Ο φετινός χειμώνας και ιδιαίτερα ο Γενάρης, που αποκάλυψε ένα ιδιαίτερα σκληρό πρόσωπο, άλλαξε το χάρτη... πορείας σε αρκετά μεταναστευτικά είδη τα οποία επιλέγουν να ξεχειμωνιάσουν στην Κρήτη.
Κάποια ήρθαν για πρώτη φορά στο νησί μας, ενώ άλλα, αιφνιδιασμένα από τα τερτίπια του καιρού, έφυγαν για πιο ζεστά μέρη, παρακάμπτοντας την Κρήτη. Και ορισμένα έκαναν την έκπληξη ξαφνιάζοντας ακόμα και τους ειδικούς, οι οποίοι διαπίστωσαν στη φετινή απογραφή των πτηνών πως η γενική εικόνα δείχνει πολύ περισσότερα είδη στην Κρήτη, όχι όμως και σε πληθυσμούς.
Σύμφωνα με τον ειδικό του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας του Πανεπιστημίου Κρήτης κ. Μιχάλη Δρετάκη, φέτος μας επισκέφτηκαν είδη που δεν έρχονται συχνά στο νησί μας, ενώ άλλα τα οποία έρχονται συχνότερα το φετινό χειμώνα επέλεξαν να πάνε νοτιότερα, αφού ήρθαν εδώ για να γλιτώσουν το κρύο και βρέθηκαν σε... πολικό σκηνικό τον πρώτο μήνα του χρόνου. Το εξαιρετικά ενδιαφέρον είναι ότι τα πρώτα στοιχεία από τις επιτόπιες εξορμήσεις των ειδικών στην ύπαιθρο για την καταγραφή-απογραφή των μεταναστευτικών πτηνών αποτυπώνουν την παρουσία ακόμα και εξαιρετικά σπάνιων ειδών, πολλά από τα οποία είναι υπό εξαφάνιση.
Η ετήσια μέτρηση των υδρόβιων πουλιών που ξεχειμωνιάζουν στην Κρήτη, την οποία αναλαμβάνει η Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία και εκπονούν για την Κρήτη επιστήμονες του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας και εθελοντές, επιφύλαξε φέτος αρκετές εκπλήξεις... Όπως ο εντοπισμός για πρώτη φορά στην Κρήτη της χαμώτιδας, του απειλούμενου είδους με την επίσημη ονομασία Τetrax tetrax, και ειδικά του αρσενικού που ξεχωρίζει από το χτυπητό σχέδιο σε κεφάλι και μαύρο λαιμό, με δύο λευκά περιλαίμια.
Το είδος, σύμφωνα με τον κ. Δρετάκη, είναι εξαφανισμένο, ως αναπαραγόμενο, στην Ελλάδα και εξαιρετικά απειλούμενο στην Ευρώπη με μικρούς πληθυσμούς στη βόρεια Αφρική, την Ισπανία, τη Βουλγαρία και κάποιες χώρες της ανατολικής Ευρώπης, κυρίως την Ουκρανία. Στην Ελλάδα φώλιαζαν στο παρελθόν αρκετά Τetrax tetrax, όμως πλέον έχουν εξαφανιστεί.
Πολλοί κύκνοι
Εντυπωσιακοί ήταν επίσης οι αριθμοί των κύκνων στο νησί μας, με τον κ. Δρετάκη να επισημαίνει ότι «είχαμε να δούμε τόσους αριθμούς από το 2002. Το είδος που καταγράφηκε σε ολόκληρη την Κρήτη, κυρίως στις ακτές, έρχεται ως επί το πλείστον από τη Ρωσία και την Πολωνία στο νησί μας, χωρίς ωστόσο να είναι γνωστή η ακριβής τους προέλευση, καθώς δεν εντοπίστηκαν κύκνοι με δαχτυλίδια ώστε να υπάρχει η σχετική πληροφορία.
Μεγάλοι ήταν επίσης οι πληθυσμοί από τις λεγόμενες "τσίχλες" που καταγράφηκαν στην Κρήτη. Και όπως σημείωσε χαρακτηριστικά ο κ. Δρετάκης, «δε θυμάμαι άλλη χρονιά με τόσα πολλά είδη μαζί με τα τέσσερα που γνωρίζουμε ότι ξεχειμωνιάζουν στο νησί μας».
