1Η ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ
Ἀπολυτίκιον
Ἦχος α’.
Εἰκόνα σου ἁγίαν, Ἐλευθερώτριαν Ἄχραντε, νῦν πανευλαβῶς προσκυνοῦντες, γεραίρομεν, Παρθένε· ἐπέστη γὰρ σκέπη πρὸς ἡμᾶς, βραβεύουσα θαυμάτων προχοήν. Ἐκ παντοίων κινδύνων, καὶ νόσων ἡμᾶς ἀπαλλάττουσα εὐχαρίστως βοῶμεν. Δόξα τῷ σὲ δοξάσαντι Θεῷ, δόξα τῷ σὲ μεγαλύναντι, δόξα τῷ ἐλευθερώσαντι ἡμᾶς διὰ τοῦ τόκου σου.
Η Υπέρμαχος Στρατηγός, η Δέσποινα του κόσμου, η ελπίς και προστασία των πιστών, του κόσμου η σκέπη, των πιστών το καύχημα, το σεβάσμιον καύχημα ιερέων ευλαβών, ο ασάλευτος πύργος της Εκκλησίας. Αυτές είναι λίγες μόνο από τις εκατοντάδες προσωνυμίες προς το πρόσωπο της Υπεραγίας Θεοτόκου. Η θέση της στο μυστήριο της Θείας Οικονομίας είναι εξέχουσα, ως πρότυπο αγνείας και ταπεινοφροσύνης, αξιώθηκε να γίνει <<κλίμαξ επουράνιος, δι’ης κατέβη ο Θεός>> αλλά και <<γέφυρα μετάγουσα τους εκ γης προς ουρανόν>>. Μέχρι της συντελείας των αιώνων η Μητέρα του Θεού και Λόγου, Ιησού Χριστού και μητέρα όλων των χριστιανών που την επικαλούνται με πίστη δεν παύει να είναι η προστασία των χριστιανών και των εν σκότει η οδηγός. Ναοί σ’ όλη την Ορθοδοξία και τον Ελληνισμό, μικρές και μεγάλες Θεομητορικές εορτές προς το πρόσωπό της. Μία απ’ αυτές τις εορτές είναι και η εορτή της Παναγίας της Ελευθερώτριας που εορτάζει κάθε χρόνο την 1η Οκτωβρίου* στο Ρέθυμνο. Το άρθρο είναι αφιερωμένο στη μεγάλη αυτή εορτή και με τη συγγραφή του ελπίζουμε να φέρουμε σε γνώση της εορτής αυτής το ρεθεμνιώτικο εκκλησίασμα.
Η Υπεραγία Θεοτόκος στην Ελληνική ιστορία
Από το 626 μ.Χ., όταν οι Έλληνες της Ρωμανίας (Βυζαντίου) ανακήρυξαν τη Θεοτόκο σε Υπέρμαχο Στρατηγό, η οποία σώζει τη Βασιλεύουσα και το Γένος, αισθανόμαστε την Παναγία πολύ κοντά στον λαό μας και στις εθνικές περιπέτειές μας.
Πολύ σωστά οι θεολόγοι θα μας θυμίσουν ότι ο Χριστός ήλθε για να σώσει όλους τους ανθρώπους και ότι δεν είναι σωστό να συνδέουμε τη Θεοτόκο μόνο με ένα έθνος. Όμως η Παναγία βοηθεί τους αδικουμένους όταν κινδυνεύουν από «επιδρομής αλλοφύλων» και ο Ελληνισμός υπήρξε πολλές φορές αδικημένος. Γι’ αυτό και άλλοτε και σήμερα την τιμούμε ως Μητέρα μας.
Στα επόμενα χρόνια και μετά την Άλωση της Πόλης το 1453 η προσευχή και η ελπίδα των υπόδουλων Ελλήνων ήταν στην Παναγία <<Σώπασε, κυρά Δέσποινα, και μην πολυδακρύζεις, πάλι με χρόνους με καιρούς πάλι δικά Σου θα’ ναι>>, ήταν οι στίχοι που εξέφρασαν τη Μεγάλη Ιδέα, και τον ξεσηκωμό του 1821. Στην Παναγία έκανε τα τάματά του πριν από τις μεγάλες μάχες ο θρυλικός Θεόδωρος Κολοκοτρώνης. Εκείνη έφεραν ως σύμβολο Πίστης και ελπίδας διάφορες σφραγίδες τοπικών Βουλών πριν και κατά τη διάρκεια της Επανάστασης. Η Βουλή των Ψαρών είχε στη σφραγίδα της την Παναγία και τον Άγιο Νικόλαο. Στην Κρήτη η Επαναστατική Επιτροπή το 1821 στη σφραγίδα της είχε την Παναγία του Λουτρού. Στην Τήνο στις 30 Ιανουαρίου 1823 βρέθηκε η θαυματουργή εικόνα της, την οποία είδε στο όραμά της η Οσία Πελαγία. Τον Δεκαπενταύγουστο του 1940 όταν τορπιλίστηκε το αντιτορπιλικό Έλλη από τους Ιταλούς χαρακτηρίστηκε από τους Έλληνες ως μεγάλη προσβολή και υπό την προστασία της Παναγίας γράφτηκε η εποποιία του Ελληνοϊταλικού πολέμου. Τέλος στη Σουμελά της Τραπεζούντας και του Βερμίου προσέρχονται οι περήφανοι Πόντιοι για να τονίσουν ότι δεν ξεχνούν τις ρίζες τους.
