, ότι η ακεραιότητα των μνημείων, των αρχαιολογικών χώρων και των πολιτιστικών τοπίων απειλείται από την κλιματική αλλαγή, τα ακραία καιρικά φαινόμενα και τις φυσικές καταστροφές. Η αλλοίωση ή η καταστροφή των -εξαιρετικά ευάλωτων- μνημείων Πολιτιστικής Κληρονομιάς θα έχει αρνητικό αντίκτυπο σε τοπικό και εθνικό επίπεδο, λόγω της πολιτιστικής τους σημασίας ως πηγή πληροφοριών για το ιστορικό παρελθόν αλλά και της οικονομικής και κοινωνικής τους βαρύτητας ως σύμβολα εθνικής ταυτότητας. Για την αντιμετώπιση των ιδιαίτερων αυτών θεμάτων, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξέδωσε πρόσκληση υποβολής ανταγωνιστικών ερευνητικών προτάσεων με θέμα "Αντιμετώπιση Κινδύνων και Κλιματική Αλλαγή" στο πλαίσιο του ιδιαιτέρως ανταγωνιστικού Ευρωπαϊκού Προγράμματος Πλαισίου για την Έρευνα και την Καινοτομία, Horizon 2020. Στην πρόσκληση υπεβλήθησαν 42 αιτήσεις από κοινοπραξίες Ερευνητικών - Ακαδημαϊκών Ιδρυμάτων και εταιριών απ’ όλη την Ευρώπη. Από αυτές, επιλέχθηκαν μόνο δύο το HERACLES και το STORM.
Στα δύο αυτά έργα συμμετέχουν τρία (3) Ινστιτούτα του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΤΕ), σε συνεργασία με τις Εφορείες Αρχαιοτήτων Ηρακλείου και Ρεθύμνου αλλά και με το Πανεπιστήμιο Κρήτης. Το Ινστιτούτο Ηλεκτρονικής Δομής και Λέιζερ (ΙΗΔΛ) και το Ινστιτούτο Υπολογιστικών Μαθηματικών (ΙΥΜ) έχουν ενεργό ρόλο μαζί με την Εφορεία Αρχαιοτήτων Ηρακλείου και το Τμήμα Χημείας του Πανεπιστημίου Κρήτης στο Έργο HERACLES, το οποίο θα ασχοληθεί με την εκτίμηση κινδύνου, το σχεδιασμό και την προώθηση συστημάτων/λύσεων που θα αποκρίνονται στις ανάγκες προστασίας των μνημείων της Πολιτισμικής Κληρονομιάς έναντι των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής, με έμφαση σε μνημεία του Ηρακλείου (αρχαιολογικός χώρος του ανακτόρου της Κνωσού και το Ενετικό Θαλάσσιο Φρούριο Rocca a Mare ή Κούλες) και σε μνημεία της Ιταλικής πόλης Gubbio. Το Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών (ΙΜΣ) σε συνεργασία με την Εφορεία Αρχαιοτήτων Ρεθύμνου συμμετέχουν στο έργο STORM, το οποίο θα μελετήσει την βιώσιμη και αποτελεσματική προστασία και διαχείριση της πολιτισμικής κληρονομιάς σε έξι διαφορετικούς αρχαιολογικούς χώρους μεταξύ των οποίων το Ιστορικό Κέντρο του Ρεθύμνου.
Τα δύο αυτά έργα αναμένεται να προσφέρουν λειτουργικές και αποτελεσματικές λύσεις για την υποστήριξη όλων των Φορέων και ειδικών που εμπλέκονται στη συντήρηση, διατήρηση και διαχείριση των χώρων Πολιτιστικής Κληρονομιάς, τη μείωση του κατακερματισμού στον τομέα της προστασίας και της διαχείρισης της Ευρωπαϊκής πολιτιστικής κληρονομιάς και την παροχή αποτελεσματικών προτάσεων και δεδομένων για να υποστηριχθούν οι πολιτικές διαχείρισης και προστασίας των κρατικών φορέων.
