Η Κούφη, ένα όμορφο γραφικό χωριό με πανέμορφη θέα προς το Κρητικό πέλαγος, από τις Μαδάρες μέχρι το Ακρωτήρι των Χανίων και από την παραλία της Επισκοπής μέχρι τον Κρυονερίτη. Χωριό της ενδοχώρας του Ρεθύμνου διατηρεί την αυθεντική φυσιογνωμία του χωρίς να επηρεαστεί από τον τουρισμό και με φιλόξενους κατοίκους.
Το ιδιαίτερο όνομα του χωριού
Σύμφωνα με την παράδοση δύο είναι οι εκδοχές για το πώς προέκυψε το όνομα του χωριού, η πρώτη είναι ότι το χωριό κτίστηκε πάνω σε μία πλάκα και από κάτω ήταν κούφιο και ονομάστηκε Κούφη. Η δεύτερη εκδοχή λέει ότι στο χωριό στα πρώτα του χρόνια κατοικούσαν 7 οικογένειες και μία απ’ αυτές είχε μια γριά που προμήθευε τον κόσμο βότανα και διάφορα γιατρικά. Όλοι έλεγαν θα πάμε στην κουφή όταν ήθελαν να ζητήσουν γιατροσόφι. Κατά πάσα πιθανότητα το όνομα του χωριού να προήλθε σύμφωνα με τη δεύτερη εκδοχή, μόνο ο τόνος άλλαξε πηγαίνοντας από τη λήγουσα στη παραλήγουσα Κουφή – Κούφη.
Ιστορία του χωριού
Οι πρώτες πληροφορίες για την ύπαρξη του χωριού είναι γύρω στον 14ο αιώνα από τον Φραντσέσκο Μπαρότση. Σύμφωνα με τα γραφόμενά του στο χωριό κατοικούσαν 64 κάτοικοι το 1577. Συμπεραίνεται από τα θολωτά κτίσματα και τις καμάρες που υπάρχουν σε αρκετά σπίτια του χωριού ότι η Κούφη έζησε την ενετοκρατία. Το 1630 η Κούφη υπαγόταν στο διαμέρισμα του Ρεθύμνου και 3 χρόνια αργότερα υπήρξε σκοπιά των Ενετών για τη φρούρηση του βορειοδυτικού Ρεθύμνου. Στη συνέχεια επί Τουρκοκρατίας όταν ξέσπασε η Επανάσταση του 1821, στην Κούφη, την Αρχοντική και την Επισκοπή ορίστηκε καθολικός προεστός ο Μάρκος Παπαδάκης από την Επισκοπή. Στην Επανάσταση του 1866 στην Επισκοπή έφτασαν 4 τάγματα τουρκικού στρατού με στόχο την κατάληψη του κάτω Μυλοποτάμου. Μια μερίδα από τα 4 αυτά τάγματα έστησε σκηνές κοντά στην Κούφη, αναγκάστηκε μετά από επέμβαση των επαναστατών του Ρεθύμνου να φύγει από το χωριό και να ενωθεί με το κύριο σώμα που βρισκόταν στην Επισκοπή.
Τα επόμενα χρόνια το χωριό εντάχθηκε στη δήμο Αργυρούπολης (1881) με 139 χριστιανούς κατοίκους, και δεν κατοικήθηκε ποτέ από Τούρκους, ο πληθυσμός του διατηρήθηκε αμιγώς ελληνικός. Το 1900 είχε 188 κατοίκους και υπαγόταν στο δήμο Λαππαίων . Το 1928 αποτέλεσε μια ενιαία κοινότητα με το χωριό Αρκούδαινα τη σημερινή Αρχοντική και είχε συνολικά 230 κατοίκους. Το 1930 έγινε αυτόνομη κοινότητα με πρώτο πρόεδρο το Νίκο Αναστασάκη. Τότε λειτούργησε και το νέο δημοτικό σχολείο του χωριού που χτίστηκε δίπλα στην εκκλησία της Αγίας Μαρίνας σε οικόπεδο δωρεά του Γεωργίου Τριπολιτάκη. Τρία χρόνια μετά το 1933 εγκαταστάθηκε η πρώτη τηλεφωνική κοινοτική εγκατάσταση στην Κούφη.