Η Αγία Σκέπη της Παναγίας και το έπος του 1940
Την εποχή του Αυτοκράτορα Λέοντος του Μεγάλου (457 – 474 μ. Χ.) ζούσε στην Κωνσταντινούπολη ο όσιος Ανδρέας, ο κατά Χριστόν σαλός. Μια νύχτα που γινότανε αγρυπνία στο Ναό της Παναγίας των Βλαχερνών, ο όσιος Ανδρέας μαζί με τον μαθητή του Επιφάνιο, που έγινε αργότερα πατριάρχης Κων/πόλεως (520-536 μ. Χ.), είδαν την Υπεραγία Θεοτόκο οφθαλμοφανώς, όχι σε όραμα, να μπαίνει από την κεντρική πύλη του ναού. Την συνόδευαν οι Ιωάννης ο Πρόδρομος και Ιωάννης ο Θεολόγος και πλήθος αγγέλων. Αφού μπήκε μέσα στο ναό προχώρησε στον σολέα. Εκεί γονάτισε και προσευχήθηκε πολλή ώρα με θερμά δάκρυα υπέρ της σωτηρίας των πιστών, ενώ την βλέπανε μόνο ο Ανδρέας και ο Επιφάνιος. Αφού προσευχήθηκε για πολύ η Θεοτόκος σηκώθηκε και μπήκε μέσα στο ιερό, όπου φυλασσόταν το μαφόριο της δηλαδή το τσεμπέρι της, το πήρε στα χέρια της και βγαίνοντας έξω το άπλωσε πάνω από τους πιστούς, για να δείξει ότι τους σκέπει και τους προστατεύει.
Αυτό είναι το γεγονός το οποίο στάθηκε αφορμή η Εκκλησία μας να καθιερώσει την γιορτή της αγίας Σκέπης δηλαδή τη γιορτή προς τιμή της Παναγίας, η οποία σκεπάζει (σκέπει) και προστατεύει το λαό του Θεού και φωτίζει τους πιστούς στο δρόμο για την τελείωση. Μας σκεπάζει με τις προσευχές της, με τις παρακλήσεις της και με τα δάκρυά της. Η Παναγία μας άπλωσε το μαφόριο της εντός του ναού και σκέπασε όσους αγρυπνούσαν και προσευχόταν. Με την ενέργεια αυτή θέλει να πει ότι πρέπει να έχουμε ουσιαστική σχέση με την Εκκλησία για να μας σκεπάσει με τις πρεσβείες της. Την εορτή της αγίας Σκέπης τη γιορτάζουμε κάθε χρόνο στις 28 Οκτωβρίου.
Η γιορτή αυτή μετατέθηκε από την εκκλησία μας το 1952 από την 1η Οκτωβρίου την 28η ως ένδειξη ευγνωμοσύνης προς τη μητέρα του Θεού για τη σκέπη και την προστασία της στον αγώνα των Ελλήνων απέναντι στον αλαζονικό ιταλικό στρατό.
Δεν χωράει αμφιβολία ότι η εποποιία του 1940, αποτελεί ένα θαύμα, είναι ένα από τα πολλά θαύματα στην ιστορία των Ελλήνων. Δεν μπορεί να είναι καρπός αποκλειστικά ανθρώπινου αγώνα. Η θεϊκή χάρη συνεργάσθηκε με την ανθρώπινη προσπάθεια. Και είναι δίκαιο που μαζί με τα θριαμβευτικά σαλπίσματα πάνω από τους τάφους των ηρώων, σήμαναν δοξαστικές καμπάνες για ένα ‘’ευχαριστώ’’ στην Παναγία, σ’ εκείνη, στην οποία η εθνική συνείδηση απέδωσε για μια ακόμα φορά ‘’τα νικητήρια’’. Τη Σκέπη των αγωνιστών. Την Ελευθερώτρια των σκλαβωμένων.
Γιατί στα κρίσιμα χρόνια του πολέμου οι Έλληνες εμπιστεύθηκαν στα χέρια της Παναγίας τον αγώνα τους. Ζήτησαν τη μητρική προστασία της για να υπερασπιστούν τα δίκαιά τους. Και ήταν τόση η πίστη τους, ώστε την έβλεπαν να τους εμψυχώνει και να τους σκεπάζει, καθώς πολεμούσαν απεγνωσμένα στα χιονισμένα βουνά της Πίνδου και της Αλβανίας. Η άλλοτε Υπέρμαχος Στρατηγός των Ρωμιών γίνεται η Αγία Σκέπη των αγωνιστών και το θαύμα επαναλαμβάνεται. Χάρη στην πίστη που θερμαίνει τις ψυχές τους οι μαχητές περιφρονούν τη λογική των αριθμών και αντιστέκονται στις σιδερόφρακτες εχθρικές στρατιές με ηρωισμό που κινεί τον παγκόσμιο θαυμασμό.
