13 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ
Τὸ στόμα μου λαλήσει σοφίαν καὶ ἡ μελέτη τῆς καρδίας μου σύνεσιν·
Ψαλμός μη (48) στ. 4
Υπήρξε και αναγνωρίζεται ως ο πιο άριστος και δημοφιλής διδάσκαλος της Εκκλησίας. Κανένας δεν εξήγησε όπως αυτός, με τόσο πλούτο και τόση σαφήνεια τα νοήματα των θείων Γραφών, ούτε δε υπήρξε εφάμιλλός του στην ετοιμολογία, την απλότητα, αλλά και στη φλόγα και τη δύναμη της ρητορείας. Υπήρξε ρήτορας θαυμαστός, λογοτέχνης απαράμιλλος, βαθύτατος και διεισδυτικότατος, ψυχολόγος και καταπληκτικός κοινωνιολόγος με αίσθημα χριστιανικής ισότητας, χωρίς προνομιούχους, με καθολική αδελφότητα. Ανήκει σ' αυτούς που φαίνονται «ὡς φωστῆρες ἐν κόσμῳ» (Προς Φιλιππησίους, 6' 15.). Δηλαδή σαν φωτεινά αστέρια μέσα στον κόσμο. Αυτός ήταν ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος.
Η ζωή του
Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως και οικουμενικός διδάσκαλος, σύγχρονος και λίγο μεταγενέστερος του Μεγάλου Βασιλείου και του Γρηγορίου του Ναζιανζηνού. Γεννήθηκε το 354 στην Αντιόχεια και εκοιμήθη εν Κυρίω το 407 σε ηλικία 53 ετών. Διέπρεψε ως ερμηνευτής της Αγίας Γραφής, ως κήρυκας του θείου λόγου και ως συγγραφέας. Η οικογένεια του ανήκε στις επίσημες οικογένειες της Αντιόχειας. Οι γονείς του ονομάζονταν Σεκούνδος και Ανθούσα, και ο πατέρας του ήταν ανώτερος αξιωματικός του στρατού της Συρίας. Ήταν άνθρωποι ευσεβείς και πιστοί. Ο πατέρας του Ιωάννη πέθανε λίγο καιρό μετά τη γέννηση του γιου του. Την ανατροφή και διαπαιδαγώγηση του Ιωάννη ανέλαβε αποκλειστικά η μητέρα του Ανθούσα, η οποία είχε τόσες πολλές αρετές, ώστε την θαύμαζαν ακόμη και οι ειδωλολάτρες. Παρά τη νεαρή της ηλικία, μόλις 20 ετών, αφιερώθηκε εξ ολοκλήρου στο παιδί της και στη διαχείριση της οικογενειακής περιουσίας. Ο Ιωάννης ήταν πολύ έξυπνος, αγαπούσε τα γράμματα, και οι επιδόσεις του ήταν άριστες. Διδάχθηκε από σοφούς διδασκάλους, όπως ο φιλόσοφος Ανδραγάθιος και ο σοφιστής Λιβάνιος, και είχε τόση πρόοδο, που σε λίγα χρόνια έμαθε την Ελληνική και Χριστιανική φιλολογία. Στην ρητορική είχε τόση επίδοση, που ο Λιβάνιος είπε κάποτε πως θα άφηνε διάδοχό του τον Ιωάννη, αν δεν τον είχαν κερδίσει οι Χριστιανοί. Σε ηλικία 20 ετών ανέβηκε για πρώτη φορά στο δικανικό βήμα σαν δικηγόρος και κατέπληξε τους πάντες με τη ρητορική του ικανότητα. Η φήμη του διαδόθηκε σ’ όλη την Αντιόχεια με αποτέλεσμα να τρέχουν από όλη την πόλη και τα περίχωρα, για να ακούσουν και να θαυμάσουν τον μεγάλο ρήτορα.
