Εκδήλωση μνήμης και τιμής για τους πεσόντες ήρωες του Αγίου Βασιλείου πραγματοποίησε το Σάββατο 12 Αυγούστου στην ιστορική Μονή Πρέβελη, η Ομοσπονδία Συλλόγων Επαρχίας Αγίου Βασιλείου Ρεθύμνου.
Βασικός ομιλητής της εκδήλωσης ήταν ο κ. Νίκος Καλιτσουνάκης, τοπογράφος μηχανικός, πρώην πρόεδρος Συλλόγου Επιστημόνων π. δήμου Φοίνικα που αναφέρθηκε στο ιστορικό των νεκρών ηρώων της επαρχίας Αγίου Βασιλείου ιδιαίτερα κατά τον Α’ και Β’ παγκόσμιο πόλεμο
Στην αρχιερατική λειτουργία που προηγήθηκε χοροστάτησε ο Αρχιεπίσκοπος Κρήτης κ.κ. Ειρηναίος με τη συμμετοχή του Μητροπολίτη Λάμπης Συβρίτου και Σφακίων κ.κ. Ειρηναίου και του Μητροπολίτη Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου κ.κ. Ευγενίου.
Η εκδήλωση ολοκληρώθηκε με την κατάθεση στεφάνων στο μνημείο ηρώων έξω από το χώρο της Ιεράς Μονής.
Συντονιστής της εκδήλωσης ήταν ο κ. Μανόλης Δριδάκης, αντιπρόεδρος της ομοσπονδίας «ο Πρέβελης».
Ακολουθεί η ομιλία του κ. Νίκου Καλιτσουνάκη:
«Η «Ομοσπονδία Συλλόγων Επαρχίας Αγίου Βασιλείου Ρεθύμνου» τελεί σήμερα το ετήσιο μνημόσυνο στην ιερή μνήμη των νεκρών Ηρώων της επαρχίας μας που με τον θάνατό τους πέρασαν στην αιωνιότητα.
Σήμερα είμαστε όλοι εδώ σε αυτόν τον ιερό χώρο, με αισθήματα δέους και βαθιάς συγκίνησης, για να τιμήσουμε την μνήμη των νεκρών αδελφών μας που με το αίμα τους πότισαν την Κρητική γη, για τα μεγάλα ιδανικά της Ελευθερίας, σε μια περιοχή που τα δείγματα πολιτισμού χρονολογούνται από την τρίτη χιλιετία π.Χ. και τα δείγματα ζωής, σύμφωνα με σημαντική ανακάλυψη παλαιολιθικών και μεσολιθικών ευρημάτων στον Πλακιά, χρονολογούνται στην Κατώτερη Παλαιολιθική Εποχή (από 130.000 έως και 700.000 χρόνια πριν).
Οι συνταρακτικές καταγραφές της πολύπαθης ιστορίας αυτού του τόπου, αναφέρουν πως υπήρξαν πατριώτες που μαρτύρησαν, γιατί πίστευαν πως η ζωή δεν ανήκει στους κατακτητές, δεν ανήκει στους βάρβαρους, ακόμη και όταν σε αυτούς ανήκει η απόλυτη κυριαρχία.
Στην περιοχή μας κατά τη νεότερη εποχή, όταν η Κρήτη τελούσε υπό Οθωμανική κυριαρχία, είναι γνωστές και καταγεγραμμένες οι συνεχείς εξεγέρσεις των κατοίκων και οι εκατοντάδες νεκροί συμπατριώτες μας που, στην πλειοψηφία τους ήταν άμαχος πληθυσμός και έπεσαν αμυνόμενοι από την προέλαση του οθωμανικού στρατού. Ο στρατός εφορμούσε με αιμοβόρες διαθέσεις σε ανυπότακτα χωριά, τα οποία αποδεκάτιζε, λεηλατούσε, πυρπολούσε και ερήμωνε.
