ΔΗΜΗΤΡΗΣ Ζ. ΑΡΧΟΝΤΑΚΗΣ
Φιλόλογος- τ. Δήμαρχος Ρεθύμνης
ΚΡΗΤΙΚΗ ΔΙΑΛΕΚΤΟΣ
ΕΝΑ ΓΛΩΣΣΙΚΟ ΜΝΗΜΕΙΟ ΠΟΥ ΑΝΤΕΞΕ ΣΤΟΝ ΧΡΟΝΟ
[Εκδοτικές Επιχειρήσεις Καλαϊτζάκης Α.Ε. , Ρέθυμνο 2016, σχ. 8ο (22 Χ 16), σσ. 40]
Γερός φιλόλογος ο δάσκαλός μας και τ. Δήμαρχος Ρεθύμνου κ. Δημήτρης Ζ. Αρχοντάκης, μας παρουσίασε πρόσφατα μιαν άκρως ευσυνείδητη και ενδιαφέρουσα γλωσσική έρευνά του, προϊόν ομιλίας του που έγινε στο Λύκειο Ελληνίδων Ρεθύμνου, τον Απρίλιο του 2916. Στην έρευνά του αυτήν ο κ. Αρχοντάκης εξετάζει με ευρυμάθεια, γλαφυρότητα και εξαιρετικό συνθετικό πνεύμα ένα σπουδαίο γλωσσολογικό ζήτημα, όπως αυτό που αφορά στη διαχρονικότητα και στο μέλλον της Κρητικής Διαλέκτου, προσφέροντάς μας πλουσιότατες γλωσσολογικές πληροφορίες και προτείνοντάς μας κάποιες λύσεις για την επιβίωση και συνέχειά της, όσο ανέφικτες και αν φαίνονται αυτές. Τίτλος τής εν λόγω μελέτης του: «Κρητική Διάλεκτος ένα Γλωσσικό Μνημείο που άντεξε στον Χρόνο».
Η ερευνητική προσπάθεια του κ. Αρχοντάκη βασίζεται σε δυο βασικά ερωτήματα. το πρώτο εξ αυτών: «Είναι, πράγματι, η Κρητική Διάλεκτος ένα Γλωσσικό Μνημείο;» και το δεύτερο και κρισιμότερο για μας: «Ποιο είναι το μέλλον της και ποιες προοπτικές έχει ως ζωντανό εκφραστικό μέσον;».
Η πορεία που ο κ. Αρχοντάκης ακολουθεί στην απόδειξη του πρώτου ερωτήματος είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα, εντυπωσιακή, θα την έλεγα εξαιρετικά ελκυστική! Μας προσκομίζει, προς τούτο, κείμενο θαυμάσιο, αληθινά απολαυστικό, γραμμένο από τον ίδιο σε αυθεντικό Κρητικό Λόγο, σε μορφή διηγήματος, με βάση τις πλούσιες προσωπικές του αναμνήσεις και εμπειρίες από την αγροτική του ζωή στην Ορνέ και στο Μοναστηράκι, σε νεαρή, εννοείται, ηλικία. Ένα, πραγματικά, γραφικό και αντιπροσωπευτικό κείμενο, σε ρέουσα κρητική διάλεκτο, που, πραγματικά, δεν χορταίνεις να το διαβάζεις. Ένα κείμενο που, αν μη τι άλλο, φανερώνει πόσο δυνατός λειτουργούσε από τότε μέσα του ο φιλολογικός δέκτης, ώστε, στο σύντομο αυτό χρονικό διάστημα που βρέθηκε στο κατάλληλο γλωσσικό περιβάλλον, ο κ. Αρχοντάκης κατάφερε να κατακτήσει την Κρητική Διάλεκτο σε έναν τέτοιο υψηλό βαθμό τελειότητας. Τίτλος τού κειμένου- διηγήματος: «Μια μέρα του Κοτσυφομύρου».
Ακολουθεί το Γλωσσάρι του κειμένου, που διαρθρώνεται με βάση τριακόσια είκοσι οκτώ (328) ρήματα, ουσιαστικά και επίθετα, χωρίς τα σύνθετα και τα παράγωγά τους. Και εδώ, ο ικανός ερευνητής φιλόλογος, κατόπιν βαθιάς και ουσιαστικής έρευνάς του, καταλήγει σε συμπέρασμα που μας βεβαιώνει- και εδώ βρίσκεται το αξιοσημείωτο!- ότι το γλωσσικό υπόβαθρο και των 328 αυτών λέξεων του κειμένου, χωρίς καμιά απολύτως εξαίρεση, βρισκόταν σε ζωντανή χρήση δυόμισι ή τρεις χιλιάδες χρόνια πριν από μας (από την εποχή, δηλαδή, του Πλάτωνα ή και του Ισοκράτη). Καμιά λέξη δεν είναι ξενικής προέλευσης και όλες επέζησαν χάρη στη ζωντανή και πιστή προφορική παράδοση του Κρητικού Λόγου. Ο συγγραφέας, στη συνέχεια, προχωρεί σε μιαν επιτροχάδην επισκόπηση του γλωσσικού αυτού υλικού, που, οπωσδήποτε, είναι μια γερή προσέγγιση ενός χρήσιμου αρχαιοελληνικού/κρητικού λεξιλογίου, τόσο για τον ειδικό, τον φιλόλογο, όσο και για τον μη ειδικό αναγνώστη.
