Ο Χασάν είναι 30 ετών και με καλή φυσική κατάσταση, όταν, όμως, έφτασε με ένα καΐκι στην Ελλάδα, η υγεία του είχε κλονιστεί. Οι γιατροί διέγνωσαν υποθερμία, λοίμωξη του αναπνευστικού και μετατραυματικό σοκ. Παρόμοια περιστατικά σωτήριας παρέμβασης έχουν να διηγηθούν εκατοντάδες γιατροί που προσέφεραν τις υπηρεσίες τους, εν πολλοίς εθελοντικά, στις πύλες εισόδου της χώρας. Σήμερα, ωστόσο, δύο και πλέον χρόνια από την έναρξη των μεγάλων προσφυγικών ροών, είναι καιρός οι παρεχόμενες υπηρεσίες να επεκταθούν από την αντιμετώπιση του επείγοντος, στη συστηματική και ολιστική προσέγγιση της υγείας όλων των προσφύγων.
«Παρατηρείται μεγάλη ανομοιογένεια και ασυνέχεια πανευρωπαϊκά, κάθε χώρα ακόμη και κάθε οργάνωση ανάλογα με την ετοιμότητα και την εμπειρία της προχώρησε σε κάποιου τύπου καταγραφή, όχι όμως του συνόλου των προσφύγων», αναφέρει στην «Κ» έμπειρος γιατρός. «Δώσαμε προτεραιότητα στα επείγοντα και στις ευάλωτες ομάδες, αλλά δεν καταγράψαμε τα χρόνια και τα μη μεταδιδόμενα νοσήματα, τα ψυχιατρικά περιστατικά και τις αναπηρίες». Τα κενά στην καταγραφή επηρεάζουν άμεσα την οργάνωση και την ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών υγείας προς όλους. Από το 2016 εξελίσσεται, άλλωστε, σε ευρωπαϊκό επίπεδο μια συζήτηση για τη δημιουργία μιας ευρωπαϊκής κάρτας υγείας πρόσφυγα.
«Είναι ανάγκη να εμβαθύνουμε τη συνεργασία των υγειονομικών φορέων πανευρωπαϊκά, για να αξιοποιήσουμε την ιατρική γνώση που απορρέει από την καταγραφή και να προχωρήσουμε στην παρακολούθηση του ιατρικού ιστορικού των προσφύγων», αναφέρει στην «Κ» ο καθηγητής Ιατρικής Εμμανουήλ Πικουλής. Το μεταπτυχιακό πρόγραμμα «Διεθνής Ιατρική – Διαχείριση Κρίσεων Υγείας» της Ιατρικής Αθηνών, του οποίου προΐσταται ο κ. Πικουλής, υλοποιεί μια έρευνα που αφορά τις μεθόδους χαρτογράφησης των ιατρικών ιστορικών και τη συγκριτική αποτίμηση αυτών. «Στόχος μας είναι η διεξαγωγή συμπερασμάτων και η κατάθεση προτάσεων για τους τρόπους αξιοποίησης των ιατρικών δεδομένων, λαμβάνοντας πάντοτε υπ’ όψιν μας τις σχετικές νομικές παραμέτρους, όπως η προστασία των ιατρικών δεδομένων, το ιατρικό απόρρητο κ.ά.», διευκρινίζει ο ίδιος.
«Για λόγους προστασίας των ασθενών, συμπληρώνουμε ιστορικό σε μια ιατρική φόρμα, όχι όμως με το όνομά τους αλλά με έναν κωδικό πλάι», μεταφέρει την πολυετή τεχνογνωσία των «Γιατρών του Κόσμου» η γενική διευθύντρια Ευγενία Θάνου. «Παρά τις δύσκολες συνθήκες, στη Λέσβο και στη Χίο, παίρναμε πλήρες ιστορικό και δίναμε στους επωφελούμενους βιβλιάριο των “Γιατρών του Κόσμου”, που μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν και στην ενδοχώρα». Ωστόσο, παραδέχεται ότι πολλοί δεν πέρασαν ποτέ το κατώφλι των ιατρείων, «κυρίως νέοι, υγιείς εκ πρώτης όψεως, άνδρες». Οσο τα σύνορα ήταν ανοικτά, γινόταν συχνά ένα follow up των περιστατικών. «Με καλούσαν για κάποιον ασθενή μας συνάδελφοι από παραρτήματα της οργάνωσης σε άλλες χώρες», εξιστορεί. «Αποχαιρετώντας τους, τους έχω έγνοια, ειδικά τους διαβητικούς, οι οποίοι δεν πρέπει να παραλείψουν ούτε ένα 24ωρο τη δόση ινσουλίνης τους και είναι πολλοί», συμπληρώνει.
