Χάρης Στρατιδάκης
Γραμματέας ΙΛΜΡ-Επιμελητής Σχολικού Μουσείου
Ένας πρώτος απολογισμός
Τελειώνουν αυτές τις μέρες οι επετειακές εκδηλώσεις της 150ετηρίδας από την αρκαδική εθελοθυσία, που τελικά αποδείχτηκαν ανεξάντλητες. Πάνω από εξήντα εκδηλώσεις κάθε είδους, συναυλίες, θεατρικές παραστάσεις, επιστημονικές ημερίδες, παρουσιάσεις βιβλίων, θρησκευτικές ακολουθίες, αδελφοποιήσεις, παρελάσεις, αθλητικοί αγώνες, προβολές ταινιών, εκπαιδευτικά προγράμματα, ξεναγήσεις, εκδηλώσεις λόγου, λογοτεχνικοί διαγωνισμοί, μέχρι και κυνήγι θησαυρού και ολονυχτίες περιέχονται στον σχετικό απολογισμό. Κι αυτές όχι μόνο στο Ρέθυμνο και στην επαρχία του αλλά και στην Αθήνα, στη Ρόδο, στα Ιωάννινα, ακόμα και σε κρητικές παροικίες του εξωτερικού.
Κάποιοι, πριν αλέκτωρ λαλήσαι τρις, έκαναν λόγο για υπέρογκο κόστος που -όπως έκριναν- καλύτερα θα ήταν να κατευθυνθεί σε σχολικές ανάγκες. Μερικοί άλλοι επανέλαβαν το γνωστό «ουκ εν τω πολύ το ευ». Διαφωνώ και με τις δύο αυτές ενστάσεις. Στην πρώτη θα αντιτείνω το γεγονός ότι το κόστος ήταν ελάχιστο, εφόσον η συντριπτική πλειοψηφία των δράσεων έγινε με προσωπική εργασία και ατομικές χορηγίες. Και είναι ακριβώς αυτή η πραγματικότητα που έρχεται να αποδυναμώσει και τη δεύτερη ένσταση, το πλήθος δηλαδή αντί του βάθους. Και μόνο το γεγονός του εθελοντισμού και της προσωπικής προσφοράς αλλά και της βίωσης μέσω της τέχνης μιας στιγμής που υπερβαίνει το ανθρώπινα όρια, ήταν νομίζω επαρκής λόγος για το πλήθος των εκδηλώσεων που έλαβαν χώρα. Σε τελευταία ανάλυση, το Αρκάδι εορτάζεται πάνδημα κάθε πενήντα χρόνια και οι Ρεθεμνιώτες μια φορά στη ζωή μας έχουμε το περιθώριο να μετέχουμε σε τόσο σημαντικές εκδηλώσεις. Άλλωστε δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι «βίος ανεόρταστος, μακρύς βίος απανδόχευτος»!
Αυξήθηκαν οι γνώσεις μας;
Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι οι γνώσεις μας για το μοναστήρι γενικότερα αλλά και για το ιστορικό γεγονός της ανατίναξης ειδικότερα αυξήθηκαν ουσιωδώς. Τίποτα, για παράδειγμα, δεν προσθέσαμε στις γνώσεις μας από τις ιστορικές πηγές της άλλης πλευράς των αντιμαχόμενων, της οθωμανικής (με εξαίρεση ένα δημοτικό τουρκοκρητικό τραγούδι, που όμως δεν ήταν άγνωστο στη βιβλιογραφία). Όπως όμως είναι γνωστό, η ιστορία δεν γράφεται με πηγές μονόπλευρες. Σε κάθε περίπτωση η συγγραφή της ιστορίας της ανατίναξης παραμένει ως αίτημα...