Εν τω μεταξύ ο Ιωάννης φοιτούσε και στην περίφημη θεολογική σχολή της εποχής, που ονομαζόταν Ασκητήριον . Τη σχολή αυτή την είχε ιδρύσει στην Αντιόχεια ο γνωστός θεολόγος Διόδωρος ο μετέπειτα Επίσκοπος Ταρσού. Στη σχολή αυτή ο Ιωάννης είχε συμφοιτητές του τον Μάξιμο, τον μετέπειτα επίσκοπο Σελευκείας, και τον Θεόδωρο, τον μετέπειτα επίσκοπο Μοψουεστίας. Το σπουδαιότερο είναι ότι συνδέθηκε επίσης και με τον Αρχιεπίσκοπο της Αντιοχείας Μελέτιο. Ο Ιωάννης βαπτίστηκε γύρω στο 370 σε ηλικία 23 – 25 ετών. Με τα ρητορικά του επιτεύγματα, τις σπουδές του, την σοφία, τη φήμη και το νεαρό της ηλικίας του ξανοιγόταν μπροστά του ένας δρόμος με ένδοξο μέλλον, με τιμές και χρήματα. Τίποτε όμως απ’ όλα αυτά δεν άγγιζε τον Ιωάννη. Ποτέ δεν επιθύμησε πλούτη και ανέσεις, περιφρονούσε τα εγκόσμια και τις φθαρτές δόξες. Μέσα στο μυαλό του είχε άλλα σχέδια. Όλο του το είναι είχε στραφεί προς τον Χριστό και ζητούσε στις προσευχές του, να του δώσει δύναμη πνευματική να ακολουθήσει τον δρόμο τον άφθαρτο, που φέρνει αγαλλίαση στην ψυχή και οδηγεί στη θέωση. Μελετούσε τις Γραφές, και η χάρη του Κυρίου του δόθηκε πλούσια. Αναφέρεται ότι τρία χρόνια μετά τη βάπτισή του χειροθετήθηκε αναγνώστης.
Μετά τη βάπτισή του ο Ιωάννης σκέφθηκε να ακολουθήσει την ασκητική ζωή. Όμως η μητέρα του η Ανθούσα με θερμά δάκρυα τον παρακάλεσε να μη φύγει ακόμη, αλλά να κάνει υπομονή, έως ότου ο Θεός την πάρει κοντά του, και τότε με όλες της τις μητρικές ευχές να ακολουθήσει τον δρόμο που επέλεξε. Ο άγιος Ιωάννης συγκινήθηκε πολύ από τα λόγια της μητέρας του και αναλογίσθηκε τους κόπους και τα βάσανα που πέρασε να τον μεγαλώσει μόνη, χωρίς τον πατέρα του. Εκείνη είχε αναλάβει όλες τις φροντίδες του με περισσή στοργή. Του είπε ακόμη η μητέρα του πως μπορεί και μέσα στο σπίτι τους να ασκητέψει, εάν ήθελε, και εκείνη θα φρόντιζε να τον απαλλάξει από κάθε γήινη μέριμνα. Ο Ιωάννης έτσι αποφάσισε να αναβάλλει προσωρινά την απόφασή του και δέχθηκε να ασκητέψει μέσα στο ίδιο του το σπίτι νηστεύοντας ή τρώγοντας κάπου κάπου ένα πολύ φτωχικό φαγητό. Σκληραγωγούσε το σώμα του σε σκληρό στρώμα, ο ύπνος του ήταν ελάχιστος, μελετούσε συνεχώς την Αγία Γραφή και ανέπεμπε κατανυκτικές προσευχές στον Κύριο, που τον βοηθούσε να ασκητεύει έστω και μέσα στο σπίτι του.
