Γράφει ο Χάρης Παπαδάκης - Νταραμανελίτης
Το τζαμί της Μεγάλης Πόρτας ή τζαμί της βαλιδέ σουλτάνας, ιδρύθηκε από την βαλιντέ (βασιλομήτορα) του σουλτάνου Μεχμέτ Δ', βαλιντέ σουλτάν Τουρχάν, χαντιτζέ του σουλτάνου Ιμπραΐμ. Η βαλιδέ σουλτάνα Τουρχάν δεν έχει καμία σχέση με την Ρεθεμνιώτισσα στην καταγωγή, βαλιδέ σουλτάνα Ρεμπιά Γκιουλνούς, που πολλοί θεωρούν εσφαλμένα, ότι έχτισε το τζαμί της Μεγάλης Πόρτας. Η βαλιδέ σουλτάνα Τουρχάν ίδρυσε επίσης, ένα σχολείο στο Ρέθυμνο. Για τη συντήρησή του τζαμιού και του σχολείου ίδρυσε ευαγές ίδρυμα, που περιελάμβανε τις προσόδους από το χωριά Πηγή του Ρεθύμνου και Τσικαλαριά των Χανίων, από ένα χαμάμ, που επίσης ίδρυσε στην πόλη, και από τα καταστήματα γύρω από το τζαμί.
Πάνω από την είσοδο του τζαμιού υπάρχει επιγραφή με χρονολογία 5 Ιουλίου 1816, που αναφέρεται σε επισκευή του από τον Χιλμί Ιμπραΐμ Πασά. Η παλαιότερη, μνεία, για το τζαμί είναι στα 1654. Ο μιναρές του διαθέτει ένα κυλινδρικό εξώστη. Πάνω από την είσοδο του έχει τοποθετηθεί επιγραφή που χρονολογεί τον μιναρέ στο έτος 1878 και αναφέρει ότι ο μιναρές κτίστηκε από τον Μεχμέτ Αγά Μπολανάκη. Κάτω από τον εξώστη του μιναρέ υπάρχει αραβική επιγραφή με την ευχή "Να μη ματιαστεί!" (maşallah!), καθώς και ανάγλυφη πεντάλφα. Η κρήνη του τζαμιού διασώζεται σήμερα μέσα σε κατάστημα επί της οδού Βοσπόρου.
Το τζαμί λειτούργησε μέχρι την ανταλλαγή των πληθυσμών το 1925. Σήμερα βρίσκεται σε κακή κατάσταση, διασώζονται όμως, οι δύο τρούλοι του. Ανήκει στην Αρχαιολογική Υπηρεσία, χρησιμοποιείται ως αποθήκη και είναι μη επισκέψιμο για το κοινό. Είναι περίκλειστο από καταστήματα και οικίες και η είσοδος του είναι από την οδό Τομπάζη αριθμός 17, η οποία είναι πάντα κλειστή.
Η παλιά πόλη του Ρεθύμνου, αν εξαιρέσουμε το φρούριο της Φορτέτζας, χαρακτηρίζεται από τέσσερα ψηλά μνημεία: το καμπαναριό της Μητρόπολης, τον φάρο του παλιού λιμανιού, τον μιναρέ του τζαμιού της Νερατζέ, σημερινού Ωδείου, και τον μιναρέ του τζαμιού της βαλιδέ σουλτάνας ή της Μεγάλης Πόρτας.
Τα μνημεία αυτά, ανεξάρτητα από την εποχή και από οποιοδήποτε κατακτητή κτίστηκαν, έχουν κτιστεί με τις εισφορές, τα χαράτσια και τις αγγαρείες των προγόνων μας. Αποτελούν δείγματα διαφορετικών πολιτισμών, είναι μέρος της ιστορίας μας, δεν είναι ιδιοκτησία κανενός και σε όλους εμάς.
Από τα προαναφερόμενα τέσσερα κτίρια, μόνο το καμπαναριό της Μητρόπολης έχει συντηρηθεί και δεν κινδυνεύει να πέσει.
