ΕΞΑΡΤΗΣΙΟΓΟΝΕΣ ΟΥΣΙΕΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΠΟΣΥΝΘΕΣΗ:
ΦΤΑΙΝΕ ΜΟΝΟ ΟΙ ΟΥΣΙΕΣ Ή ΚΑΙ ΤΟ «ΚΛΟΥΒΙ»;
Ναρκομανής είναι κάποιος που χρησιμοποιεί το σώμα του
για να πει στην κοινωνία ότι κάτι δεν πάει καλά.
(Stella Adler, 1901- 1992)
Αίθουσα Εκδηλώσεων στο Σπίτι του Πολιτισμού
Τετάρτη 21 Μαρτίου 2018
Ώρα: 18.30
Παρουσίαση: Ομάδα μαθητών του 3ου Γενικού Λυκείου Ρεθύμνου
Επιστημονική Eπιμέλεια – Συντονισμός: Μ.Γασπαράκης (PhD)
Από εκείνη την ημέρα, έγινα τοξικομανής της κοκαΐνης… Παίζεις με τον θάνατο…
Υπήρχαν φορές που έπεφτα κάτω στο πάτωμα, η καρδιά μου χτυπούσε δυνατά, τρόμαζα, νόμιζα ότι θα πεθάνω. Εκείνη τη στιγμή ορκιζόμουν σε θεούς και δαίμονες ότι αν επιζήσω δεν θα το ξανακάνω ποτέ. Σηκωνόμουν, και μετά από λίγο έπαιρνα ξανά δόση.
(Τζιμ Σλόαν, Φιλαδέλφεια ΗΠΑ)
Σήμερα, η αντιμετώπιση των ναρκωτικών, αλλά και κάθε εξαρτησιογόνου ουσίας (LSD, νικοτίνη, αλκοόλη, κλπ.) είναι ένα μείζον κοινωνικό πρόβλημα.
Όμως, παρά τις συντονισμένες προσπάθειες κυβερνήσεων, διωκτικών αρχών και επιστήμης, φαίνεται ότι το πρόβλημα δεν αντιμετωπίζεται αποτελεσματικά και το κόστος (προσωπικό, κοινωνικό και οικονομικό) είναι τεράστιο. Το βασικό ερώτημα που πρέπει να τεθεί είναι: Γιατί μερικοί άνθρωποι «σαγηνεύονται» από ορισμένες ουσίες και τί είναι αυτό που τους προσφέρουν αυτές οι ουσίες που η ζωή δεν μπορεί να τους δώσει;
Στη δεκαετία του 1950, τα πειράματα των James Olds και Peter Milner έδειξαν ότι ένα ποντίκι που βρισκόταν απομονωμένο σ’ένα κλουβί περίπου 400 cm2 (κουτί Skinner) προτιμούσε να πιέζει συνεχώς έναν μοχλό για να διεγείρει ηλεκτρικά μία περιοχή του εγκεφάλου του (την ίδια περιοχή που διεγείρουν τα ναρκωτικά), αντί να πιέζει έναν άλλο μοχλό για λήψη τροφής.
Σύγχρονες απεικονιστικές και λειτουργικές τεχνικές (CT, PET, EEG, MEG, fMRI) έχουν αποδείξει τη σημασία του εγκεφάλου στην εξάρτηση από τα ναρκωτικά και μας παρέχουν πολύτιμες πληροφορίες για τις νευροχημικές και λειτουργικές μεταβολές στους εγκεφάλους των εξαρτημένων ατόμων.
Όμως, φταίνε μόνο οι ουσίες και ο εγκέφαλος ή και το «κοινωνικό κλουβί»;
Η Σημασία του «Κλουβιού»: Το Πάρκο των Ποντικών
Στη δεκαετία του 1970, ο Bruce Alexander (καθηγητής ψυχολογίας στο Simon Fraser University του Καναδά) έθεσε το ερώτημα: ποια θα είναι η συμπεριφορά του πειραματόζωου (ποντίκι) αν αυτό αντί να είναι απομονωμένο, είναι μέλος μίας ομάδας 16-20 ατόμων και των δύο φύλων τα οποία βρίσκονται σ’ένα ευρύχωρο κλουβί περίπου 9 m2 με παιχνίδια και διακοσμημένα ξύλινα τοιχώματα (Πάρκο των Ποντικών);
Στα πειράματα του Alexander μελετήθηκαν (μεταξύ άλλων) δύο ομάδες: ποντίκια που ζούσαν απομονωμένα σε κλουβιά (ομάδα ΚΚ) και ποντίκια που ζούσαν σε ομάδες 16-20 ατόμων (αρσενικά και θηλυκά) στο Πάρκο (ομάδα ΠΠ). Κάθε ομάδα μπορούσε να επιλέξει να πιει είτε ζαχαρωμένο διάλυμα μορφίνης (στα ποντίκια αρέσει πολύ η ζάχαρη), είτε καθαρό νερό.
