Το μελόδραμα του Γεωργίου Παράσχου - Η μάχη των Κεραμειών και ο Άγνωστος «Ύμνος της Κρήτης» του Κωστή Ηλ. Παπαδάκη

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΑ 150 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΚΑΔΙΚΗ ΕΘΕΛΟΘΥΣΙΑ

 (3^η συνέχεια)

ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ

www.ret-anadromes.blogspot.com

Ο μεγάλος βάρδος της νεότερης ποίησής μας, ο Κωστής Παλαμάς, αναφερόμενος στην πατριωτική ποίηση του Γ. Παράσχου, έγραφε ότι: «οσάκις εξυμνεί την πατρίδα το άσμα αυτού ρέει αυθόρμητον, άνευ τεχνικών περικόσμων, απλούν, πολλάκις απέριττον, υψηλόν και αρμονικώτατον»[1]. Και πραγματικά, ο Γ. Παράσχος[2] υπήρξε τραγουδιστής δημοτικότατος των αγώνων του έθνους, της λεβεντιάς και του ακράτητου ενθουσιασμού του κατά τα δίσεκτα εκείνα χρόνια του 19^ου αιώνα. Παρά το «καθαρόν», από γλωσσικής άποψης, περιβάλλον στο οποίο έζησε, ο στίχους του κυλάει ρυθμικός και απέριττος και υμνεί με γλώσσα απλή, που πλησιάζει την καθαρή δημοτική, τη δόξα του Εικοσιένα, τον έρωτα και, συχνά, με ανυπόκριτη συγκίνηση και αγάπη τους αγώνες και τις επαναστάσεις της ηρωικής Κρήτης.

Και είναι γεγονός ότι η Κρήτη, και ιδιαίτερα η Μεγάλη Κρητική Επανάσταση, αποτελεί τη μία και, μάλιστα, την ουσιαστικότερη από τις τρεις περιόδους που θα μπορούσε να διαιρεθεί η πατριωτική ποίηση του Γ. Παράσχου. Η Κρητική επανάσταση, παρατηρεί και πάλι ευστόχως ο Κωστής Παλαμάς, «παρέσχεν αυτώ τας ευτυχεστέρας εμπνεύσεις, τα εγκαρδιώτερα μελωδήματα, τους αρμονικότερους φθόγγους»[3]. Και πράγματι, αυτός ο εντελώς άγνωστος ποιητής για τους περισσοτέρους Κρητικούς των μέσων του περασμένου αιώνα, μαζί με τον αδελφό του Αχιλλέα Παράσχο, θα μπορούσαν με βεβαιότητα να θεωρηθούν από τους πλέον αγνούς και άδολους κρητολάτρες ποιητές. Αυτοί οι δύο είναι αλήθεια ότι τόνισαν με την ποιητική τους λύρα τους λαμπρότερους ύμνους τους για την Κρήτη και τα πολεμικά γεγονότα που σημάδεψαν την Κρητική Επανάσταση[4].

Στη συνέχεια, όμως, ο Γεώργιος Παράσχος υπερέβαλε, όσον αφορά στη σχέση του με την Κρήτη, και αυτόν τον αδελφό του, τον κατά τα άλλα λαοφιλέστατο ποιητή της Αθήνας του 19^ου αιώνα, Αχιλλέα Παράσχο. Σε αυτό το πράγμα συντέλεσε, ίσως, μια θαυμάσια συγκυρία^. η μελοποίηση, δηλαδή, του ποιήματος του Γ. Παράσχου «Η Ολονυχτία» ή «Κρήτη Εγειρομένη» (γνωστό και ως «Από φλόγες η Κρήτη ζωσμένη»), από τον Κερκυραίο μουσικοσυνθέτη Σπυρ. Καίσαρη και η καθιέρωσή του, στη συνέχεια, ως «Ύμνου της Κρήτης», ειδικά, μάλιστα, κατά τα τέλη του περασμένου αιώνα και τα χρόνια της Κρητικής Πολιτείας[5]. Έτσι, ο Γ. Παράσχος, κατά κάποιο τρόπο, «πολιτογραφήθηκε» ως ο «Ποιητής της Κρήτης», χωρίς, πάντως, και επίσημα να του αναγνωριστεί ποτέ ο τίτλος αυτός.