Στη συνέχεια, ακολουθεί και δεύτερη σπουδαία απόδειξη- παρατήρηση του κ. Αρχοντάκη, με την οποία επεξηγεί τον λόγο της δυναμικής συνέχειας αυτού του αντιπροσωπευτικού δείγματος των 328 λέξεων του κρητικού λεξιλογίου, που, όπως επισημαίνει, την εκφραστική του δύναμη αντλεί από το πλούσιο έδαφος του αρχαίου ελληνικού λόγου. Και η γλωσσολογική έρευνα του κ. Αρχοντάκη δεν σταματά εδώ, αλλά με δεινότητα προχωρεί ακόμα περισσότερο, καταλήγοντας σε μια νέα, ακόμα εντυπωσιακότερη παρατήρηση. ότι, δηλαδή, εκατό ένδεκα (111) λέξεις από τις 328 της διήγησής του Κοτσυφομύρου (ποσοστό 35%) ανευρίσκεται στις Πινακίδες της Κνωσού, των Μυκηνών και της Πύλου, στην πλέον αρχέγονη, δηλαδή, μορφή της ελληνικής μας γλώσσας, τη Γραμμική Γραφή Β΄.
Απολαμβάνοντας, στην κυριολεξία, την όλως πρωτότυπη εργασία του ο κ. Αρχοντάκης συνεχίζει παραθέτοντάς μας μικρό δείγμα από τις πήλινες Πινακίδες της Γραμμικής Β΄ και παρουσιάζοντάς μας ένα καινούριο εκπληκτικό εύρημά του! Τέσσερις, ναι τέσσερις, από τις πέντε λέξεις της συλλαβογραφικής γραφής της δειγματικής αυτής πινακίδας συνεχίζουν και σήμερα να επιζούν και να βρίσκονται σε χρήση στο λεξιλόγιο της Κρητικής Διαλέκτου του Κοτσυφομύρου.
Έτσι, το τελικό αποτέλεσμα της έρευνας του κ. Αρχοντάκη, όσον αφορά στο πρώτο από τα δύο, εξ αρχής, τεθέντα ερωτήματα, καθίσταται όχι απλά εντυπωσιακό αλλά συναρπαστικό θα λέγαμε, όταν διαπιστώνεται ότι ένα τόσο ευρύ λεξιλόγιο της πανάρχαιας ελληνικής μας γλώσσας συνεχίζει και σήμερα να επιβιώνει στη ζωντανή Διάλεκτο της Κρήτης, σε όσων ανθρώπων τη γλώσσα συνεχίζει να υφίσταται, που, στις μέρες μας, κατέληξαν, δυστυχώς, να είναι πολύ λίγοι οι άνθρωποι αυτοί.
Μετά τις ευχάριστες αυτές και ενθαρρυντικές διαπιστώσεις, όσον αφορά στο πρώτο εκ των ερωτημάτων, στο δεύτερο (ερώτημα) η έρευνα καταλήγει, δυστυχώς, σε λίαν οδυνηρές διαπιστώσεις, όταν σχεδόν μάς βεβαιώνει ότι αυτή η ευγενής και αρχοντική και αρχαιοπρεπέστατη ομιλία των παλιών Κρητικών δεν παρουσιάζει, δυστυχώς, καθόλου θετικές προοπτικές για περαιτέρω επιβίωση και συνέχιση της ύπαρξής της! Και ο ερευνητής καταλήγει, εντοπίζοντας τη ρίζα του κακού σε αυτήν την ίδια τη φύση των πολιτιστικών πραγμάτων της εποχής μας, σε αυτήν την ίδια τη σημερινή γλωσσική πραγματικότητα. Οι αποδείξεις του στο εξής καθίστανται ιδιαίτερα δυνατές και διεισδυτικές επί της σύγχρονης πολιτισμικής και γλωσσικής πραγματικότητας:
α) Η Γλώσσα είναι ζωντανός οργανισμός, που εξελίσσεται, ακολουθεί και εκφράζει τις εκάστοτε νέες πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες.