Αλλά ούτε και φροντίσαμε να βρούμε αποτελεσματικούς τρόπους να μεταδίδουμε στις επόμενες γενιές όποιες από τις γνώσεις κι τις αξίες κρίνουμε απαραίτητο για τη συνοχή και διαδοχή της κοινωνίας μας. Σχετικές προσπάθειες έγιναν ασφαλώς: εκπαιδευτικά προγράμματα για μικρούς και μεγάλους στο Σχολικό Μουσείο, κυνήγι θησαυρού, κατασκευή εικαστικών έργων, θεατρικά δρώμενα, ερευνητικές εργασίες. Όμως οι προσεγγίσεις αυτές άφησαν ανέγγιχτη την πλειοψηφία των σχολικών τάξεων, όπου για μια ακόμη φορά πραγματοποιήθηκε η γνωστή σε όλους γιορτή, με τα γνωστά εμβατήρια «Από φλόγες η Κρήτη ζωσμένη» σε στίχους του Αχιλλέα Παράσχου και «Στα 1866 απάνω» του Κώστα Μουντάκη και με ένα εόρτιο πανηγυρικό λόγο, αντλημένο στη συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων από το διαδίκτυο, με τις γνωστές κοινοτυπίες και λάθη. Ο εορτασμός της 150ετηρίδας αφήνει λοιπόν σαφή υποθήκη για το μέλλον την παραγωγή ενός εκπαιδευτικού φακέλου με στοιχεία για την ιστορική διαδρομή του μοναστηριού, για την Μεγάλη Κρητική Επανάσταση, για τα γεγονότα του Νοεμβρίου, για την χρήση ως εκπαιδευτικών εργαλείων των ιστορικών χώρων του μοναστηριού και της νέας μουσειακής του έκθεσης και -απαραιτήτως- με προτεινόμενες παιδαγωγικές δραστηριότητες, εφικτές και χωρίς πολλά προαπαιτούμενα. Γιατί, ως έχουν τα πράγματα σήμερα, τα παιδιά πιστεύουν πολύ περισσότερο στην ύπαρξη των Πόκεμον και του Πίκατσου παρά στην ανατίναξη του Αρκαδιού, στον χορό του Ζαλόγγου και στο Κούγκι!
Η αναγνώριση της άγνοιάς μας αποτελεί πηγή γνώσης
Οι εκδηλώσεις ανέδειξαν επίσης την ουσιαστική άγνοιά μας όχι μόνο για το γεγονός της εθελοθυσίας αλλά και για το ίδιο το μοναστήρι συνολικά. Θα αναφέρω εδώ ένα παράδειγμα, το οποίο θεωρώ αρκούντως αντιπροσωπευτικό. Στην Επιστημονική Ημερίδα «Μαρτυρίες για τη Μονή Αρκαδίου» που συνδιοργανώσαμε το Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο, τα ΓΑΚ-Αρχεία Νομού Ρεθύμνης και το Σχολικό Μουσείο του Δήμου Ρεθύμνης και της οποίας τα Πρακτικά αναμένονται στις αρχές του νέου έτους παρουσιάστηκε μεταξύ άλλων μια φωτογραφία του ανεμόμυλου του Αρκαδιού από τις συλλογές του Μουσείου. Την ώρα των ερωτήσεων ένας συμπολίτης εξανέστη, ισχυριζόμενος ότι η εικόνα που είχαμε μπροστά μας δεν έχει καμιά σχέση με τον ιστορικό ανεμόμυλο, του γνωστού πολυγωνικού σχήματος. Εξανέστη επίσης με πολλά ακόμα αλλά και με την αναφορά στην προσφορά του αείμνηστου Κώστα Ξεξάκη στη βιβλιογραφία και στη γνώση μας για το Αρκάδι. Ο συμπολίτης μάλιστα αυτός κυκλοφόρησε τις επόμενες ημέρες ένα καλό - κατά τα άλλα- βιβλίο για το ιστορικό τοπίο του μοναστηριού. Δεν ήθελα την στιγμή εκείνη να τον προσβάλλω, ως μέλος του προεδρείου που ήμουν, αλλά υπερασπίστηκα την εισηγήτρια και υποσχέθηκα την εν καιρώ τεκμηρίωση της εικόνας, που σήμερα παραθέτω και εδώ.