Ο φάρος του παλιού λιμανιού είναι έτοιμος να καταρρεύσει, ψιλογέρνει και η βάση του στηρίζεται πάνω σε ένα κατεστραμμένο κρηπίδωμα, που από κάτω του υπάρχει υποθαλάσσιο κενό και περιμένει ένα κοντινό τεσσάρι ρίχτερ για να ισοπεδωθεί. Συνέχεια τον φωτογραφίζουν, τον ακτινογραφούν, τον αποτυπώνουν, τον μελετούν, αλλά αναστήλωση μηδέν. Δυστυχώς πάντοτε εντάσσεται στα έργα ανάπλασης του παλιού λιμανιού. Τρώει τα λεφτά το λιμάνι, δεν περισσεύουν για τον φάρο και κάπως έτσι περιμένει τη μοίρα του, την κατάρρευση.
Το ότι ο μιναρές της Νερατζέ ήταν έτοιμος να καταρρεύσει και τελικά άρχισε να καταρρέει, είναι γνωστό και στην κουτσή Μαρία. Όλοι ήταν αρμόδιοι και όλοι αναρμόδιοι και η γραφειοκρατία καλά κρατούσε και ας φώναζαν κάτι ρομαντικοί ρεθεμνιώτες ότι το μνημείο θα πέσει. Το έτος 2004 τοποθετήθηκαν τα ικριώματα γύρω από τον μιναρέ. Τα χρόνια πέρασαν, το μνημείο είχε αφεθεί στη μοίρα του, τα ικριώματα σάπισαν και κάπου εκεί, το έτος 2010, άρχισαν να πέφτουν τα ξύλα από τα ικριώματα και οι πέτρες από την κορυφή του, με κίνδυνο να σκοτωθεί κάποιος περαστικός. Οι αρμόδιοι - αναρμόδιοι αδιαφορούσαν. Ο κ. Αντεισαγγελέας Ρεθύμνης, αντιλαμβανόμενος το γεγονός από τον τοπικό τύπο, διέταξε άμεσα προκαταρτική εξέταση. Τότε έγινε το έλα να δεις. Ενώ μέχρι τότε η μια αρχαιολογική υπηρεσία παρέπεμπε στην άλλη, άρχισε η μια να κατηγορεί την άλλη, βγήκαν και οι βουλευτές μας «όχι εγώ έκανα αυτό, εσύ δεν έκανες αυτό» (ψηφαλάκια είναι αυτά). Ήλθαν τρέχοντας τα αρμόδια κλιμάκια από την Αθήνα (Εισαγγελέας είναι αυτός, όχι να χάσουμε και τη θέση μας), έλεγξαν, μελέτησαν, οι αρχαιολόγοι τα βρήκαν μεταξύ τους, παρακάμφθηκε η γραφειοκρατία, έγιναν οι μελέτες, έπεσαν οι υπογραφές, βρέθηκαν και τα λεφτά και εν έτει 2014 έχουμε και την εγκατάσταση του εργολάβου. Άντε με το καλό με την ταχύτητα που πάμε, Ινσαλά (ο Θεός να δώσει), όπως λένε οι αραβόφωνοι, καθώς είναι ισλαμικό θρησκευτικό μνημείο, ελπίζω να το δούμε αναστηλωμένο μέχρι το 2020. Φαντάσου να μην είχε επέμβει και ο κ. Αντεισαγγελέας.