Δύο χρόνια μετά η Ανθούσα πέθανε, και ο Ιωάννης πλέον αποδεσμεύθηκε από τις υποχρεώσεις προς τη μητέρα του, αλλά και από τη μεγάλη περιουσία που κληρονόμησε από τους γονείς του, γιατί την έδωσε στην Εκκλησία για να ενισχυθούν οι φτωχοί. Ελεύθερος πια από τις φροντίδες αυτές, πηγαίνει στην έρημο και ασκητεύει τέσσερα χρόνια κοντά σε κάποιον ασκητή και άλλα δύο χρόνια μόνος του σε ένα σπήλαιο. Σ’ αυτό το διάστημα πιθανότατα έγραψε και τους περίφημους <<Περί Ιεροσύνης>> λόγους του, καθώς και άλλες μελέτες. Η σκληρή ασκητική ζωή όμως και οι εκούσιες ταλαιπωρίες, στις οποίες υπέβαλε τον εαυτό του, έβλαψαν την υγεία του, με αποτέλεσμα να προσβληθεί από βαρύτατη νόσο των νεφρών. Έτσι αναγκάστηκε να επιστρέψει στην Αντιόχεια γύρω στο τέλος του 380.
Ο Πατριάρχης Αντιοχείας Μελέτιος χειροτόνησε διάκονο τον Ιωάννη το 381. Σαν διάκονος ασχολήθηκε με τη συγγραφή και με τα έργα της χριστιανικής αγάπης, που τόσο πολύ διδάχθηκε από την εκλεκτή μητέρα του Ανθούσα. Παρέμεινε στον βαθμό του διακόνου για πέντε χρόνια. Όταν πέθανε ο Πατριάρχης Μελέτιος, τον διαδέχθηκε στο θρόνο της Αντιοχείας ο Φλαβιανός, ο οποίος είχε πολλές αρετές και ήταν ένας άγιος Πατριάρχης. Ο Φλαβιανός βλέποντας τις ανάγκες της Εκκλησίας και την αγιότητα του Ιωάννη θέλησε να τον χειροτονήσει πρεσβύτερο. Παρά τους δισταγμούς του Ιωάννη ο Πατριάρχης επέμενε και τελικά τον έπεισε. Έτσι το 386 χειροτονείται πρεσβύτερος. Ο Ιωάννης με δύναμη θεία και με πρόσωπο που έλαμπε κάνει την καθιερωμένη ομιλία και με την ρητορική του ικανότητα συγκλονίζει και καταπλήσσει τους πιστούς. Από εκείνη την ημέρα κυριαρχεί στην πνευματική ζωή της Αντιόχειας, που τότε ήταν μια μεγάλη πόλη με 200.000 κατοίκους ελεύθερους και με περισσότερους ακόμα δούλους, ώστε συνολικά στην πόλη να ζουν περίπου 500.000 άνθρωποι.
Το έργο του
Όταν κήρυττε, ο χαριτωμένος λόγος του συνάρπαζε τους πάντες. Τον ονομάζουν πρωτοφανή ρήτορα και χείμαρρο χρυσορρήμονα. Μιλούσε τόσο ευχάριστα και ανέλυε τόσο επιτυχημένα την Γραφή, που οι ομιλίες του θεωρήθηκαν λαμπερές σαν χρυσάφι, και γι’ αυτό τον ονόμασαν Χρυσόστομο, όνομα που του άξιζε πολύ, γιατί η κάθε λέξη και κάθε πρόταση του περιείχε χρυσά νοήματα σωτηρίας. Μιλούσε με απαράμιλλη πνευματικότητα και πίστη και με λόγια θερμά εξηγούσε τη διδασκαλία της Εκκλησίας για το πρόσωπο του Χριστού, για την αγάπη Του, για τη θυσία που πρόσφερε απλόχερα σε όλους τους ανθρώπους, για τη σωτηρία που λαμβάνουν οι πιστοί. Οι ευθύνες του Ιωάννη ως πρεσβύτερου ήταν πιο πολλές, και μέρα και νύχτα μάχεται για τη δικαιοσύνη, για τη στήριξη των φτωχών, για την ελεημοσύνη. Επίσης με πάθος αγωνίστηκε κατά των αιρέσεων, που αλλοίωναν το Χριστιανισμό και στερούν από τους ανθρώπους τη δυνατότητα της σωτηρίας, καθώς οι αιρέσεις επιβάλλουν τη δική τους εσφαλμένη αντίληψη , τη λάθος πίστη.