Η φωτογραφία είναι τραβηγμένη το έτος 1905, κατά τον εορτασμό των 39 χρόνων από την αρκαδική εθελοθυσία. Γι’ αυτό άλλωστε και ο ανεμόμυλος είναι δαφνοστεφανωμένος, σε υπόμνηση της ιστορίας του. Ήταν στο τελείωμα της επανάστασης του Θερίσου, που σημειώθηκε έξι μέρες αργότερα, με την συμφωνία ανάμεσα στους επαναστάτες και τις Προστάτιδες Δυνάμεις, με την οποία εξασφαλιζόταν ο τερματισμός του ένοπλου αγώνα με βάση την παροχή αμνηστίας, την επίβλεψη της αρμοστειακής διοίκησης από τις διεθνείς αρχές και την κάθοδο εξεταστικής επιτροπής στην Κρήτη. Κι όσο για το σχήμα του ανεμόμυλου, αυτό ήταν βέβαια κυκλικό και όχι πολυγωνικό. Τέτοιος έγινε το έτος 1910, όπως άλλωστε μας παραδίδει ο Τιμόθεος Βενέρης, μετασκευασμένος σε Ηρώον του Αρκαδίου. Να σημειώσουμε εδώ ότι μόνο δύο σχήματα ανεμόμυλων υπάρχουν σε παγκόσμιο επίπεδο, το κυκλικό και το ελλειψοειδές (για τους μονόκαιρους/επικρατούντος δηλαδή ανέμου ανεμόμυλους αυτό το δεύτερο).
Η φωτογραφία τραβήχτηκε και κυκλοφόρησε από τον γνωστό εκδότη καρτ ποστάλ του Ρεθύμνου Ευάγγελο Σπανδαγάκη (1878–1941), έναν μορφωμένο Ρεθεμνιώτη που τον κέρδισε τελικά το εμπόριο. Το 1898 είχε ανοίξει ένα βιβλιοχαρτοπωλείο στην οδό Τσάρου (μετέπειτα οδό Αρκαδίου), στη γωνία που μέχρι σήμερα ακούγεται ως «Γωνία του Σπανδάγου». Στο κατάστημα αυτό εμπορευόταν μεταξύ άλλων γραμματόσημα και ταχυδρομικά δελτάρια, άρα ήταν το πρώτο «συλλεκτικού ενδιαφέροντος» κατάστημα στην Κρήτη, όπως το εντόπισε πρώτος ο Γ. Π. Εκκεκάκης. Μετά την αποχώρηση των Ρωσικών δυνάμεων Κατοχής, οπότε το ενδιαφέρον αυτό εξέλιπε, μετεξελίχθηκε σε κατάστημα νεωτερισμών.
Δεν πρέπει να μας ξενίζει η ύπαρξη ενός πραγματικού ανεμόμυλου στο Αρκάδι, γιατί τα μοναστήρια στο παρελθόν αποτελούσαν αυτόνομους παραγωγικούς οργανισμούς. Το Αρκάδι δεν είχε μόνο ανεμόμυλο αλλά και ένα ολόκληρο μυλοτόπι νερόμυλων στη λαγκαδιά προς τον Πίκρη, όπως βέβαια και βυρσοδεψείο, ακόμα και ένα ιδιωτικό δάσος κυπαρισσιών στον Αστυρακιά για την απόκτηση οικοδομικής ξυλείας. Στην πραγματικότητα τα μοναστήρια της Κρήτης αποτέλεσαν ιδιότυπες «τράπεζες» της εποχής τους μέχρι και τον Μεσοπόλεμο και πολλοί ήταν οι προπάτορές μας που δανείστηκαν μικρά ή μεγάλα ποσά είτε από τα ίδια μέσω των ηγουμένων τους είτε από μεμονωμένους μοναχούς.