Στις 20 Γενάρη του 1829 , οι Τούρκοι δεν άφησαν να ολοκληρωθεί η λειτουργία στη εκκλησία της Λαμπηνής, όπου με λυσσαλέο τρόπο σκόρπισαν την καταστροφή και το θάνατο, σφαγιάζοντας όλο τον αντρικό πληθυσμό του χωριού που ήταν στον ιερό ναό, μπροστά στα έντρομα μάτια των γυναικών και παιδιών τους. Τον παπα-Παναγιώτη δεν τον έσφαξαν αλλά πέθανε ως μάρτυρας της Πίστης και της Πατρίδας μετά από το βασανιστήριο του συρσίματος, ενώπιον του φανατισμένου πλήθους των Τούρκων.
Η συμμετοχή γενναίων Αγιοβασιλειώτων ήταν εμφανής στην επανάσταση του Ελληνικού έθνους, όπου και όποτε χρειάστηκε, όπως στην μονή Αρκαδιού, όταν στις 8 Νοεμβρίου 1866 ο Νεόφυτος Μακρυδάκης από το χωριό Μέλαμπες, ο Γεώργιος Πρεβελάκης από τον Άρδακτο, ο Ιάκωβος Πετρουλής από τον Κισσό και ο Κωνσταντίνος Μπριλάκης από το Σπήλι, κατάφεραν να νικήσουν τον φόβο του θανάτου, μετέχοντας, μαζί με τους υπόλοιπους πατριώτες, στο σημαντικότερο επεισόδιο της κρητικής επανάστασης, το ολοκαύτωμα Αρκαδίου, αποδεικνύοντας μεταξύ άλλων, την περηφάνεια της ελεύθερης ψυχής τους.
Γνωστή είναι και η γενναία στάση των 4 αγίων Νεομαρτύρων από τις Μέλαμπες, του Γεωργίου, Μανουήλ, Αγγελή και Νικολάου, οι οποίοι βασανίστηκαν και αποκεφαλίστηκαν από τους Τούρκους, αρνούμενοι να προδώσουν την χριστιανική τους πίστη. .
Στην μάχη των Ακουμίων 8-12-1868 πολέμησαν περισσότεροι των 1000 Κρητικών και άλλων επαναστατών και εθελοντών, με επικεφαλής τον συνταγματάρχη Πετροπουλάκη, οι οποίοι περικυκλώθηκαν από το πολυπληθές τούρκικο ασκέρι, με αποτέλεσμα οι απώλειες από την δική μας πλευρά, να ήταν 200 νεκροί και αιχμάλωτοι.
Περίπου τόσα ήταν και τα παιδιά από τη Δρύμισκο και τα γύρω χωριά, που οι Τούρκοι τα άρπαξαν και τα μετέφεραν στη θέση Ταλιεράδων, κοντά στη μονή Πρέβελη, όπου και τα σκότωσαν με φρικτό τρόπο. Έβαλαν τα παιδιά σε ένα Αλώνι και τα αλώνισαν με άλογα. Από το μαρτύριο αυτό δε γλύτωσε κανένα παιδί.
