Με τα μνημόνια στη χώρα μας να διαδέχονται το ένα το άλλο από το 2010 μέχρι σήμερα, μία σημαντική λύση που θα απέτρεπε τη λήψη ολοένα νέων σκληρών μέτρων για τους Ελληνες θα ήταν η καταπολέμηση μέρους της φοροδιαφυγής η οποία εκτιμάται από 6% έως 9% του ΑΕΠ σε ετήσια βάση.
Είναι χαρακτηριστικό ότι μέτρα ύψους 10 δισ. ευρώ θα μπορούσαν να αποφευχθούν σε ετήσια βάση, εάν αντιμετωπίζονταν αποτελεσματικά η φοροδιαφυγή στη χώρα μας.
Σύμφωνα με μελέτη της Ernst & Young, που εκπόνησε για λογαριασμό της ΔιαΝΕΟσις, τα διαφυγόντα έσοδα από τη φοροδιαφυγή των φυσικών προσώπων εκτιμώνται σε 1,9%-4,7% του ΑΕΠ ετησίως, ενώ τα διαφυγόντα έσοδα από ΦΠΑ ανέρχονται σε 3,5% του ΑΕΠ. Σε αυτά πρέπει να προστεθούν τα διαφυγόντα έσοδα από τη φοροδιαφυγή και φοροαποφυγή των επιχειρήσεων, τα οποία υπολογίζονται γύρω στο 0,06%-0,15% του ΑΕΠ, καθώς και οι απώλειες από το λαθρεμπόριο ποτών, τσιγάρων και καυσίμων το οποίο φθάνει περίπου στο 0,45%.
«Είναι προφανές ότι, στον βαθμό που το πρόβλημα της φοροδιαφυγής δεν αντιμετωπίζεται αποτελεσματικά, τα δημοσιονομικά κενά θα συνεχίσουν να καλύπτονται με αύξηση της φορολογίας, εντείνοντας την ύφεση. Η φοροδιαφυγή είναι άμεσα συνυφασμένη με την υπερφορολόγηση και την ανισοκατανομή του φορολογικού βάρους», τονίζει ο κ. Μήτσιος, επικεφαλής του Φορολογικού Τμήματος της ΕΥ Ελλάδος.
Στην Ελλάδα, τα συχνότερα εργαλεία που έχουν χρησιμοποιηθεί για φοροδιαφυγή είναι η μεταβίβαση ακινήτων σε offshore εταιρείες και με την αλλαγή φορολογικής κατοικίας, ενίοτε και με τεχνητά μέσα. Τα νομικά πρόσωπα φοροδιαφεύγουν με μια σειρά από μεθόδους. Η πιο συνήθης είναι η έκδοση ή λήψη εικονικών τιμολογίων, μια πρακτική συνήθης κυρίως σε μικρές και μικρομεσαίες επιχειρήσεις, που στοχεύει ταυτόχρονα στη μείωση του φόρου εισοδήματος και του ΦΠΑ, και την εμφάνιση εικονικών ζημιών. Υπάρχει και μια σειρά άλλων τρόπων αποφυγής της απόδοσης του ΦΠΑ και της μείωσης των κερδών που εμφανίζει η επιχείρηση, παρουσιάζοντας εικονικές δαπάνες.
Οι ενδοομιλικές συναλλαγές
Οι επιχειρήσεις μεγάλου μεγέθους κατά κανόνα δεν μπορούν να καταφεύγουν σε τέτοιες λύσεις -ως εκ τούτου εμφανίζονται να πληρώνουν και τη μεγάλη πλειονότητα των φόρων που αποδίδουν τα νομικά πρόσωπα στη χώρα. Υπάρχουν όμως άλλοι τρόποι φοροδιαφυγής διαθέσιμοι σε πολύ μεγάλες πολυεθνικές επιχειρήσεις, όπως είναι η πραγματοποίηση ενδοκοινοτικών συναλλαγών αλλά και η απάτη τύπου «Καρουζέλ».
Περίπου το 60% του παγκόσμιου εμπορίου διεξάγεται εντός πολυεθνικών ομίλων με ενδοομιλικές συναλλαγές, όπου υπάρχουν μεγάλα περιθώρια φοροαποφυγής. Σύμφωνα με τη μελέτη, στην Ελλάδα, υπάρχουν μόνο 901 «μεγάλες» επιχειρήσεις (με κέρδη άνω των 1,2 εκατ. ετησίως) -το 0,4% του συνόλου. Κάποιες από αυτές οπωσδήποτε έχουν τη δυνατότητα να χρησιμοποιήσουν τέτοιες μεθόδους για να αποφύγουν μέρος της φορολόγησής τους. «Παρά την αύξηση των περισσότερων φορολογικών συντελεστών, τα δημόσια έσοδα στη χώρα μας έχουν μειωθεί από το 2010 κατά 12%, με τη μεγαλύτερη μείωση να προέρχεται από τους έμμεσους φόρους», υπογραμμίζει ο κ. Μήτσιος, ο οποίος προσθέτει: «Είναι χαρακτηριστικό ότι τα έσοδα από τους άμεσους φόρους παρέμειναν σχεδόν σταθερά μόνο χάρη στην επιβολή νέων φόρων, όπως ο ΕΝΦΙΑ και η εισφορά αλληλεγγύης. Η μείωση αυτή των φορολογικών εσόδων αντανακλά την έκταση της ύφεσης, αλλά και τη συρρίκνωση της φορολογικής βάσης». H αντιμετώπιση του φαινομένου της φοροδιαφυγής βασίζεται σε εννέα άξονες:
1 Μείωση των φορολογικών συντελεστών. Η Ελλάδα συγκαταλέγεται μεταξύ των χωρών του ΟΟΣΑ με τους υψηλότερους συντελεστές φορολόγησης της μισθωτής εργασίας και του εισοδήματος των νομικών προσώπων, σε συνδυασμό με εξαιρετικά υψηλούς συντελεστές ΦΠΑ. Επιπλέον, οι φορολογούμενοι επιβαρύνονται με έκτακτους φόρους επί ήδη δηλωθέντων εισοδημάτων, όπως η εισφορά αλληλεγγύης.