Η συμβολή του Κ. Ξεξάκη στη γνώση μας για το Αρκάδι
Ως προς την γνώση του Αρκαδιού από τον Κωστή Ξεξάκη, αυτή είναι αναμφισβήτητη και μάλιστα πρωτογενής. Είναι γνωστό ότι καταγόταν από τα Καψαλιανά, όπου λειτουργούσε μετόχι με ένα από τα μεγάλα ελαιοτριβεία του Αρκαδιού. Ο αείμνηστος καθηγητής συνδεόταν με συγγενικούς δεσμούς με δύο τουλάχιστον μοναχούς του. Από ένα άρθρο του στα «Ρεθεμνιώτικα Νέα» το έτος 1997 με τίτλο «Ο μικρόσωμος Αδάμης» μεταφέρω εδώ ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα:
«Στο Αρκάδι ήταν τακτικοί επισκέπτες πολλοί κάτοικοι του Πίκρη. Αναζητούσαν εκεί κάποιο μεροκάματο είτε είχαν τακτική απασχόληση. Ήταν και ο Αδάμ Γεωργίου Παπαδάκης, ιδιαίτερα έμπιστος του Ηγουμένου Γαβριήλ Μαρινάκη. Τον έλεγαν το «Αδαμάκι» ή «Αδαμακάκι», γιατί ήταν πολύ μικρόσωμος. Δεν τον γνώρισα όσο ζούσε. Πέθανε το 1905... Περισσότερα έμαθα για το Αρκάδι στα 1866 και το Αδαμάκι όταν το 1976 πήγα επίτηδες στου Πίκρη. Σ' ένα σπίτι ήρθαν η θυγατέρα της Μαριγώς, η Ελένη, σύζυγος Αλεξάκη και η σύζυγος του Γιώργη Αδάμ Παπαδάκη, Ελένη Πηγουνάκη και αυτή γέννημα και θρέμμα Πίκρη. Στη πολύωρη συζήτηση που είχαμε έμαθα και εξεκαθάρισα πολλά: Γράφει ο Τ. Βενέρης στο βιβλίο του για το Αρκάδι, σελ. 245, αναφερόμενος στους ταχυδρόμους Αδάμ Παπαδάκη και παπα-Κρανιώτη, που βγήκαν από το Αρκάδι μεταφέροντες επιστολές προς Κορωναίο κ.λπ. «Τους αγγελιοφόρους τούτους κατεβίβασαν δια σχοινίου εκ του μεγάλου παραθύρου του ευρισκομένου υπεράνω του εν τη Νοτία πλευρά της Μονής «Πορτάλι». Σ' αυτά τα γραφόμενα υπάρχει μια ανακρίβεια και σημαντική παράλειψη. Ο Αδάμ Παπαδάκης δεν κατέβηκε με σκοινί από το παράθυρο. Από μια υπόγεια τρύπα εμπαινόβγαινε. Μια τρύπα, ένας υπόνομος για τα νερά της βροχής, αρχίζει μέσα από την αυλή της Μονής, δίπλα από τη βάση της σκάλας που ανεβαίνει στο μουσείο, περνά κάτω από τις οικοδομές, βγαίνει έξω σ' ένα σόχωρο, το διαπερνά υπόγεια και εκβάλλει στην άκρη του, σ' ένα δετάρι μικρό γκρεμνό, ύψους ενάμισι μέτρο. Ο Γιώργης Σχιζάρης μου είπε κάποτε: «Πάμε στο Αρκάδι να σου δείξω την τρύπα που εμπαινόβγαινε το Αδαμακάκι». Πήγαμε και είδαμε την είσοδό της και την έξοδο στο δετάρι. Η έξοδος είναι κρυμμένη από χόρτα και πυκνούς θάμνους. Τους παραμερίσαμε και την είδαμε. Λίγη ώρα πριν την ανατίναξη της μπαρουταποθήκης, κάλεσε ο Γούμενος τον Αδαμάκη στο κελί του και του είπε: «Εμείς όλοι θα πεθάνουμε εδώ μέσα. Μόνο εσύ Αδαμάκη μπορείς να γλυτώσεις. Φύγε, και να θυμάσαι να δηγάσαι ότι γίνηκε εδώ μέσα». Μόλις είχε απομακρυνθεί από το κελί λίγα μέτρα, ο Αδαμάκης άκουσε ένα πυροβολισμό στο κελί. Επέστρεψε και είδε τον Γούμενο νεκρό. Πήρε από τη μέση του το μαχαίρι του, με το ασημωτό θηκάρι και έφυγε. Ήταν ο πρώτος που είδε το Γούμενο νεκρό και όχι ο Μ. Καλλιγιάννης, που γράφει ο Τ. Βενέρης, σελ. 335. Και έλεγε η θυγατέρα του Αδαμακιού, η Μαριγώ, (μου τα είπε η θυγατέρα της κ. Ελένη Αλεξάκη): «Ώστεν απού ’ζενε ο μακαρίτης ο πατέρας μου το ’λεγε με παράπονο: Γιάντα ’γω να πάρω το μαχαίρι και να μην πάρω την κεφαλή του, μόνο την άφηκα των Τουρκώ και τηνε κάμανε μπαϊράκι. Και το ’λεγε και το ξανάλεγε και δεν είχε ο πόνος του παρηγορημό». Το ασημωτό θηκάρι το έκαμε δύο κομμάτια ο Γ. Σχιζάρης, όπως μου είπε ο ίδιος, και πήρε το ένα η Ελένη Αλεξάκη και το άλλο η Πηγουνάκη. Παρακάλεσα την Ελένη να μου δώσει ένα κομμάτι για το Μουσείο, και μου το έδωσε. Το κατέθεσα στο Ιστορικό Λαογραφικό Μουσείο Ρεθύμνου».