Πόσοι, αλήθεια, γνωρίζουν σήμερα ότι ο περίφημος «Ύμνος της Κρήτης» («Από φλόγες η Κρήτη ζωσμένη»), που με τόση ζέση μαθαίναμε και τον τραγουδούσαμε στο Δημοτικό- αλλά στις μέρες μας, εκτός κάποιων λυράρηδων που τον έχουν τραγουδήσει (Ψαραντώνης), έχουμε, δυστυχώς, αρχίσει να τον ξεχνούμε- είναι ποίημα του Γεωργίου Παράσχου; Όμως, δεν είναι πρόθεσή μας να ασχοληθούμε στη μελέτη μας αυτήν μόνο με τον «Ύμνο της Κρήτης», αλλά γενικότερα και με το άγνωστο στους πολλούς μελόδραμα του Γεωργίου Παράσχου: «Η Μάχη των Κεραμειών», στο οποίο, ακριβώς, εμπεριέχεται και ο εν λόγω «Ύμνος της Κρήτης».

Η περίφημη αυτή μάχη έγινε στα Κεραμειά, ορεινό χωριό της επαρχίας Κυδωνίας των Χανίων, την 1^η Οκτωβρίου 1866, λίγο, δηλαδή, πριν από τα γεγονότα στο μεγαλώνυμο Αρκάδι. Πρόκειται για πολύ σπουδαία μάχη κατά την οποία ο Μουσταφά πασάς αποκρούστηκε δυναμικά και με πολλές απώλειες στο στράτευμά του σε νεκρούς και τραυματίες. Η ζημιά, όμως, και η καταστροφή που προξένησε ο τουρκικός στρατός πυρπολώντας στο πέρασμά του τα πάντα και μάλιστα το πυκνό και περίφημο δάσος των απιδιών, στα Κεραμειά, ήταν ανυπολόγιστη[6].

Του μελοδράματος αυτού δημοσιεύτηκαν, δυστυχώς, μόνο οι τρεις πρώτες σκηνές του Α΄ Μέρους («Η ΟΛΟΝΥΧΤΙΑ»). Το ανολοκλήρωτο του έργου φανερώνει, ακριβώς, το ευκαιριακό της έμπνευσής του. Δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά από τον ίδιο τον Ποιητή στην εφημερίδα της Αθήνας «Εθνοφύλαξ», και, επίσης, στο περιοδικό «Εθνική Βιβλιοθήκη»[7]. Εκτός από αυτές τις δύο συνεχόμενες, σχεδόν, δημοσιεύσεις του μελοδράματος καμιά άλλη δημοσίευσή του δεν έχει γίνει μέχρι σήμερα σε κρητικό βιβλίο ή περιοδικό ή, έστω, κάποια ποιητική ανθολογία, απ’ όσο, τουλάχιστον, είμαι σε θέση να γνωρίζω, πέρα από τη δημοσίευση κάποιων μικρών αποσπασμάτων του, που, συχνά, και γι’ αυτά υπάρχει σύγχυση γύρω από τον πραγματικό ποιητή τους και την ακριβή προέλευσή τους[8]. Εξάλλου, ο ίδιος ο ποιητής ουδέποτε εξέδωσε ποιητική συλλογή με τα έργα του και, για τον λόγο αυτόν, όπως χαρακτηριστικά σημειώνει και πάλι ο εθνικός μας τραγουδιστής Κωστής Παλαμάς, τα ποιήματα του Γ. Παράσχου, τη στιγμή αυτήν, «κείνται εγκατεσπαρμένα και τεθαμμένα εντός εφημερίδων και περιοδικών διαφόρων, πολλών μη εκδιδομένων πλέον και, ως εκ τούτου, λίαν δυσευρέτων»[9]. Και ο Κωστής Παλαμάς συνεχίζοντας πάνω στο ίδιο θέμα σημειώνει χαρακτηριστικά: «Κι εγώ, αποπειρώμενος ήδη να χαράξω ανεπαρκείς τινάς γραμμάς περί αυτών, δεν δύναμαι να καταφύγω αλλού παρά εις το ευρύ ταμείον της μνήμης μου ένθα από μακρού φυλάσσω τας εκ της αναγνώσεως των νευρωδών ή χαριέντων στίχων του ποιητού εντυπώσεις και συγκινήσεις»[10]. Και γεννιέται, τώρα, το ερώτημα^. εάν στην εποχή, κιόλας, του Κωστή Παλαμά – που στο ξεκίνημά της, τουλάχιστον, συμπορεύεται, κατά ένα μέρος, με την εποχή των Ρομαντικών- τα ποιήματα του Γ. Παράσχου ήταν τόσο σπάνια και δυσεύρετα, πόσο μάλλον αυτό θα συμβαίνει στην εποχή μας.

