- Ο Ανδρέας Εμμ. Βούρβαχης ήταν ο μικρός μαθητής που οδήγησε τους αρχαιολόγους στο μοναδικής σπουδαιότητας αρχαιολογικό εύρημα
ΤΟΥ ΜΑΝΟΥΣΟΥ ΚΛΑΔΟΥ
Ο Ανδρέας Βούρβαχης του Εμμανουήλ, είναι ο μέχρι σήμερα «άγνωστος» στο ευρύ κοινό μαθητής του Δημοτικού Σχολείου Σωματά, ο οποίος την δεκαετία του ’60 στάθηκε αιτία να ανακαλυφθεί το Υστερομινωικό Νεκροταφείο Αρμένων. Το ότι οι αρχαιολογικές έρευνες στη θέση Πρινοκέφαλο ξεκίνησαν από την τυχαία εύρεση κάποιον αγγείων που παραδόθηκαν στον δάσκαλο του χωριού, ήταν γνωστό. Όμως η ιστορία αυτή έχει πολλές φορές παραποιηθεί και σχεδόν ποτέ δεν έγινε ακριβή αναφορά στον μαθητή, που είχε βρει τα αγγεία και τα είχε παραδώσει στον δάσκαλο, ο οποίος με την σειρά του τα παρέδωσε στις τοπικές αρχαιολογικές υπηρεσίες.
Μια γνωστή ιστορία, με «άγνωστους πρωταγωνιστές» φέρνουμε στην δημοσιότητα καθώς ο Ανδρέας Βούρβαχης, ο οποίος σήμερα ζει στην Αμερική, ήρθε πριν λίγες εβδομάδες στο γενέθλιο τόπο του και είχαμε την ευκαιρία να μιλήσουμε μαζί του και να μας περιγράψει το πώς βρήκε τα δύο σταμνάκια, που οδήγησαν σε μια από τις σπουδαιότερες αρχαιολογικές ανακαλύψεις, η οποία παρουσιάζει παγκόσμιο ενδιαφέρον, λόγω του πλήθους των ευρημάτων και των ανθρωπίνων σκελετών που έχουν εντοπιστεί.
Όλα, λοιπόν, ξεκίνησαν από δύο σταμνάκια, που φαίνεται πως «ενοχλούσαν» τους αρκάλους να κάμουν τη φωλιά τους! Τα ζωάκια τα έσυραν μέσα από τη γη και τα έβγαλαν στην επιφάνεια… για να βρεθούν στα χέρια ενός μικρού βοσκού!
ΒΟΣΚΑΚΙ ΣΤΗΝ ΜΟΝΑΧΗ ΕΛΙΑ
«Μοναχή Ελιά» είναι το τοπωνύμιο, όπου η οικογένεια του Ανδρέα Βούρβαχη έβοσκε τα πρόβατα της. Μικρός μαθητής στα μέσα της δεκαετίας του 1960 βρέθηκε ένα απόγευμα να επιτηρεί το κοπάδι της οικογένειας, όταν μπροστά από μια τρύπα φωλιάς αρκάλων, δηλαδή των Κρητικών ασβών, είδε ένα μικρό σταμνάκι. Η φωλιά ήταν στην θέση Πρινοκέφαλο, εκεί που σήμερα εκτείνεται το υστερομινωικό νεκροταφείο.
Περιγράφοντας την ημέρα εκείνη, ο κ. Βούρβαχης μας είπε τα εξής: «Πρέπει να ήταν το 1963 ή το 1964. Δεν θυμάμαι ακριβώς την χρονολογία. Όμως, ήμουν μαθητής και επιτηρούσα τα πρόβατα της οικογένειας μας σε ένα χωράφι απέναντι από εκεί που σήμερα εκτείνεται το υστερομινωϊκό νεκροταφείο. Μια μέρα, λοιπόν, παρατήρησα μια τρύπα που είχαν ανοίξει οι άρκαλοι και είχαν βγάλει έξω ένα σταμνάκι. Το πήρα αλλά δεν έδωσα ιδιαίτερη σημασία. Μετά από λίγες ημέρες, βρήκα άλλο ένα. Θυμάμαι πως το ένα είχε κεραμιδί χρώμα και το άλλο σκούρο, σχεδόν μαύρο. Επειδή είδα πως ήταν διαφορετικά από αυτά που είχαμε στα σπίτια μας τότε, τα παρέδωσα στον δάσκαλο του χωριού μου στον Σωματά. Ο δάσκαλος μου ήταν ο Αθανάσιος Ασπραδάκης. Σε εκείνον τα παρέδωσα εγώ και εκείνος μάλλον τα παρέδωσε στην αρχαιολογία. Πάντως, κάποια χρόνια μετά ήρθε η Αστυνομία στο σπίτι μου και με ρώτησε που είχα βρει τα σταμνάκια που είχα δώσει στον δάσκαλο. Έτσι υπέδειξα το χώρο. Ακολούθως εγώ έφυγα για δουλειά στα καράβια και με γράμμα του ο πατέρας μου, με ενημέρωσε πως είχε βρεθεί εκεί το νεκροταφείο και μάλιστα, πως ο ίδιος εργαζόταν ως εργάτης της αρχαιολογίας στις ανασκαφές».
Ο ίδιος συμπλήρωσε, πως είχε βρει και θραύσματα από οστά. «Η αλήθεια είναι πως είχα δει και κάποια κόκκαλα αλλά δεν έδωσα σημασία γιατί νόμιζα πως ήταν ζώων» είπε στην εφημερίδα μας για να συμπληρώσει πως «Το είχα πει και στον πατέρα μου αλλά και εκείνος μου είπε πως θα πρέπει να ήταν κόκκαλα αρκάλων. Δεν ξέραμε τίποτα άλλωστε για νεκροταφείο στην θέση εκείνη.»