Στο χωριό Γιαννιού, σύμφωνα με καταγραφή της δασκάλας Σοφίας Τσαμπαρλάκη, για το τοπωνύμιο του χωριού «στου Μενετομανώλη το μνήμα» δημοσιευμένη στην Εταιρεία Κρητικών Ιστορικών Μελετών, το 1953, αναφέρει τα εξής:
«Στο μέρος αυτό ετάφη ο Μενετομανώλης σφαγιαστείς υπό των Τούρκων διότι ηρνήθη να αποκαλύψει το μέρος που ήταν κρυμμένοι οι λοιποί χωρικοί. Ο ανωτέρω ήταν ποιμήν. Λέγεται ότι έσφαξε πρόβατον και ήναψε φωτιάν στη κορυφή βράχου όπου σχηματίζεται φυσικός φούρνος, να το ψήση και να το δώση στους κρυπτομένους συγχωριανούς του. Οι Τούρκοι αντελήφθησαν από μακριά τους καπνούς, γύρισαν πίσω, τον εκύκλωσαν και τον συνέλαβον επάνω στον βράχον. Υπέστη φρικτά βασανιστήρια (εξόρυξη οφθαλμών, ονύχων, οδόντων) δια να μαρτυρήσει που ήσαν κρυμμένοι οι λοιποί κάτοικοι του χωριού. Αυτός όμως ηρνήθη μέχρι τέλους. Έτσι τον βρήκαν όταν βγήκαν από τον κρυψώνα τους οι άλλοι και τον ενεταφίασαν στη άκρη του βράχου, όπου και εσφάγη»
Κατά τους λοιπούς εθνικούς πολέμους, η παρουσία των αγωνιστών της περιοχής μας , υπήρξε σημαντική, καθώς όλοι λίγο πολύ, έχουμε να θυμόμαστε συγγενικά μας πρόσωπα, παππούδες θείους και συγχωριανούς, που έλαβαν μέρος στους πολέμους που έγιναν από το 1912 και μετά. Δηλαδή στον Α' Βαλκανικό πόλεμο (1912-13), στον Β΄ Βαλκανικό πόλεμο (1913), στον Α΄ Παγκόσµιο πόλεµο (1914-18), στη Μικρασιατική εκστρατεία (1919 - 1922) στον Ελληνο - Ιταλικό πόλεµο (1940 - 1941) και βέβαια στην Εθνική Αντίσταση την τριετία 1941- 44 όπου οι γενναίοι Αγιοβασιλειώτες πρόγονοί μας έδωσαν την πολύτιμη ζωή τους, όχι για μια χαμένη υπόθεση, αλλά για τη λευτεριά και τη δικαίωση απέναντι σε ισχυρότατους εχθρούς.
Ο Στυλιανός Κλειδής από τα Αγκουσελιανά, ίδρυσε δικό του εθελοντικό σώμα κατά τον Μακεδονικό Αγώνα και αγωνίστηκε μαζί με τα άλλα εθελοντικά Σώματα των Κρητικών αλλά και του τακτικού Ελληνικού Στρατού, όπου και ελευθέρωσαν το Μέτσοβο. Πολεμώντας όρθιος τους Τούρκους, σκοτώθηκε στις 10 Νοέμβρη του 1912, στο ύψωμα του Προφήτη Ηλία, βόρεια του Μέτσοβου.
Ο Χρήστος Μακρής, ο πρώτος πανεπιστημιακός δάσκαλος από το χωριό Σελλιά , εθελοντής στο Σώμα των 120 ανδρών του κοντοχωριανού του Κλειδή, έπεσε και αυτός ηρωικά μαχόμενος, στο Δρίσκο Ιωαννίνων 18 ημέρες μετά τον θάνατο του πρώτου.
Σημαντική γενικά ήταν η παρουσία των Αγιοβασιλειωτών που έπεσαν υπέρ της πατρίδας κατά την περίοδο του Μακεδονικού αγώνα και του πρώτου Παγκοσμίου πολέμου όπως ο Δημόκριτος Μιχελακάκης, ο Ιωάννης Σταυριανάκης και Ευάγγελος Σταυριανάκης από την Δρύμισκο, ο Βασίλης Στελιουδάκης από τις Καρίνες, οι Μιχαήλ Σηφάκης και Κωνσταντίνος Περάκης από Λαμπινή, ο Μανώλης Μουρνιανάκης και Χαράλαμπος Δημητρακάκης από τ΄ Ακτούντα, ο Εμμανουήλ Κουνδουράκης από την κοινότητα Αρδάκτο. Στα Σελλιά, εκτός του Χρήστου Μακρή, πολλοί ήταν και οι Σελλιανοί αγωνιστές που σκοτώθηκαν, όπως ο Πολύδωρος Διακουμάκης, Μύρων Καρπουζάκης, Στέργιος Κοντακάκης, Μιχαήλ Κουρμούλης, Ιωάννης Μπαραδάκης, Θωμάς Παπαδάκης και Ευάγγελος Πλεύρης.