Απειλούμενο είδος είναι και η λεγόμενη βαλτόπαπια, που έκανε την εμφάνισή της στην Κρήτη σε αρκετά καλούς αριθμούς. Το είδος έρχεται κυρίως από την ανατολική Ευρώπη, όχι όμως από πολύ βόρεια. Σπάνιο είδος ήταν επίσης ο στικταετός που μας επισκέφθηκε, ενώ στις παραξενιές της χρονιάς συγκαταλέγεται και το ξεχειμώνιασμα του γαλαζολαίμη. Η απογραφή αποκάλυψε την παρουσία δύο από τα εν λόγω μικρά πουλιά, τα οποία κανονικά δεν έρχονται στην Ελλάδα αλλά ταξιδεύουν προς Ισπανία ή Ισραήλ για να ξεχειμωνιάσουν. Το είδος είναι σπάνιο, με μικρούς πληθυσμούς διάσπαρτους σε όλη την Ευρώπη.
Περισσότερα ήταν φέτος και τα βουτηχτάρια, ενώ σε μεγάλους αριθμούς καταγράφηκαν πολλά είδη γλάρων, ανάμεσά τους και σπάνιοι επισκέπτες της Κρήτης, όπως ο αετόγλαρος από την Κασπία ή την Ουκρανία, ο νανόγλαρος και ο θυελλόγλαρος.
Παραξενιές... χειμωνιών
Αν κάτι έκανε εντύπωση σε όλους μας φέτος ήταν το γεγονός ότι δεν απολαύσαμε, τουλάχιστον στο βαθμό που είχαμε συνηθίσει τις προηγούμενες χρονιές, το ουράνιο σόου των λεγόμενων "χειμωνιών", των μικροσκοπικών πουλιών γνωστών ως Sturnus vulgaris (δηλαδή "στούρνος ο κοινός"), που εμφανίζονται σε μεγάλους πληθυσμούς να "χορεύουν" στον ουρανό δημιουργώντας μια μεγάλη ποικιλία σχημάτων. Και την ίδια στιγμή "χαλώντας τον κόσμο", καθώς κούρνιαζαν κατά εκατοντάδες στα πάρκα, αφήνοντας το σημάδι τους πάνω στο αμάξωμα παρκαρισμένων οχημάτων!
Σύμφωνα με τον κ. Δρετάκη, τα χειμώνια ήρθαν και φέτος, σε μεγάλους μάλιστα αριθμούς, όμως διασκορπίστηκαν σε όλη την Κρήτη συγκροτώντας μικρές ομάδες, αντί για τις τεράστιες που είχαμε συνηθίσει, κάτι που ισχύει και για τους πληθυσμούς που είχαμε συνηθίσει μέσα στα αστικά κέντρα. Τα πουλιά αυτά έρχονται συνήθως στη χώρα μας, και βεβαίως στην Κρήτη, εξαιτίας του γλυκού κλίματος ακόμα και μέσα στο χειμώνα, τον Οκτώβριο και το Νοέμβριο, και μένουν ως την άνοιξη, οπότε επιστρέφουν και πάλι στη βόρεια και κεντρική Ευρώπη. Καθώς δεν τους αρέσει ούτε το πολύ κρύο, αλλά ούτε και η πολλή ζέστη, βρίσκουν το μεσογειακό Νότο ως εξαιρετικά δελεαστικό λόγω κλίματος.
ΠΛΗΘΥΣΜΟΙ ΠΟΥΛΙΩΝ
Το μυστήριο των υγροτόπων του νησιού
Πολλά ήταν φέτος τα πουλιά στους φυσικούς υγροβιότοπους, όπως για παράδειγμα στην εκβολή του Αποσελέμη, παρά τις πολλές ανθρώπινες δραστηριότητες. Οι επιστήμονες και οι εθελοντές κατέγραψαν στην περιοχή και μεγάλη ποικιλία αλλά και μεγάλους αριθμούς από πουλιά. Από τα πιο εντυπωσιακά ευρήματα της φετινής απογραφής ήταν ο εντοπισμός της λεγόμενης βρετανικής λευκοσουσουράδας. Τα πουλιά αυτά μεταναστεύουν το χειμώνα από τη Γηραιά Αλβιόνα προς το Μαρόκο, το οποίο ούτως ή άλλως βρίσκεται κοντύτερα στη Βρετανία απ' ό,τι η Ελλάδα. Όμως φέτος, και μάλιστα για πρώτη φορά, ήρθαν στην Κρήτη, με το λόγο για αυτή τη μετανάστευση να παραμένει... μυστήριο - τόσο όσο και η αιτία για το ότι κάποιες περιοχές ελκύουν πολλά υδρόβια πουλιά και κάποιες άλλες όχι.