Κατά τη Μάχη της Κρήτης το 1941 οι Γερμανοί εισέβαλαν στο χωριό και οι κάτοικοι αναζήτησαν τη σωτηρία τους σε διάφορα κρησφύγετα μέσα και έξω από την Κούφη. Στην Εθνική Αντίσταση δεν ήταν λίγοι οι Κουφιανοί που συμμετείχαν ενεργά στον αγώνα για την ελευθερία, το 1944 αντιστασιακές ομάδες σκότωσαν ένα Γερμανό στην περιοχή της Κούφης. Οι Γερμανοί διέπραξαν αντίποινα βομβαρδίζοντας την επόμενη μέρα το χωριό, από τον Αποκόρωνα, χωρίς σημαντικές ζημιές στα σπίτια. Οι κάτοικοι το απέδωσαν σε θαύμα της Αγίας Μαρίνας, της προστάτιδας του χωριού.
Στα μεταπολεμικά χρόνια και συγκεκριμένα το 1964 η Κούφη ήταν από τα πρώτα χωριά της Κρήτης που απέκτησε αποχετευτικό δίκτυο και ηλεκτρικό ρεύμα. Το 1978 ιδρύθηκε ο Πολιτιστικός Σύλλογος Η Αγία Μαρίνα με πρώτο πρόεδρο τον Μαρίνο Τσουκνάκη από τους Κουφιανούς της Αθήνας. Το 1991 η κοινότητα Κούφης μαζί με τις τότες κοινότητες της Καρωτής, της Αρχοντικής και της Επισκοπής πρωτοστάτησαν σε εθελούσια συνένωση για την ίδρυση του δήμου Επισκοπής με συνολικό πληθυσμό 1533 κατοίκους. Το 1993 ήταν η τελευταία χρονιά που λειτούργησε το δημοτικό σχολείο του χωριού και από τότε τα λίγα παιδιά της Κούφης πηγαίνουν στο δημοτικό σχολείο της Επισκοπής. Το 1997 ξεκίνησε το εθνικό πρόγραμμα Ιωάννης Καποδίστριας και ο δήμος Επισκοπής μετονομάστηκε σε δήμο Λαππαίων και εντάχθηκαν σε αυτόν και οι άλλες γειτονικές κοινότητες. Από το 2010 που ξεκίνησε το πρόγραμμα Καλλικράτης ο δήμος Λαππαίων ενσωματώθηκε στον ευρύτερο δήμο Ρεθύμνου.
Οικονομία του χωριού
Η οικονομία της Κούφης και της ευρύτερης περιοχής βασίζεται στην ελαιοπαραγωγή και την κτηνοτροφία. Στην είσοδο του χωριού λειτουργεί βιοτεχνική μονάδα ζωοτροφών. Πολλοί από τους κατοίκους λόγω και της μικρής απόστασης από το Ρέθυμνο, έχουν σπίτι στο χωριό αλλά παράλληλα ασκούν την επαγγελματική τους δραστηριότητα στην πόλη και γενικά εκτός της Κούφης.
Ο Ιερός Ναός της Αγίας Μαρίνας, προστάτιδας του χωριού
Η εκκλησία της Αγίας Μαρίνας της πολιούχου του χωριού βρίσκεται στο κέντρο του χωριού, δίπλα στο παλιό σχολείο. Κτίστηκε το 1902 – 1907 με πρωτομάστορα τον Δεληγιώργη στο σημείο όπου προϋπήρξε μικρότερη εκκλησία αφιερωμένη στην Αγία Μαρίνα μαζί με το νεκροταφείο της Κούφης. Ο ναός έχει ένα αξιόλογο ξυλόγλυπτο τέμπλο που κατασκευάστηκε από τον Γεώργιο Παπαδογιάννη, ενώ η εικόνα της Αγίας Μαρίνας είναι έργο του 1876 και αγιογραφήθηκε από τον αγιογράφο Βιβυλάκη και θεωρείται θαυματουργή. Τα τελευταία χρόνια αναπαλαιώθηκε εξωτερικά με πρωτοβουλία του προηγούμενου εφημερίου της ενορίας πατρός Εμμανουήλ Σουχλάκη.
Γιώργος Λινοξυλάκης
Πηγές: Ρεθεμνιώτικος Πανδέκτης, Λευτέρη Κρυοβρυσανάκη εκδ.Τυποσπουδή 1993