Η εικόνα της Παναγίας της Ελευθερώτριας
Η εικόνα της Παναγίας Ελευθερώτριας που κατά την παράδοση φιλοτέχνησε ο Αντώνιος Στανίτσας δεν έχει τα στοιχεία της βυζαντινής τεχνοτροπίας. Η μορφή της Θεοτόκου και του Χριστού έχουν στοιχεία από δυτικές επιδράσεις, όπου η Παναγία και ο Ιησούς παριστάνονται ανθρώπινοι, ωραίοι σωματικά, με ενδυμασίες πολυτελείς, όχι πνευματοποιημένοι όπως στη βυζαντινή τέχνη. Η απεικόνιση είναι τελείως φυσική, πράγμα που δεν συμβαδίζει με τη βυζαντινή τεχνική, η οποία έχει ως σκοπό να εκφράσει όχι μόνο το φυσικό αλλά και το υπερφυσικό. Ενυπάρχει το στοιχείο της δόξας και της αστραφτερής αλλοίωσης. Πρόσωπα και ενδύματα ακτινοβολούν, ενώ από το κεφάλι της Παναγίας εφτά σπαθωτές δέσμες φωτεινών γραμμών προσδίδουν στο έργο πνευματικότητα και κάποια παρουσία του ακτίστου φωτός. Αντίθετα προς τα καθιερωμένα, το φόντο δεν είναι χρυσό αλλά γαλαζοπράσινο. Το βρέφος Ιησούς κρατάει στο αριστερό χέρι κλειστό ειλητάριο, δείγμα της ιδιότητάς του ως Διδασκάλου. Τα μάτια της Παναγίας και του Χριστού είναι μεγάλα για λόγους συμβολικούς: Για να μας θυμίζουν ότι έχουν θεαθεί, δει, τα μεγάλα και υψηλά. Η ιερή πάντως εικόνα της Ελευθερώτριας, πολύ γνωστή και διαδεδομένη, εγείρει αισθήματα ευλάβειας και ευγνωμοσύνης στους Χριστιανούς που την έχουν πάνω τους ή στο εικονοστάσι του σπιτιού, στο αυτοκίνητο, το γραφείο ή το κατάστημά τους και σε κάθε περίσταση επικαλούνται τη μεσιτεία της.
Η εορτή της Παναγίας Ελευθερώτριας στην Άνω Καλλιθέα Ρεθύμνου
Αγαπητοί Ρεθεμνιώτες η γειτονιά της Άνω Καλλιθέας έχει κάθε χρόνο στις 1 και 2 Οκτωβρίου το εορταστικό της διήμερο. Η ταπεινή ενορία της Παναγίας Ελευθερώτριας της οποίας ο Ιερός Ναός βρίσκεται στην περιοχή πάνω από το ΚΕΚΥΚΑΜΕΑ, θεμελιώθηκε στις 13 Απριλίου 2005. Το κεντρικό κλίτος είναι αφιερωμένο στην Παναγία την Ελευθερώτρια (1 Οκτωβρίου), το νότιο στους Αγίους Κυπριανό και Ιουστίνη (2 Οκτωβρίου) και το βόρειο στον Άγιο Φανούριο (27 Αυγούστου). Μέχρι σήμερα όμως λόγω ποικίλων δυσκολιών κυρίως οικονομικών, δεν έχει ολοκληρωθεί η αποπεράτωση του ναού με αποτέλεσμα να παραμένει ημιτελής, ενώ το εκκλησιαστικό συμβούλιο με επικεφαλής τον πάτερ Εμμανουήλ Σαρρή, αγωνίζεται όλα αυτά τα χρόνια έτσι ώστε να μπορέσει κάποια στιγμή στο μέλλον να ολοκληρωθεί η αποπεράτωσή του ναού. Ας ελπίσουμε στο μέλλον με τη χάρη της Παναγίας να κτιστεί κάποτε ένας Ιερός Ναός που θα αποτελέσει το στολίδι και το καμάρι της Άνω Καλλιθέας και όλου του Ρεθύμνου.
*Κανονικά η εορτή είναι στις 28 Οκτωβρίου, αυτή την ημέρα εορτάζεται η Παναγία η Ελευθερώτρια στην Αθήνα και το Διδυμότειχο, ενώ στη Σαλαμίνα στις 12 Οκτωβρίου. Στο Ρέθυμνο εορτάζεται την 1η Οκτωβρίου κατόπιν απόφασης του Μακαριστού Μητροπολίτη Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου Ανθίμου για να μην συμπίπτει με την εορτή των Αγίων Τεσσάρων Μαρτύρων στις 28 Οκτωβρίου, μαζί με το Ρέθυμνο την 1η Οκτωβρίου εορτάζει η Παναγία η Ελευθερώτρια στο Βασσαρά της Σπάρτης.
Γιώργος Λινοξυλάκης
Πηγές: Παναγίες των Ελλήνων, Η Ελευθερώτρια εκδ. Σαΐτης