Για παράδειγμα, το φράγμα των Αρμανωγείων αποτελεί μαγνήτη για πολλά είδη, κάτι το οποίο όμως δε συμβαίνει με άλλα γειτονικά. Από την άλλη, το φράγμα του Ινίου, το οποίο τα πρώτα χρόνια, πριν αρχίσει να λειτουργεί, είχε πολλά πουλιά, τώρα δεν τα ελκύει, ένα φαινόμενο που παρατηρείται και στο φράγμα των Μπραμιανών, στην Ιεράπετρα, και σε εκείνο της Φανερωμένης, όπου τα τελευταία χρόνια καταγράφεται μεγάλη μείωση του πληθυσμού των πουλιών. Το θέμα έχει προβληματίσει τους επιστήμονες, οι οποίοι, σύμφωνα με τον κ. Δρετάκη, ψάχνουν να βρουν το «γιατί». Μία από τις επικρατέστερες θεωρίες είναι, πάντως, τα χρυσόψαρα, τα οποία εγκαταλείπονται σε φράγματα και ποτάμια από τους ιδιοκτήτες τους, πολλαπλασιάζονται ανεξέλεγκτα και αλλάζουν τις ισορροπίες στο οικοσύστημα σε βάρος των ντόπιων ειδών.
Όσον αφορά στα καινούργια φράγματα, αυτά χρειάζονται αρκετό χρόνο έως ότου μετατραπούν σε οικοσυστήματα με αξιόλογους πληθυσμούς, καθώς απαιτείται να παρέλθει σημαντικό διάστημα έως ότου αναπτύξουν τη χλωρίδα και την πανίδα τους. «Δεν είναι κάτι που γίνεται αυτόματα», όπως επισημαίνει ο ορνιθολόγος του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας του Πανεπιστημίου Κρήτης. Και φυσικά είναι πλασματική η εικόνα που έχουν οι περισσότεροι, ότι δηλαδή οι γλάροι που αφθονούν αποτελούν ένδειξη ότι έχει αρχίσει να αναπτύσσεται το οικοσύστημα, καθώς τα πουλιά αυτά βρίσκονται κατά κανόνα εκεί για να... καθαριστούν και όχι για να τραφούν.
Επίσης σημαντικός είναι ο ρόλος των καιρικών συνθηκών, καθώς, για παράδειγμα, η ξηρασία της περασμένης χρονιάς, σε αντιδιαστολή με τις έντονες βροχοπτώσεις της φετινής, προκαλεί το ανεβοκατέβασμα της στάθμης που δεν επιτρέπει στις αποθέσεις να σταθεροποιηθούν, με αποτέλεσμα τα πουλιά να χάνουν τις φωλιές τους λόγω της αλλαγής της στάθμης. Και βεβαίως ο ανθρώπινος παράγοντας μέσω των παρεμβάσεών του είναι πάντα καθοριστικής σημασίας. Είναι χαρακτηριστική η επισήμανση του κ. Δρετάκη, ότι η καθολική απαγόρευση του κυνηγιού το πρώτο δεκαήμερο του Γενάρη, λόγω του χιονιά, απέδειξε αμέσως τις ευεργετικές συνέπειες του μέτρου. Τα πουλιά ωφελήθηκαν, καθώς χωρίς την ανθρώπινη απειλή μπόρεσαν να κατέβουν και να ηρεμήσουν, ενώ άλλες χρονιές που κινδύνευαν από το κυνήγι βρίσκονταν συνεχώς σε κίνηση.
Η παρατήρηση των επιστημόνων, με αφορμή και τη φετινή απογραφή των υδρόβιων πουλιών, είναι μια διαχρονική αρχή, ότι δηλαδή πρέπει να προστατεύσουμε ακόμα περισσότερο τους φυσικούς υγροτόπους που έχουν σταθεροποιηθεί και βεβαίως να φροντίσουμε τους τεχνητούς με μικρές παρεμβάσεις στη σωστή κατεύθυνση. Γιατί και εμείς είμαστε μέρος του περιβάλλοντος, με την παραμικρή ανισορροπία να γυρίζει σε βάρος μας με τον ένα ή τον άλλο τρόπο. Να σημειωθεί, τέλος, ότι οι φωτογραφίες που συνοδεύουν το ρεπορτάζ ελήφθησαν από τον κ. Δρετάκη και προέρχονται από τη φετινή απογραφή των ειδών στην Κρήτη.