Όπως βλέπουμε από το απόσπασμα, ο Κώστας Ξεξάκης όχι μόνο είχε ιδιαίτερη γνώση των σχετικών με το Αρκάδι (υπενθυμίζω επίσης το άρθρο του «Το Αρκάδι και οι άρχοντές του») αλλά και ήταν σε σημείο να διορθώνει σε πολλά σημεία τον ίδιο τον Τιμόθεο Βενέρη. Με την ευκαιρία καλό είναι να αναφέρουμε ότι το βιβλίο του δεν πρέπει να θεωρείται αμέτοχο λαθών. Αυτό άλλωστε το είχε τονίσει το 1938 στη βιβλιοκρισία του ο καθηγητής Νικόλαος Τωμαδάκης. Όσο για τον συγγραφέα, οι Ρεθεμνιώτες δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η θητεία του στη Μητρόπολή μας δεν ήταν και η καλύτερη δυνατή, όσον αφορά τουλάχιστον την ενεργό εμπλοκή του στο στρατόπεδο των βασιλοφρόνων/λαϊκών. Θυμίζω ότι από τα χέρια εξαγριωμένων συμπολιτών τον είχε σώσει την ημέρα του Δημοψηφίσματος του 1920 ο παπα-Γρηγόρης Βοργιαδάκης. Τη συμπεριφορά μάλιστα αυτή επέδειξε ο εξ Ηρακλείου επίσκοπος μετά το πέρασμα ενός πραγματικού ποιμενάρχη, του Χανιώτη Χρύσανθου Τσεπετάκη, που μοίραζε και τα ιμάτιά του στους έχοντες ανάγκη και που τελικά πέθανε το 1915 από φυματίωση. Να θυμίσω, τέλος, ότι μετά τον θάνατό του οι Ρεθεμνιώτες με συλλαλητήρια είχαν ζητήσει για επίσκοπό τους τον Μαργαριτσανό Διονύσιο Μαραγκουδάκη. Όμως η τότε βασιλική κυβέρνηση Σκουλούδη και ο Κρητικός Υπουργός Εκκλησιαστικών Αντώνιος Μιχελιδάκης άλλα εβούλοντο.
Ως προς τη διαμόρφωση του περιβόλου του Αρκαδίου, ήταν και αυτή πολύ διαφορετική απ’ αυτή που αντικρίζουμε σήμερα, όπως φαίνεται και στο σκίτσο που χρησιμοποιήσαμε στην αφίσα της Ημερίδας μας, παρμένο από την εφημερίδα «Αλήθεια» της Αθήνας, στο πρωτοσέλιδό της 23ης Δεκεμβρίου 1866. Το ίδιο με πολύ περισσότερες λεπτομέρειες δημοσιεύτηκε στη συνέχεια στην εφημερίδα «The Illustrated London News» της 19ης Ιανουαρίου 1867. Να θυμίσω ότι την μεταπολεμική αλλαγή του ιστορικού τοπίου είχε στηλιτεύσει ο αείμνηστος Χρίστος Μακρής.
Τραγικές συμπτώσεις
Θα ήθελα να σταθώ και σε ένα άλλο έκθεμα του Ιστορικού και Λαογραφικού Μουσείου, στο «Ημερολόγιον και Σεληνοδρόμιον του 1865» που κατείχε ο Κωνσταντίνος Γιαμπουδάκης και που αγόρασε και προσέφερε στο Μουσείο ο Γιώργης Π. Εκκεκάκης. Πρόκειται για ένα εξαιρετικό έκθεμα, μοναδικό για τον φερόμενο ως πυρπολητή του μοναστηριού, που έρχεται να βελτιώσει το προφίλ του, αποδεικνύοντας ότι ήταν εγγράμματος, με τα μέτρα βέβαια της εποχής εκείνης. Κι αυτό όχι μόνο από τη χειρόγραφη εγγραφή «1865 κωστής Γιαμπουδάκης άδελε» αλλά περισσότερο με την άλλη «1865 σετέβρίου την σήμερον φανερόνω και ωμολογώ ότι ελόγάριαστικα με το ταμιωλάκη εγό ο γιαμπουδάκης τσι χρονιάς το Λάδι πολιχρόνις μάρτυρας Άδαμις μάρτυρας». Θα πρόσθετα με τη σειρά μου ότι το σχολείο του Άδελε είχε λειτουργήσει προ του έτους 1850 και ότι δάσκαλός του θα πρέπει να ήταν ο Εμμανουήλ Σταυρουλάκης, που αναφέρεται από τον Εμμανουήλ Βιβυλάκη ως πρώτος δάσκαλος του χωριού.