Κατά τον Β παγκόσμιο πόλεμο εξαιρετικά σημαντική ήταν και η συμβολή των μοναχών του Πρέβελη. Η ιερά Μονή που σήμερα βρισκόμαστε, αποτέλεσε καταφύγιο για εκατοντάδες συμμάχους.
Ο Αυστραλός Geoff Edwards ένας από αυτούς, χρόνια αργότερα κατέγραψε στην αυτοβιογραφία του ότι τον Αύγουστο του 1941, μαζί με άλλους 69 μαχητές, αφού παρέμειναν για αρκετές βδομάδες στο μοναστήρι, τελικά κατάφεραν και διέφυγαν από την Λίμνη, με το βρετανικό υποβρύχιο HMS Thrasher .
Το έτος 1978, θέλοντας να τιμήσει τους αγωνιστές συντοπίτες μας και βέβαια τους Μοναχούς της Ιεράς Μονής Πρέβελη που τον έσωσαν, ίδρυσε στη Δυτική Αυστραλία, χωριό με την ονομασία Πρέβελης.
Δυτικότερα του Πρέβελη και συγκεκριμένα στην Κοινότητα Ροδάκινο, χωριό του οπλαρχηγού τής Εθνικής Αντίστασης, Ευάγγελου Χομπίτη, που έπεσε στις 19-9-1944, στο πεδίο της μάχης κατά των Γερμανών, καταγράφηκε ο επίλογος μίας από τις, διεθνώς αναμφισβήτητα, σημαντικότερες αντιστασιακές πράξεις του Β’ Παγκοσμίου πολέμου.
Αναφέρομαι στην υπόθεση της απαγωγής του Στρατηγού Χάινριχ Κράιπε.
Στην επιχείρηση έλαβαν μέρος 11 ριψοκίνδυνοι άντρες απ’ όλες τις Αντιστασιακές ομάδες που δρούσαν στην Κρήτη, όπως ο Εμμανουήλ Πατεράκης και ο Γεώγιος Τυράκης, που είχαν εκπαιδευτεί σε συμμαχικό στρατηγείο της Μέσης Ανατολής και οι οποίοι σε συνεργασία με δύο Άγγλους κομάντο, τον γνωστό φιλέλληνα λοχαγό Πάτρικ Λη Φέρμορ και τον Στάλευ Μος, κατάφεραν το ακατόρθωτο.
Απήγαγαν τον περιφερειακό διοικητή των κατοχικών στρατευμάτων Κρήτης, έναν από τους πιο ισχυρά φυλασσόμενους άντρες της τότε Γερμανικής Διοίκησης.
Η συμμετοχή των απλών συμπατριωτών μας ήταν εντυπωσιακή και βοήθησε στη διαφυγή της ομάδας απαγωγής και του Γερμανού αιχμαλώτου, με υποβρύχιο από τον όρμο Περιστερέ στο Ροδάκινο. Οι ντόπιοι Ροδακινιώτες έπαιξαν σημαντικό ρόλο στο αίσιο τέλος μιας τέτοιας στρατιωτικής επιχείρησης που μόνο στη φαντασία μπορούσε να εξελιχθεί.
Όμως η αντίδραση των δυνάμεων κατοχής σε βάρος της ζωής και της περιουσίας των ντόπιων υπήρξε σκληρή και βάναυση.
Το χωριό αυτό όπως και πολλά άλλα στην περιοχή μας καταστράφηκαν λόγω της αντιστασιακής δράσης των κατοίκων.