«Κάναμε μια κλινική εξέταση και παίρναμε ένα σύντομο ιστορικό σε όσους μας ζητούσαν βοήθεια», περιγράφει εργαζόμενη σε ΜΚΟ τη διαδικασία που ακολουθούσαν με τον πληθυσμό στην Ειδομένη. «Περνούσαν σε κάθε 8ωρη βάρδια 250 άτομα», θυμάται, «τον πρώτο καιρό δεν είχαμε τη δυνατότητα εργαστηριακών ούτε απεικονιστικών εξετάσεων, αργότερα τους παραπέμπαμε στο πλησιέστερο κέντρο υγείας». Οπως διευκρινίζει, εκτός από δύο μεγάλες οργανώσεις που δεν διέθεταν εξαρχής πρωτόκολλο για ιατρικό ιστορικό, οι υπόλοιπες κρατούσαν, αλλά με διαφορετική μεθοδολογία. «Είχαμε στοιχεία μόνο για όσους έρχονταν σε εμάς λόγω κάποιας ενόχλησης· υπήρχαν χιλιάδες άλλοι που δεν χρειάστηκαν γιατρό».
Σήμερα, από απόσταση χρόνου, θεωρεί ότι έπρεπε να είχαν ληφθεί άλλα υγειονομικά μέτρα. «Είχαν συγκεντρωθεί 14.000 άνθρωποι, τους οποίους οφείλαμε εξαρχής να εμβολιάσουμε μαζικά», εκτιμά, «στο τέλος, οι “Γιατροί Χωρίς Σύνορα” εμβολίασαν 3.500, κυρίως παιδιά». Αντίστοιχα, «θα έπρεπε να είχε ενισχυθεί με προσωπικό το νοσοκομείο Κιλκίς, που είδε τις τέσσερις γέννες μηνιαίως να γίνονται 124». Σχετικά με το «screening» του πληθυσμού, έχει δεύτερες σκέψεις. «Εχει περισσότερο νόημα να κάνεις καταγραφή στην είσοδο της χώρας, παρά στην υποτιθέμενη έξοδο, όπως ήταν αρχικά η Ειδομένη, επίσης αξίζει να το κάνεις αν είσαι έτοιμος για το επόμενο βήμα, τη θεραπεία». Η ίδια θεωρεί ότι το πιο αποτελεσματικό μέτρο είναι η «φόρμα επιδημιολογικής επιτήρησης», που συμπληρώνει κάθε ιατρική δομή και αποστέλλει καθημερινά στο ΚΕΕΛΠΝΟ. «Είναι μέτρο προστασίας και έμμεσος έλεγχος στη λειτουργία των οργανώσεων», καταλήγει, «τέθηκε όμως σε ισχύ κατόπιν Ειδομένης».
Με κάποιο ενημερωτικό σημείωμα φτάνουν και στα ιατρεία των «Γιατρών του Κόσμου» στη Θεσσαλονίκη αρκετοί πρόσφυγες, για τους οποίους δημιουργείται εξατομικευμένος ιατρικός φάκελος. «Η ύπαρξη ενός εκτενούς ιστορικού θα αποτελούσε έναν μπούσουλα για εμάς, καθώς μας ενημερώνει όχι μόνο για τις παθήσεις αλλά και τις παρελθούσες θεραπείες», εξηγεί η κ. Εύα Μιχαηλίδου, επιμελήτρια Β αναισθησιολόγος, εθελόντρια στη διεθνή οργάνωση και μεταπτυχιακή φοιτήτρια στη «Διαχείριση Κρίσεων». «Eτσι δεν τον ταλαιπωρείς με άσκοπες συνταγογραφήσεις ή εξετάσεις, κινείσαι στοχευμένα, ειδικά σε μια εποχή, όπως αυτή, με σοβαρή έλλειψη σκευασμάτων». Ας μην ξεχνάμε ότι «πρόκειται για ασθενείς εξαιρετικά φοβισμένους και αγχωμένους, ορισμένοι δεν γνωρίζουν ότι πάσχουν, άλλοι δεν τολμούν να το ξεστομίσουν», συμπληρώνει. Βάσει της εμπειρίας της, «θα ήταν καλό να καθιερωθεί ένας συστηματικός τρόπος καταγραφής με τικ και λέξεις-κλειδιά, που να “διαβάζεται” από κάθε γιατρό ανεξαρτήτως δομής ή χώρας».