Πολλές φορές διαβάζουμε πως τα σταμνάκια τα βρήκε ο δάσκαλος ή πως τα παρέδωσαν δύο μαθητές. Ο Ανδρέας Βούρβαχης είναι όμως σαφής: «Μόνος μου ήμουν όταν τα βρήκα και μόνος μου τα παρέδωσα στον δάσκαλο μου στο σχολείο. Δεν ήταν κανένας άλλος μαζί μου και δεν το ήξερε κανένας άλλος εκτός από εμένα. Ό,τι άλλο έχει γραφτεί είναι ψέματα.»
ΜΙΑ ΜΕΓΑΛΗ ΑΝΑΚΑΛΥΨΗ
Η Μινωική νεκρόπολη των Αρμένων αποτελεί το μεγαλύτερο ανασκαμμένο νεκροταφείο της Υστερομινωικής ΙΙΙ Α-Β Περιόδου (1400-1200πΧ). Οι συστηματικές ανασκαφές ξεκίνησαν το 1969 με επικεφαλής της επιστημονικής ομάδας τον καθηγητή αρχαιολογίας Γιάννη Τζεδάκη. Μέχρι το 2012 είχαν αποκαλυφτεί 231 τάφοι. Όλοι οι τάφοι, με εξαίρεση έναν κτιστό θολωτό, ανήκουν στον τύπο του υπόγειου, λαξευτού θαλαμοειδούς με διάδρομο, η πρόσβαση στον οποίο γινόταν με σκαλοπάτια ή ράμπα. Ορισμένοι από αυτούς έχουν αφεθεί ημιτελείς, μόνο με το δρόμο, χωρίς να κατασκευαστεί θάλαμος και να δεχτούν ταφή. Οι πλουσιότεροι τάφοι διέθεταν επιτύμβιες πλάκες διαφόρων μεγεθών. Συλλέχθηκαν έντεκα από αυτές, οι οποίες δεν ήταν στη θέση τους.
Κάθε τάφος αντιπροσώπευε το πιθανότερο μια οικογενειακή ομάδα. Η οστεολογική μελέτη έδειξε ότι η μέση ηλικία θανάτου των ενηλίκων ανδρών και γυναικών ήταν περίπου 31 και 28 έτη, αντίστοιχα. Οι περισσότεροι θάνατοι γυναικών συνέβαιναν μεταξύ 20-25 ετών, πιθανόν ως συνέπεια επιπλοκών του τοκετού. Μεγάλη ήταν η παιδική θνησιμότητα, καθώς τα μισά παιδιά πέθαιναν πριν συμπληρώσουν τα 5 έτη. Η χημική ανάλυση των οστών δείχνει ότι οι άνθρωποι των Αρμένων κατανάλωναν φυτικές τροφές και ζωικές πρωτεΐνες, ενώ δεν περιλαμβάνονταν στη διατροφή τους η θαλάσσια τροφή. Επίσης, υπέφεραν από οδοντικές παθήσεις και από μια μεγάλη σειρά λοιμωδών και διατροφικών / μεταβολικών ασθενειών.
Άφθονη είναι η ποικιλία των ευρημάτων που είχαν τοποθετηθεί ως κτερίσματα στους ενταφιασθέντες στο νεκροταφείο των Αρμένων, χωρίς βέβαια να απουσιάζουν και οι περιπτώσεις ακτέριστων τάφων. Τα κύρια αντικείμενα ήταν πήλινες λάρνακες και αγγεία, τα οποία παρουσιάζονται σε κάθε δυνατό σχήμα, διακοσμημένα συνήθως με φυτικά, θαλάσσια ή γραμμικά θέματα. Δεν λείπουν βέβαια και τα εισηγμένα πήλινα σκεύη, κυρίως από την υπόλοιπη Κρήτη, την ηπειρωτική Ελλάδα, αλλά και τον ευρύτερο Μεσογειακό χώρο. Από τα υπόλοιπα κτερίσματα, αξιόλογη είναι η σειρά των χάλκινων εργαλείων και όπλων, όπου αναγνωρίζονται ξίφη, εγχειρίδια, μαχαίρια, αιχμές δοράτων, βέλη, ξυράφια και λαβίδες. Εντυπωσιακή είναι επίσης η ποικιλία των κοσμημάτων και των σφραγιδολίθων. Μεταξύ των αξιοσημείωτων ευρημάτων συγκαταλέγεται μια οδοντόφρακτη περικεφαλαία, ένα καλάθι από καλάμι διακοσμημένο με χάλκινες θηλιές, ένα περίαπτο από στετατίτη με Γραμμική Α και ένας ψευδόστομος αμφορέας με επιγραφή της Γραμμικής Β που δίνει το όνομα wi-na-jo.
Παρακολουθώντας σήμερα την εξέλιξη αυτής της ανασκαφής, ο Ανδρέας Βούρβαχης δεν κρύβει την ικανοποίηση του αλλά και την στεναχώρια του για την μη αξιοποίηση του στο βαθμό που θα έπρεπε. Στην εφημερίδα μας δήλωσε, ότι «Σήμερα νιώθω πολύ όμορφα που στάθηκα αφορμή να βρεθεί αυτός ο μοναδικός αρχαιολογικός χώρος παρά του ότι δεν με αναφέρουν ποτέ ή διαστρεβλώνουν την αλήθεια ως προς το πώς βρέθηκαν τα σταμνάκια και άρχισαν οι έρευνες. Εκείνο που με στενοχωρεί είναι που δεν είναι αξιοποιημένος όπως πρέπει αυτός ο αρχαιολογικός χώρος και κυρίως που δεν είναι πάντα καθαρός και επισκέψιμος.»