Το τζαμί της Μεγάλης Πόρτας με τον μιναρέ του αποτελούσε και αποτελεί άβατο για τους κοινούς θνητούς, ήταν και είναι πάντα κλειδωμένο. Ποτέ δεν κατάφερα να το επισκεφθώ. Παρόλο που φαίνεται σε παλιές φωτογραφίες ότι είχε προαύλιο, σήμερα είναι περίκλειστο από ιδιοκτησίες, η δε κρήνη του εγκλωβίστηκε μέσα σε ένα κατάστημα, ο προαύλιος χώρος του έγινε ιδιοκτησία τρίτων και ως μνημείο ανήκει στην Αρχαιολογική υπηρεσία. Για να το δεις, και όχι ολόκληρο, πρέπει να ανέβεις στις γειτονικές ταράτσες. Έλα όμως, που η κορυφή του μιναρέ φαίνεται από την πλατεία των Τεσσάρων Μαρτύρων. Έτσι, παρακολουθούσα από μακριά την φθορά του μνημείου, που και αυτό έχει αφεθεί στη μοίρα του. Στην κορυφή του μιναρέ, ένα πελέκι είχε μισοαποκολληθεί από τη θέση του και κρεμόταν από το 2012. Κρατιόταν με νύχια και με δόντια, «όχι πέφτω, όχι δεν πέφτω, τόσα χρόνια κρατιέμαι εδώ πάνω και βλέπω αυτούς τους ωχαδελφιστές». Ώσπου εκεί στο πέφτω, δεν πέφτω, μέσα στον χειμώνα του 2013-2014 αποφάσισε και αυτοκτόνησε, μια και μας βαρέθηκε να το βλέπουμε και να μην κάνουμε τίποτα για να το σώσουμε. Με την πτώση του συμπαρέσυρε και μερικές φιλενάδες του πέτρες από την κορυφή του μιναρέ και όλα μαζί κατέληξαν στους θόλους του τζαμιού και στις διπλανές ταράτσες. Ευτυχώς, που ήταν κακοκαιρία και δεν άπλωνε κάποια γειτόνισσα σε διπλανή ταράτσα, γιατί σήμερα θα ήταν μακαρίτισσα.
Κάπως έτσι, ο μιναρές της βαλιδέ σουλτάνας κουτσοτρουλίστηκε και ξεκίνησε η κατάρρευση του. Από τότε τον καμαρώνουμε σα γέρο ξεδοντιάρη στο κέντρο της πόλης. Περνώντας αδιάφοροι, τον κοιτάζουμε και λέμε «Φτου να μη ματιαστεί! Μάσαλα! αραβιστί, και πέσει πάνω στα κεφάλια μας».
Όπως πληροφορήθηκα από τον τοπικό τύπο, η Γενική Γραμματέας του Υπουργείου Πολιτισμού επισκέφθηκε προεκλογικά, στις 24 του Απρίλη, την πόλη μας, επιθεώρησε έργα, έδωσε εντολές για άμεσες αποπερατώσεις κ. λπ... . Aνάμεσα στα τόσα έργα που ανέφερε, συζήτησε και για τις εργασίες αποκατάστασης στο τζαμί της βαλιδέ σουλτάνας (Ρεθεμνιώτικα Νέα 25-4-2014). Έτσι απλά συζήτησε, χωρίς να αναφερθεί αν υπάρχει μελέτη, αν υπάρχει χρηματοδότηση, και αν αποκατασταθεί, πότε θα αποκατασταθεί; και ως τι θα χρησιμοποιηθεί; πάλι ως αποθήκη ή κάτι άλλο. Προεκλογικά χορταίνουμε από θα και μετεκλογικά πεθαίνουμε της πείνας. Η κυρία Γενική Γραμματέας δεν πέρασε από το κέντρο της πόλης; Δεν είδε τα χάλια του τζαμιού και ότι ο μιναρές του άρχισε να καταρρέει, που στο κάτω - κάτω είναι και ιδιοκτησία του Υπουργείου της!!!
Μήπως, λέω εγώ τώρα, πρέπει να επιληφθεί και πάλι ο Εισαγγελέας για να αρχίσουν πάλι οι αρμόδιοι - αναρμόδιοι να τρέχουν ομαδικά, μήπως και καταφέρουμε να σώσουμε το μνημείο και σε καμιά δεκαετία, ίσως το δούμε αναστηλωμένο.
Υ. Γ Αυτό το άρθρο είχε γραφεί από 5-4-2014. Δεν το έδωσα όμως για δημοσίευση, για να μην πουν ότι ήθελα να θίξω τον α ή β υποψήφιο κατά τις εκλογές. Έτσι έγινε μια παρέμβαση, ως προς την επίσκεψη της κ. Γενικής Γραμματέας του Υπουργείου Πολιτισμού την 24-4-2014 στην πόλη μας.