Το ωραίο του πράγματος ότι ένα ακριβώς ίδιο ημερολόγιο είχε στην κατοχή του και ο έτερος φερόμενος ως πυρπολητής, Εμμανουήλ Σκουλάς. Σ’ αυτό υπάρχουν πολλές εγγραφές του δασκάλου, με μεγαλύτερο ενδιαφέρον να παρουσιάζει και στην περίπτωση αυτή η κτητορική: «Δημοδιδάσκαλος Σκουλάς Εμμανουήλ του Βασιλείου;». Ενδιαφέρον όμως παρουσιάζει και μια ακόμα εγγραφή, στο φύλλο του μηνός Οκτωβρίου, με κόκκινο μάλιστα μελάνι: «οι επαναστάτες εργάζονται πυρετωδώς.».
Μια αναγκαία επανόρθωση
Αν και ο εορτασμός της 150ετίας έχει πια τελειώσει, νομίζω ότι -έστω και κατόπιν εορτής- θα πρέπει να ξεκινήσει η αλλαγή της ημερομηνίας τίμησης της εθελοθυσίας. Είναι αναμφισβήτητο ότι το μοναστήρι εκπορθήθηκε την 9η και όχι βέβαια την 8η Νοεμβρίου 1866. Για την ιστορία αναφέρω ότι το λάθος είχε κάνει αρχικά το Δημοτικό Συμβούλιο Ρεθύμνης. Παραθέτω την σχετική απόφαση του έτους 1931:
«Απόφαση υπ. αριθμ. 258/14-10-1931 Δημοτικού Συμβουλίου Ρεθύμνης «Περί της αναγνωρίσεως ως Εθνικής Επετείου της ημέρας της 8 Νοεμβρίου, ήτις να εξομοιωθεί προς αργίας»
Δια ταύτα σκεφθέν αποφασίζει:
- Κηρύσσει την 8ην Νβρίου ημέραν ολοκαυτώσεως του Αρκαδίου ως επίσημον εορτήν του τόπου διεξαγομένην υπό του Δήμου Ρεθύμνης
- Αναφέρει προς τον Πρωθυπουργόν και την Κυβέρνησιν προς ους εκφράζει πάνδημον σχετικήν επιθυμίαν και ζητεί ν’ αναγνωρισθή δια διατάγματος η 8η Νοεμβρίου ως επίσημος εορτή ήτις να εξομοιωθεί προς αργίαν ως γίνεται εν Μεσολογγίω προς τίμησιν της εξόδου.
Ο Πρόεδρος Ν. Ανδρουλιδάκης
Τα μέλη Π. Μανουσάκης, Ι. Σφηνιάς, Ι. Αθανασιάδης, Σ. Ρολόγης, Κ. Τσουρλάκις, Αρ. Κορωνάκης, Κ. Ζαχαριουδάκης, Μ. Μαρούλης, Ν. Λυράκης, Μ. Κλειδής, Α. Καλαϊτζάκης, Ι. Ματζοράκης
Ο Γραμματέας Β. Καλαϊτζάκης»
Καιρός είναι λοιπόν να αλλάξει με ένα απλό Προεδρικό Διάταγμα η ημερομηνία εορτασμού. Άλλωστε ο Προκόπης Παυλόπουλος το χρωστά στο Ρέθυμνο, μετά το μπουρλότο που έβαλε με την αντιφώνησή του στην τελετή αναγόρευσής του σε επίτιμο δημότη της πόλης.