Ύστερα απ’ όλα αυτά, έχουμε, δυστυχώς, σχηματίσει τη γνώμη ότι, για το μικρό μεν σε έκταση αλλά αρκετά σπουδαίο σε ποιότητα έργο του Γ. Παράσχου, γίνεται ολοένα και μεγαλύτερος ο κίνδυνος να χαθεί οριστικά όσο εμείς απομακρυνόμαστε από την εποχή του. Σε αυτό, ακριβώς, αποβλέπει και η δημοσίευσή μας αυτή^. στη διάσωση, δηλαδή, του συγκεκριμένου μελοδράματος, «Η μάχη των Κεραμειών», που, τη στιγμή αυτήν, τα μόνα έντυπα στα οποία βρίσκεται αποθησαυρισμένο από τον ίδιο τον ποιητή απέχουν από τη εποχή μας 150 ακριβώς χρόνια! Εξάλλου, ο λόγος του Γ. Παράσχου- αν και καθαρά ποιητικός και όχι επιστημονικός ή ιστορικός- έχει ιδιαίτερα μεγάλη σημασία, γιατί ο Παράσχος ανήκει στη γενιά εκείνη των ποιητών που είδαν την Ελλάδα να βγαίνει καταματωμένη από τις φλόγες της μεγάλης Ελληνικής Επανάστασης κι έγινε γι’ αυτό αυτήκοος μάρτυς των γεγονότων της κορυφαίας αυτής στιγμής των αγώνων του Έθνους αλλά και των αλλεπάλληλων επαναστάσεων του κρητικού λαού προς ανάκτηση του πολυτίμητου δώρου της λευτεριάς, και γιατί, ακόμα, αν και ξένος και άσχετος προς την Κρήτη, όμως, ο Ποιητής την αγάπησε βαθιά και με όλη τη δύναμη της ψυχής του.

Παραθέτουμε στη συνέχεια το μελόδραμα του Γ. Παράσχου σχολιασμένο από μας, όπως έχει στην εφημερίδα της Αθήνας «Εθνοφύλαξ», του έτους 1866, διατηρώντας πιστά την ορθογραφία του πρωτοτύπου.

[ΣΗΜΕΙΩΣΗ:

1. Στην εφημερίδα Κρητική Επιθεώρηση, βλ. (3η συνέχεια)

ΤΟ ΑΡΚΑΔΙ ΣΤΗ ΡΟΜΑΝΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΙΘ΄ ΑΙΩΝΑ

Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΠΑΠΑΡΡΗΓΟΠΟΥΛΟΥ

στο ποίημά του «Αρκάδι»

2. Στην εφημερίδα Ρεθεμνιώτικα Νέα, βλ. (3η συνέχεια)

ΤΟ ΑΡΚΑΔΙ ΣΤΗ ΡΟΜΑΝΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΙΘ΄ ΑΙΩΝΑ

ΑΧΙΛΛΕΑ ΠΑΡΑΣΧΟΥ:  Επιγράμματα (αυτοσχέδια)

 α) Γαβριήλ, Ηγούμενος της Μονής Αρκαδίου

 β) Ιωάννης Δημακόπουλος

[1] Κωστή Παλαμά, Άπαντα 2, 414.