β) Ο εσωτερικός κόσμος των ανθρώπων αλλάζει, οσημέραι, δραστικά (νέες γνώσεις, νέες ιδέες, νέες αξίες, νέες τεχνολογικές δομές).
γ) Το αξιακό σύστημα του ευρωπαϊκού πολιτισμού, κράμα των αρχαίων ελληνικών, ρωμαϊκών και χριστιανικών ανθρωπιστικών αξιών, σήμερα αποδυναμώνεται με ταχύτατο ρυθμό. Χαρακτηριστικό ότι στις μέρες μας το σύστημα αυτό προωθείται σχεδόν μόνον από την Εκκλησία και από κάποια «πεισματάρικα» άτομα, όπως εύστοχα παρατηρεί ο συγγραφέας, για να χρησιμοποιήσω τις δικές του λέξεις.
δ) Νέες επιστήμες και δεοντολογίες εισβάλλουν βίαια στη ζωή μας και ρυθμίζουν σήμερα τα πάντα, αποκόπτοντάς μας από τη μητέρα φύση (Πληροφορική, Ρομποτική, Νανοτεχνολογία, Βιοτεχνολογία, Τηλαματική κ.ά).
Οπότε, χρησιμοποιώντας μια καταπληκτική τραγική αντίφαση, ο χαλκέντερος μελετητής της Κρητικής μας Γλώσσας παρατηρεί ότι, δυστυχώς, η μοίρα της γενιάς μας είναι να ζήσει την αρχή της μεγάλης αλλαγής του κόσμου, που διαγράφεται ως μοίρα τεχνολογικού μεγαλείου και ανθρωπίνης τραγικότητας, μια μοίρα, όμως, που παρασύρει μαζί της και τη μεγαλειώδη Κρητική μας Διάλεκτο, φθάνοντας, εν ολίγοις, στην ψηφιακή γλώσσα ως μέσον συνεννόησης των ανθρώπων και των λαών της εποχής μας.
Μια τέτοια, όμως, σοβαρή και υπεύθυνη μελέτη, όπως αυτή του κ. Αρχοντάκη, και βέβαια δεν θα μπορούσε να καταλήξει έτσι άδοξα και να μην προχωρήσει και να προτείνει, όσο δύσκολες και αβέβαιες και αν φαίνονται αυτές, και κάποιες λύσεις, που θα μπορούσαν, κατά το δυνατόν, να αναχαιτίσουν το κακό. Ναι, λέγει, ο σοφός δάσκαλός μας, επί του προκειμένου. Το μόνον εφικτό και απόλυτα αναγκαίο είναι, τώρα πια, μια πλήρης και, κατά το δυνατόν, ακριβής καταγραφή και αποθησαύριση του πολύτιμου αυτού γλωσσικού θησαυρού της Κρητικής Διαλέκτου, με τη μορφή ενός λεξικού με ενιαίο, όμως, πνεύμα και χαρακτήρα, όχι στενά γλωσσικού, αλλά ευρύτερα ερμηνευτικού, που θα δίδει το εννοιολογικό περιβάλλον του κάθε λήμματος με κοινωνιολογικούς, λαογραφικούς ακόμα και ψυχολογικούς και άλλους ανάλογους όρους. Πρόκειται, ασφαλώς, για ένα έργο τιτάνιο, που υπερβαίνει κατά πολύ τις δυνατότητες ενός επιστήμονα ή μιας μικρής ομάδας μελετητών. Απαιτείται, οπωσδήποτε, μια ευρεία, σταθερή και πολυδύναμη δομή και ως τέτοια ο κ. Αρχοντάκης θεωρεί ότι υπάρχει μία και μόνη. Το Πανεπιστήμιο Κρήτης, στο οποίο αναγνωρίζει την ηθική, υπό κάποια έποψη, υποχρέωση να το κάνει, προκειμένου να διαιωνίσει το ιστορικό γλωσσικό ιδίωμα του νησιού, το όνομα του οποίου εμπεριέχεται στον τίτλο του (Πανεπιστήμιο Κρήτης).
Ο κ. Δημήτρης Ζ. Αρχοντάκης αξίζει πολλών και θερμών ευχαριστιών γι’ αυτήν τη σπουδαία προσφορά του στον χώρο της Γλωσσολογικής περί την Κρητική Διάλεκτο έρευνάς του με αυτήν την περισπούδαστη και κεφαλαιώδους σημασίας μελέτη του. Ευχή μας να έχει υγεία και δύναμη, για να συνεχίζει τη γόνιμη, εργώδη και δημιουργική δραστηριότητά του.