Φαινομενικά ασύμβατα: η ανατίναξη ανέδειξε αλλά και επισκίασε το Αρκάδι
Από την ενδιαφέρουσα εκδήλωση που φιλοξενήθηκε στο Λαογραφικό Μουσείο για τον οπλισμό και τις συνθήκες υπό τις οποίες πολέμησαν οι αντιμαχόμενοι στο Αρκάδι, και στην οποία δεν μπόρεσα να παρευρεθώ για λόγους ανεξάρτητους από τη θέλησή μου, θα ήθελα να παραθέσω μια δήλωση του Δημήτρη Σκαρτσιλάκη. Είπε λοιπόν σε δημοσιογράφο -ο και μαθητής μου- κάτι πολύ σωστό: «[Θεωρώ] πως οι εκδηλώσεις που αναφέρονται σε πολεμικά γεγονότα θα έπρεπε να έχουν ένα χαρακτήρα τέτοιο που να αναφέρονται στα όσα συνέβαιναν στον πόλεμο και όχι με εκδηλώσεις και ομιλίες που έχουν κουράσει τον κόσμο και δεν του προσφέρουν γνώση. Πολλοί δεν γνωρίζουν καλά καλά τι έγινε τότε και είναι μια ευκαιρία αυτές οι επέτειοι να μάθουμε την τοπική ιστορία, να μεταφερθούμε στο πεδίο της μάχης, να καταλάβουμε τη δυσκολία του να πολεμάς, να επουλώσεις τις πληγές σου, σε συνθήκες πολύ διαφορετικές από τις σημερινές». Είπε δηλαδή πράγματα σωστά σε ότι αφορά την πολιορκία και την εκπόρθηση του Αρκαδιού. Δεν συμβαίνει όμως το ίδιο και με την ιστορία του καθιδρύματος, για την οποία έχουμε πάρα πολλά ακόμη να μάθουμε, όπως προσπάθησα να δείξω στο μακροσκελές αυτό άρθρο με τις περιπτώσεις του ιστορικού ανεμόμυλου και του μαχαιριού του ηγουμένου Γαβριήλ. Σε κάθε περίπτωση πιστεύω ότι η ανατίναξη από τη μια πλευρά ωφέλησε το Αρκάδι, αναδεικνύοντάς το σε παγκόσμιο μνημείο ελευθερίας, αλλά από την άλλη επισκίασε την ίδια την ιστορία του, η οποία είναι εξίσου ενδιαφέρουσα. Σε τελική ανάλυση η ανατίναξη αποτελεί μία μόνο στιγμή, όσο ένδοξη και αν είναι αυτή, στην μακραίωνη ιστορία του μοναστηριού.
Και μια πρόταση
Για να κλείσω θετικά, όπως θετικά ήταν όλα στους εορτασμούς της επετείου, οι υπομονετικοί αναγνώστες θα μου επιτρέψουν να παραθέσω μια φωτογραφία, προκειμένου να επαναφέρω στη μνήμη των παλιότερων τις ξεχασμένες πορείες ειρήνης της δεκαετίας του 1980 από το Αρκάδι στο Ρέθυμνο. Σ’ αυτήν φαίνονται ο μακαρίτης σήμερα Ανδρέας Κούνουπας, μαζί με τον επίσης μακαρίτη πατέρα μου και με πολλούς άλλους Ρεθεμνιώτες, έτοιμοι να οδοιπορήσουν για το Ρέθυμνο. Όσοι είχαμε πάρει μέρος σε κάποιες από αυτές, τις θυμόμαστε με νοσταλγία, εξαιτίας όχι μόνο του θέματός τους αλλά και του αισθήματος συλλογικότητας που δημιουργούσαν. Αναρωτιέμαι λοιπόν σήμερα, που και οι κίνδυνοι για την ειρήνη δεν έχουν εκλείψει (προ μηνών ένας πύραυλος Stinger εξερράγη πάνω από το Ρέθυμνο!) αλλά και που το περπάτημα έχει πια μπει στη ζωή μας ως αναγκαιότητα για την υγεία, μήπως κάποιος φορέας του Ρεθύμνου, όπως για παράδειγμα η Εκκλησία, που εύχεται και μοχθεί για την ειρήνη, θα μπορούσε να τις ξαναζωντανέψει, με ανανεωμένο οπωσδήποτε το περιεχόμενό τους..
