Μια σημαντική εκπαιδευτική πρωτοβουλία υλοποιήθηκε από τον Οκτώβριο και μέχρι το Δεκέμβριο του 2014, σε ένα από τα τμήματα του 2θέσιου Νηπιαγωγείου Μισσιρίων σε μια συνέργεια με τη Μονάδα Σχολικής Ψυχολογίας του Παιδαγωγικού Τμήματος Προσχολικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Κρήτης. Στόχος ήταν να υλοποιηθεί στη πράξη ένα πιλοτικό πρόγραμμα που ονομαζόταν «Διάλογοι με τη Φύση». Το πρόγραμμα αυτό ήταν βασισμένο στην καινοτόμα εκπαιδευτική φιλοσοφία του Ιταλού Lorris Malaguzzi και των νηπιαγωγείων της περιοχής του Reggio Emilia της Ιταλίας. Στο συγκεκριμένο πρόγραμμα και λόγω της επιλεγμένης θεματικής ενσωματώθηκαν και κάποια στοιχεία της αγωγής υπαίθρου (outdoor education). Η βασική φιλοσοφία του Μαlaguzzi είναι ότι η εκπαίδευση είναι μια ευκαιρία για εξέλιξη και χειραφέτηση του ατόμου και του κοινωνικού συνόλου. Είναι ένα εφόδιο για να κατακτούμε γνώσεις, να μαθαίνουμε και να ζούμε μαζί συνεργαζόμενοι.
Η φιλοσοφία του Reggio Emilia η οποία ενσωματώθηκε στη παιδαγωγική πράξη για να διδαχθούν οι «Διάλογοι με τη Φύση» είναι ότι η γνώση δεν είναι δεδομένη και δεν την κατέχει μόνο ο παιδαγωγός. Η γνώση συν-δημιουργείται και εξελίσσεται διαμέσου της αλληλεπίδρασης με τα παιδιά και του διαλόγου μαζί τους. Τα ενδιαφέροντα και οι ερωτήσεις των παιδιών είναι η καθοδηγούσα αρχή των μαθημάτων. Τα παιδιά εμπλέκονταν σε ένα διάλογο με τους παιδαγωγούς οι οποίοι άκουγαν ενεργητικά τις ερωτήσεις τους για τη φύση και το περιβάλλον, αφουγκράζονταν το πώς τα παιδιά μάθαιναν για τα φυτά και το φυτικό βασίλειο και μ’ όλες αυτές τις πληροφορίες σχεδιαζόταν και υλοποιούνταν κάθε μάθημα. Μερικές βασικές αρχές της φιλοσοφίας του Reggio Emilia είναι οι ακόλουθες:
- Τα παιδιά είναι ενεργοί πρωταγωνιστές στην ανάπτυξη και μάθησή τους. Διαθέτουν εξαιρετικές δυνατότητες μάθησης οι οποίες πρέπει να απελευθερώνονται στο ιδανικό εκπαιδευτικό περιβάλλον.
- Οι Εκατό γλώσσες των παιδιών. Πρόκειται για μια παρομοίωση του ίδιου του Μαlaguzzi που αναδεικνύει ότι τα παιδιά μαθαίνουν με 100 διαφορετικούς τρόπους (π.χ διαμέσου της τέχνης, της μουσικής, της βιωματικής μάθησης, της κίνησης, της συνεργατικής ομαδικής δουλειάς κα). Τα παιδιά κατέχουν εξαιρετικές δυνατότητες για μάθηση αρκεί να τους δοθεί το περιβάλλον και η παιδαγωγική προσέγγιση να τις ξεδιπλώσουν.
- Οι παιδαγωγοί βασίζονται στην ενεργητική ακρόαση των αναγκών, των ενδιαφερόντων και των ερωτήσεων των παιδιών και σχεδιάζουν δραστηριότητες για να εξελίξουν τη μάθηση των παιδιών σε διάφορους τομείς. Οι αξίες της συμμετοχής και της ενεργητικής ακρόασης είναι το θεμέλιο μιας συμμετοχικής εκπαίδευσης και παιδαγωγικής με επίκεντρο το παιδί. H ενεργητική στάση ακρόασης μεταξύ των ενηλίκων, των παιδιών και του περιβάλλοντος αποτελεί τη βάση και το πλαίσιο κάθε εκπαιδευτικής σχέσης. Το περιβάλλον (φυσικό και το περιβάλλον νηπιαγωγείου) σύμφωνα με την φιλοσοφία του Reggio Emilia είναι ο τρίτος δάσκαλος.
- Η μάθηση ως ατομική & ομαδική δημιουργία. Η μαθησιακή διαδικασία πρέπει να διευκολύνεται από στρατηγικές έρευνας ,σύγκρισης ιδεών και συμμετοχής. Οφείλουμε να αξιοποιούμε την διαίσθηση ,την δημιουργικότητα και την περιέργεια.
- Το νηπιαγωγείο και σχολείο είναι ενεργό κύτταρο της τοπικής κοινωνίας και αλληλεπιδρά με αυτή και να εμπλέκει γονείς, παιδιά, παιδαγωγούς και δυνάμει όλους τους ενηλίκους.