Κατά την Ιερατική του διακονία ανέπτυξε όλα τα ψυχικά του χαρίσματα, πύρινο θείο ζήλο και πρωτοφανή ευγλωττία στα κηρύγματα του. Έσειε και συγκλόνιζε τα πλήθη της Αντιόχειας και συγκινούσε τις ψυχές τους βαθύτατα. Η φήμη του αυτή έφτασε μέχρι τη βασιλεύουσα και έτσι, την 15η Δεκεμβρίου 397, με κοινή ψήφο βασιλιά Αρκαδίου και Κλήρου, έγινε Πατριάρχης Κωνσταντινούπολης, κάτι που ο ίδιος δεν επεδίωξε ποτέ. Και από την θέση αυτή ο Ιερός Χρυσόστομος, εκτός άλλων, υπήρξε αυστηρός ασκητής και δεινός ερμηνευτής της Αγίας Γραφής, όπως φαίνεται από τα πολλά συγγράμματα του (διασώθηκαν 804, περίπου, ομιλίες του). Έργο επίσης του Χρυσοστόμου είναι και η Θεία Λειτουργία, που τελούμε σχεδόν κάθε Κυριακή, με λίγες μόνο, από τότε μετατροπές.
Ο ιερός Χρυσόστομος κατά τη διάρκεια της πατριαρχείας του υπήρξε αδυσώπητος ελεγκτής κάθε παρανομίας και κακίας. Αυτό όμως έγινε αιτία να δημιουργήσει φοβερούς εχθρούς, και μάλιστα αυτήν την αυτοκράτειρα Ευδοξία, επειδή ήλεγχε τις παρανομίες της. Αυτή μάλιστα, σε συνεργασία με τον τότε Πατριάρχη Αλεξαδρείας Θεόφιλο (ενός μοχθηρού και ασεβούς ανθρώπου), συγκάλεσε σύνοδο (παράνομη) από 36 επισκόπους (όλοι τους πνευματικά ύποπτοι και δυσαρεστημένοι από τον άγιο) στο χωριό Δρυς της Χαλκηδόνας και πέτυχε την καθαίρεση και εξορία του Αγίου σ' ένα χωριό της Βιθυνίας. Η απόφαση αυτή όμως, τόσο εξερέθισε τα πλήθη, ώστε αναγκάστηκε αυτή η ίδια η Ευδοξία να τον ανακαλέσει από την εξορία και να τον αποκαταστήσει στο θρόνο με άλλη συνοδική αθωωτική απόφαση (402 μ.Χ.). Αλλά λίγο αργότερα, η ασεβής αυτή αυτοκράτειρα, κατάφερε και πάλι να εξορίσει τον Άγιο (20 Ιουνίου 404 μ.Χ.) στην Κουκουσό της Αρμενίας και από κει στα Κόμανα του Πόντου, όπου μετά από πολλές κακουχίες και άλλες ταλαιπωρίες πέθανε το 407 μ.Χ. Η μνήμη του τιμάται από την Εκκλησία κάθε χρόνο στις 13 Νοεμβρίου και στις 27 Ιανουαρίου την ανακομιδή των λειψάνων του.
Τέλος θα πρέπει να σημειωθεί ότι ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος πέθανε στις 14 Σεπτεμβρίου 407, αλλά λόγω της εορτής της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού μετατέθηκε η εορτή της μνήμης του την 13η Νοεμβρίου. Επίσης την 15η Δεκεμβρίου είναι η εορτή της χειροτονίας του σε Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως, την 27η Ιανουαρίου η ανακομιδή των λειψάνων του όπως προαναφέραμε παραπάνω, αλλά η μνήμη του εορτάζεται και την 30η Ιανουαρίου μαζί με τον Μέγα Βασίλειο και τον Άγιο Γρηγόριο τον Θεολόγο. Και τέλος την 26η Φεβρουαρίου εορτάζουμε την μνήμη της χειροτονίας του σε πρεσβύτερο.
Γιώργος Λινοξυλάκης
Πηγές: Βασιλικής Βασιλοπούλου Οι Τρεις Ιεράρχες εκδ. Αποκάλυψις 2004