2 Εκτεταμένη χρήση του πλαστικού χρήματος και επέκταση της ηλεκτρονικής τιμολόγησης. Το 2014, η Ελλάδα βρισκόταν στην προτελευταία θέση μεταξύ των χωρών της ΕΕ-28 ως προς τη χρήση πιστωτικών και χρεωστικών καρτών, με ποσοστό μόλις 6% επί του συνόλου των συναλλαγών. Το ποσοστό αυτό έχει αυξηθεί μετά την επιβολή των capital controls, αλλά παραμένει εξαιρετικά χαμηλό.
3 Αποτελεσματική και εντατική διενέργεια ελέγχων και αποτελεσματική περαίωση των φορολογικών υποθέσεων. Εχει διαπιστωθεί ότι η αύξηση των ημερήσιων ελέγχων κατά 1% μειώνει τον αριθμό των παραβατών κατά 0,3%-0,4%. Παράλληλα, η ταχύτερη απονομή της φορολογικής δικαιοσύνης θα αποθαρρύνει περαιτέρω την παραβατική συμπεριφορά.
4 Οργάνωση και τεχνολογικός εκσυγχρονισμός των φορολογικών αρχών. Η οργάνωση των φορολογικών αρχών με «έξυπνο» τρόπο και η διαμόρφωση ενός σταθερού και αποτελεσματικού οργανωτικού πλαισίου που θα καθορίζει ρητά τις αρμοδιότητες των στελεχών της φορολογικής διοίκησης, θα επιλύσει μία σειρά από προβλήματα. Παράλληλα, η ψηφιοποίηση θα εξασφαλίσει την αμεσότερη εποπτεία των φορολογικών αρχών, αυξάνοντας τους κινδύνους της μη συμμόρφωσης για τους φορολογούμενους.
5 Κατάρτιση και εκπαίδευση των υπαλλήλων της Φορολογικής Διοίκησης, με παράλληλη αύξηση των αποδοχών τους. Είναι επιτακτική ανάγκη η συστηματική κατάρτιση των στελεχών ως προς τους νόμους, τις υπουργικές αποφάσεις και τις εγκυκλίους, και η διασύνδεση των υπολογιστών όλων των εφοριακών με υπάρχοντα ηλεκτρονικά συστήματα, όπως το ΝΟΜΟΣ και το ELENXIS.
6 Καταπολέμηση φαινομένων διαφθοράς και εφαρμογή αντικινήτρων. Η αντιμετώπιση της διαφθοράς θα πρέπει να βασιστεί στην εναρμόνιση των μισθών των εφοριακών με τα διεθνή πρότυπα, τη διενέργεια τακτικών ελέγχων στην περιουσία τους και τη θέσπιση ενός αδιάβλητου συστήματος αξιολόγησης από το οποίο θα εξαρτώνται οι απολαβές και οι προαγωγές τους.
7 Δημιουργία σταθερού και απλοποιημένου φορολογικού συστήματος. Η δαιδαλώδης φορολογική νομοθεσία δημιουργεί σύγχυση στους φορολογούμενους, οι οποίοι, συχνά, αδυνατούν να παρακολουθήσουν τις αλλαγές και να ανταποκριθούν στις υποχρεώσεις τους.
8 Διαρθρωτικές αλλαγές στη δομή των επιχειρήσεων και αλλαγή του αναπτυξιακού μοντέλου. Η ευθυγράμμιση του ποσοστού των αυτοαπασχολούμενων και των μικρών ή πολύ μικρών επιχειρήσεων με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, θα μειώσει δραστικά τις ευκαιρίες φοροδιαφυγής και εισφοροδιαφυγής και θα διευκολύνει το έργο των ελεγκτικών αρχών.
9 Δημιουργία φορολογικής συνείδησης και καλλιέργεια φορολογικής παιδείας. Είναι κρίσιμο να καλλιεργηθεί η αντίληψη της φοροδιαφυγής ως ανήθικη πράξη, με την ένταξη της φορολογικής υπευθυνότητας στο πρόγραμμα των σχολείων. Η διενέργεια μιας κατάλληλα σχεδιασμένης και συστηματικής καμπάνιας θα συμβάλει στην ενίσχυση της φορολογικής συνείδησης.