Ξεκινώντας από την παραπάνω φιλοσοφία υλοποιήθηκαν στο πλαίσιο του Σεμιναρίου Σχολικής Ψυχολογίας των φοιτητριών του Προσχολικής Τμήματος Προσχολικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Κρήτης μια σειρά από εναλλακτικά μαθήματα με απόλυτη επιτυχία. Ο υπεύθυνος υλοποίησης δράσεων μαζί με τις φοιτήτριες προσέγγισαν και δίδαξαν θεματικές σχετικές με την φύση και το φυσικό περιβάλλον μέσα από έρευνα, πειραματισμό, κίνηση και παιχνίδι. Οι θεματικές που καλύφθηκαν και συμπληρώθηκαν με βιωματικές δραστηριότητες ήταν σχετικές με την ανάπτυξη των φυτών και τη δημιουργία σχολικού κήπου (φύτεμα φυτών και βολβών) και την κατανόηση της ανάπτυξης των φυτών, των λουλουδιών και των δέντρων. Επίσης τα παιδιά επισκέφτηκαν το φυτώριο, συζήτησαν με τον κηπουρό, πήγαν εκδρομή στο δάσος και έμαθαν βιωματικά καθώς εξερευνούσαν το δάσος, έτρεξαν και έκαναν παιχνίδια, εικαστικές κατασκευές, και τέλος άκουσαν και τραγούδησαν τραγούδια σχετικά με τη φύση και το φυσικό περιβάλλον.
Το εικαστικό κομμάτι του προγράμματος υλοποιήθηκε από τον εικαστικό και έμπειρο εκπαιδευτικό κ. Κώστα Χρηστίδη. Τα παιδιά υπό την καθοδήγησή του είχαν μερικά ερεθίσματα land art (τέχνης στο φυσικό περιβάλλον) και μετά κατασκεύασαν στη τάξη του νηπιαγωγείου με υλικά που είχαν φέρει από την εκδρομή τους στο δάσος, μια εικαστική κατασκευή που ονομάστηκε το «Χαλί της Φύσης». Τα παιδιά σε ένα χαρτί μέτρου έκαναν τη δική τους σύνθεση με υλικά από τη φύση και το περιβάλλον που είχαν μαζέψει όπως πευκοβελόνες, κλαδάκια, χώμα, κουκουνάρια και όλα μαζί τα κόλλησαν σ ένα φυσικό κολλάζ με αληθινά υλικά. Η τέχνη και η έκφραση των παιδιών διαμέσου αυτής είναι ένα σημαντικό κομμάτι της αισθητικής αγωγής που είναι σημαντική στη φιλοσοφία των νηπιαγωγείων του Reggio. Γι αυτό σε κάθε νηπιαγωγείο υπάρχει το aτελιέ και ο εικαστικός που βοηθά τα παιδιά να εκφραστούν διαμέσου της τέχνης και να κατανοήσουν έννοιες και γνώσεις για τον κόσμο και όλη τη σφαίρα του επιστητού.
Το παραπάνω πρόγραμμα υλοποιήθηκε για πρώτη φορά στο Ρέθυμνο, και η υποδοχή του από τα παιδιά, τους γονείς και τους παιδαγωγούς και τους φοιτητές ήταν θετική. Η απήχησή του ως πιλοτικό πρόγραμμα φαίνεται να έχει πετύχει τον παιδαγωγικό του στόχο. Η ατμόσφαιρα της τάξης στο νηπιαγωγείο έχει αλλάξει και οι παιδαγωγοί, οι γονείς και οι μαθητές πήραν μια γεύση μιας άλλης προσέγγισης στη μάθηση και στην αλληλεπίδραση των παιδιών μεταξύ τους και με τους παιδαγωγούς.
Την ψυχοπαιδαγωγική εποπτεία και συντονισμό του όλου εγχειρήματος είχε ο Επίκουρος καθηγητής Σχολικής Ψυχολογίας, Υπεύθυνος Καθηγητής της Μονάδας Σχολικής Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης, Αναστάσιος Ματσόπουλος, Ph.D πλαισιωμένος από μια ευρηματική συντονιστική ομάδα αποτελούμενη από την κ. Καλαϊτζάκη Τόνια (Διευθύντρια του Νηπιαγωγείου), τον Καθηγητή Φυσικής Αγωγής Λαμπαθάκη Μιχαήλ (MSc) (Υπεύθυνο Υλοποίησης Δράσεων) του ΕΕΕΕΚ Ρεθύμνου και τις φοιτήτριες του Παιδαγωγικού Τμήματος Προσχολικής Εκπαίδευσης: Λεμονάκη Μαρία, Πλακιά Γεωργία, Σπυρλιδάκη Ελένη, Βρανάκη Πόπη, Παπαδάκη Αγάπη και Λέγγα Ηλιάνα.
Οι προοπτικές από την υλοποίηση του παρόντος πιλοτικού προγράμματος και η επέκταση του συγκεκριμένου παιδαγωγικού μοντέλου προσχολικής αγωγής του Reggio Emilia στη Κρήτη και στα νηπιαγωγεία της, αξιολογούνται και θα παρουσιαστούν στο ευρύτερο κοινό καθώς και στους παιδαγωγούς και τους γονείς το επόμενο διάστημα.