Στις 22-8-1944 στην Κρύα Βρύση οι Γερμανοί εκτέλεσαν 35 άντρες, ενώ έκαψαν ολοσχερώς τα σπίτια των κατοίκων
Στις 4-5-1944 στα Σακτούρια, καταστράφηκαν τα περισσότερα σπίτια και φυλακίστηκαν οι άνω των 15 ετών κάτοικοι, ενώ στις 16-9-1944 εκτελέστηκαν 16 άντρες από το ίδιο χωριό.
Παρόμοια έδρασαν οι Γερμανοί στην κοινότητα Κοξαρέ όπου στις 29-8-1944 έβαλαν παντού φωτιά και έκαψαν ζωντανό τον μοναδικό άντρα που βρήκαν.
Ο Νίκος Καζαντζάκης ως μέλος της «Κεντρικής Επιτροπής Διαπιστώσεως Ωμοτήτων εν Κρήτη», έτσι ονομάστηκε η Επιτροπή που ορίστηκε από την μετακατοχική κυβέρνηση, μαζί με τους πανεπιστημιακούς Ιωάννη Κακριδή, Ιωάννη Καλιτσουνάκη αλλά και τον φωτογράφο Κωνσταντίνο Κουτουλάκη, συνέταξαν μία έκθεση, που περιγράφει όσα οδυνηρά συνέβησαν από τους Γερμανούς κατακτητές στην περιοχή μας, αλλά και σε ολόκληρη την Κρήτη.
Σας παραθέτω ακριβές απόσπασμα δια χειρός Καζαντζάκη, που αναφέρει τι συνέβη στο χωριό Καλή Συκιά όταν οι Γερμανοί έμαθαν ότι οι κάτοικοι του είχαν ειδοποιήσει το σώμα του Μπαντουβά για την άφιξή τους. Γράφει λοιπόν ο Καζαντζάκης :
«Ἐπειδή οἱ ἄνδρες τοῦ χωρίου εἶχον διαφύγει, οἱ Γερμανοί εἰσελθόντες (9-10-43) συνεκέντρωσαν τάς γυναῖκας ὅλας παρά τήν βρύσιν τοῦ χωρίου καί ἤρχισαν νά τάς ἀνακρίνουν ἐρωτῶντες ποῦ εὑρίσκονται οἱ ἄνδρες των, ποῦ ἔχουν κρυμμένα τά ὅπλα των κ.λπ. […] Ἐπειδή ὅμως ἐκεῖναι δέν τούς ἀπεκάλυπτον τίποτε, ἔθεσαν πῦρ εἰς 4 οἰκίας καί διέταξαν νά ἐγερθοῦν αἱ γυναῖκες, τῶν ὁποίων αἱ οἰκίαι ἐκαίοντο. Καθώς ἠγέρθησαν τάς διέταξαν νά προχωρήσουν πρός τάς καιομένας οἰκίας των. Ἡ Ε. Γριντάκη ἐκράτει εἰς τάς ἀγκάλας της τό διετές τέκνον της· οἱ Γερμανοί τῆς τό ἥρπασαν, τό πέταξαν εἰς τόν δρόμον καί ἔπειτα ἔρριψαν ἐκείνην ἐντός τῆς φλεγομένης οἰκίας της, ὅπου ἐκάη. Ἡ Μαλ. Πετράκη καί ἡ Μαρ. Νικητάκη ἐρρίφθησαν ἐντός τῆς οἰκίας τοῦ Στ. Σταυρουλάκη, τήν ὁποίαν ἐπίσης εἶχον πυρπολήσει. Ἡ Ἀργ. Κωστάκη ἐρρίφθη ἐντός τῆς φλεγομένης οἰκίας τοῦ Ἐμμ. Γ. Κωστάκη, ἀφοῦ πρῶτον ἐφονεύθη διά περιστρόφου· τό αὐτό συνέβη μέ τήν Ἑλ. Νικητάκη ἐντός τῆς οἰκίας τοῦ Εὐαγγ. Πετράκη»
Είναι δεκάδες οι ήρωες και οι ηρωίδες του τόπου αυτού που αντιστάθηκαν και πολέμησαν με αυταπάρνηση υπερασπιζόμενοι την ελευθερία της πατρίδας μας.