[2] Για τον Γ. Παράσχο (1822- 1886), βλ. «Λόγον επικήδειον εις Γ. Παράσχον εκφωνηθέντα εν τω ναώ της Μητροπόλεως υπό Ν. Καζάζη, εφημ. Ωρα, εν Αθήναις 10/2/1886 και Νεκρολογία στην εφημερίδα Παλιγγενεσία, Αθήναι 10/2/1886.

Επίσης, Γρηγ. Ξενόπουλου, «Οι Παράσχοι», περιοδ. Παρνασσός, τ. ΙΑ΄ (Απρ.–Ιούν.1969), αρ.2, 165- 172. Τέλος, Κωστή Ηλ. Παπαδάκη, «Η Αρκαδική Εποποιία στη Ρομαντική Ποίηση του ΙΘ΄αι.», περιοδ. Κρητολογικά Γράμματα, 12 (1996), 194 εξ.

Κατάλογο δημοσιευμάτων του Γ. Παράσχου εξέδωσε η Γλ. Πρωτοπαπά- Μπουμπουλίδου [«Γ. Παράσχος», περιοδ. Δωδώνη, 6 (1977), 55- 69], όπου σημειώνει ότι δεν θα ήταν υπερβολή αν υποστηρίζαμε ότι πλήρης εντοπισμός και αντιγραφή όλων των δημοσιευμάτων –ποιημάτων και μη- του Ποιητή θα προϋπέθετε συστηματική αποδελτίωση όλων ανεξαιρέτως των εφημερίδων του ΙΘ’ αι.

[3] Κωστή Παλαμά, ό.π., 416.

[4] Πβ. το ποίημα του Αχ. Παράσχου «Ο εξόριστος Κρής» (1873), στο οποίο ο εξόριστος Κρητικός στο πρόσωπο των αδελφών Γ. και Α. Παράσχου αναγνωρίζει τους ποιητές της Κρήτης με τα εξής συγκινητικά λόγια:

«Κ’ είπε- Καλώς τον ποιητή, καλώς τηνε τη λύρα,

                 όπου της Κρήτης στόλισε το σάβανο με κρίνα,

                 μαζί με τ’ αδελφάκι του που είναι στην Αθήνα»

(Αχ. Παράσχου, Ποιήματα, τ. 2, εν Αθήναις 1881, <έκδ. Ανδρέα Κορομηλά>. 116).

[5] Βλ. Αγγ. Καλοκαιρινού, «Η Ολονυχτία της Κρήτης», Κρητική Εστία, τεύχ. 60 , 26 και περ. ΗΩΣ, αφιέρωμα ΚΡΗΤΗ, σ. 272, Βλ., επίσης, Γιάννη Ευθ. Τσουδερού, Αφιέρωμα στην ιστορία της Κρήτης κ’ ειδικότερα του Ρεθύμνου 1536 ως 1924, Ρέθεμνος 1995, 78-79 και Κωστή Ηλ. Παπαδάκη, «Ο Κωνσταντίνος Πετυχάκης και ο Φιλεκπαιδευτικός Σύλλογος Ρεθύμνης», περιοδ. Αναζητήσεις, Συνδ. Φιλολόγων Ν. Ρεθύμνου, τ.3-4 (1995- 96), 104, σημ. 25.

[6] Βλ. Β. Ψιλάκη, Ιστορία της Κρήτης, 4, 221-224 και Θ. Δετοράκη, Ιστορία της Κρήτης, Ηράκλειο 1990, 196 και 325

[7] Βλ. εφημ. «Εθνοφύλαξ» της 13/10/1866, σσ. 1-3 και περιοδ. «Εθνική βιβλιοθήκη» 4, αρ. 50, 15/10/1866, σ. 25- 27. Άρα, δέκα μόλις μέρες από την περίφημη μάχη. Πραγματικά, όλως ευκαιριακά!...

[8] Πβ. Κωστή Ηλ. Παπαδάκη, «Γεωργίου Παράσχου, “Κρήτη Εγειρομένη” (Ο άγνωστος ύμνος της Κρήτης), εφημ. Κρητική Επιθεώρηση, Ρέθυμνο 25/4/1996.

[9] Κωστή Παλαμά, ό.π., 414.

[10] Ό.π.