Ο Κωνσταντίνος Παλιεράκης από το Κεντροχώρι ως αξιωματικός του ελληνικού στρατού, πολέμησε στην Αλβανία, στο Ελ Αλαμέιν και σκοτώθηκε στο Ρίμινι το 1944. Ο Νικόλαος Παπαδάκης (ο θρυλικός καπετάν Λεμονιάς) από τις Καρίνες, αρχηγός του ΕΛΑΣ στο Ρέθυμνο, δολοφονήθηκε το 1945, ο Νίκος Σαρτζετάκης από την Κρύα Βρύση σκοτώθηκε σε μάχη στο Τραχήλι του Ψηλορείτη, οι Σελλιανοί Γουμενάκης Αντώνιος, Μαθιουδάκης Ευστράτιος, Παπαδάκης Εμμανουήλ και Φουρναράκης Χαρίδημος σκοτώθηκαν κατά την διάρκεια της Γερμανικής Κατοχής, όπως και ο Σπηλιανός αξιωματικός Νικόλαος Μιαούλης έπεσε ηρωικά μαχόμενος τους Γερμανούς στον Ρεθυμνιώτικο κάμπο, ο Ναπολέων Παπαδάκης από τ΄ Ακτούντα σκοτώθηκε στη Βόρεια Ήπειρο, όπως και ο Στυλιανός Καμπουράκης, από το χωριό Πλατανές.
Η αναλογία του πόνου, της απώλειας αλλά και της τιμής είναι μεγάλη. Είναι προφανές ότι οι ήρωες συμπατριώτες μας δεν ονειρεύτηκαν να καούν, να πεθάνουν, να βασανιστούν, να φυλακιστούν, αλλά επέλεξαν να αντισταθούν και να αγωνιστούν για την ελευθερία του τόπου τους , για την αξιοπρέπεια, για την τιμή του ανθρώπου.
Αυτή λοιπόν ήταν η συμβολή των ανθρώπων μας.
Συμβολή που απέδειξε ότι στον τόπο αυτό η ψυχή είναι πάνω από τη ζωή και το θάνατο
Η θυσία των συμπατριωτών μας που διαχρονικά όρθωσαν το ανάστημά τους και έδωσαν σκληρό αγώνα στη μάχη για τα ανώτερα ιδανικά της ελευθερίας και της εθνικής ανεξαρτησίας της πατρίδας μας, δεν πήγε χαμένη Η θυσία αυτή αποτελεί τη δωρεά τους σε όλες τις επόμενες γενιές.
Συμπατριώτες, συμπατριώτισσες,
Στα μνημόσυνα των ηρώων, δεν χρειάζονται πολλά λόγια. Όταν μνημονεύεται η θυσία και ο ηρωικός θάνατος, οι λόγοι πρέπει να είναι λακωνικοί, σεβόμενοι το τεράστιο μέγεθος της τιμής και της δόξας των νεκρών.
Θα ήθελα να εκφράσω τα θερμά μου συγχαρητήριά στην Ομοσπονδία Συλλόγων τ. Επαρχίας Αγίου Βασιλείου Ρεθύμνου που διοργανώνει κάθε χρόνο μια τέτοια εκδήλωση μνήμης στην Ι. Μονή Πρέβελη και σε όλους όσοι εμπλέκονται σε αυτή την τελετή που μας θυμίζει ότι οι νεκροί ζουν και εμπνέουν όταν τιμούν τον τόπο τους, όταν τιμούν την πίστη τους, όταν τιμούν πατρίδα».