Κάθε δοχείο ήταν εφοδιασμένο μ’ένα ειδικό καταγραφικό σύστημα και ο Alexander γνώριζε κάθε φορά την ποσότητα καθαρού νερού ή μορφίνης που έπινε ένα συγκεκριμένο ποντίκι.
Τα αποτελέσματα των πειραμάτων αν δεν ήταν εκπληκτικά, ήταν ικανά να θέσουν σοβαρά ερωτήματα για τη σχέση περιβάλλοντος και συμπεριφοράς. Η ομάδα ΚΚ έδειχνε σαφή προτίμηση στο διάλυμα μορφίνης και σύντομα εμφανίστηκαν συμπτώματα εξάρτησης, ενώ η ομάδα ΠΠ έδειχνε σαφή προτίμηση στο καθαρό νερό και σχεδόν αδιαφορούσε για το διάλυμα μορφίνης!
Ιστορία, Κοινωνική Αποσύνθεση και Εξάρτηση
Αν και η κατανάλωση αλκοολούχων ποτών ήταν διαδεδομένη στον Μεσαίωνα, δεν είναι γνωστές αναφορές για κοινωνικό πρόβλημα αλκοολισμού. Η Αγγλία είναι η πρώτη ευρωπαϊκή χώρα της ελεύθερης αγοράς και η πρώτη χώρα στην οποία παρατηρήθηκε σοβαρό πρόβλημα αλκοολισμού (gin craze), την ίδια ακριβώς χρονική περίοδο (1700 – 1760). Οι Κινέζοι έκαναν χρήση οπίου από την εποχή της δυναστείας των Μινγκ (1368 – 1644), αλλά δεν υπάρχουν ιστορικές αναφορές για προβλήματα εξάρτησης. Η εξάρτηση από το όπιο έλαβε σοβαρές κοινωνικές διαστάσεις μετά την ήττα της Κίνας στους Πολέμους του Οπίου (1839 και 1856). Ανάλογα φαινόμενα παρατηρήθηκαν στο Μεξικό και τον Καναδά, όταν οι αυτόχθονες υποχρεώθηκαν να εγκαταλείψουν τον «πρωτόγονο» τρόπο ζωής τους και να ασπαστούν την «πολιτισμένη» ζωή των κατακτητών.
Τα ναρκωτικά και ο Πόλεμος του Βιετνάμ: Ένα Φυσικό Πείραμα
Στον παράλογο πόλεμο του Βιετνάμ, εμφανίστηκε ένα πρόβλημα που κανείς δεν είχε φανταστεί.
Οι μελέτες έδειξαν ότι το 34% των αμερικανών στρατιωτών έκαναν χρήση ηρωίνης και το 20% παρουσίαζαν τα τυπικά συμπτώματα εξάρτησης. Έτσι, ένας νέος φόβος προστέθηκε στις αμερικανικές οικογένειες: ο γιος τους να επιστρέψει ζωντανός, αλλά εξαρτημένος από την ηρωίνη ή άλλο ναρκωτικό. Όμως, οι μελέτες στο ίδιο δείγμα στρατιωτών που είχαν επιστρέψει στις ΗΠΑ έδειξαν ότι μόνο το 7% έκαναν χρήση ηρωίνης και μόνο το 1% ήταν εξαρτημένα άτομα. Άραγε, η πολύ μεγάλη μείωση στα ποσοστά χρήσης και εξάρτησης από την ηρωίνη ήταν τυχαία ή ήταν το αποτέλεσμα της μετάβασης από ένα περιβάλλον κοινωνικής αποσύνθεσης (Βιετνάμ) σ’ένα κοινωνικό περιβάλλον (ΗΠΑ) όπου ο στρατιώτης ένιωθε ότι ήταν αποδεκτός και όχι ένα απόβλητο άτομο (junk = σαβούρα, junky = πρεζόνι ή πρεζάκιας);
Ναρκωτικά και Εξάρτηση: Προσαρμογή στην Κοινωνική Αποσύνθεση;
Έγκυρες μελέτες δείχνουν ότι ο χρήστης ουσιών που γίνεται εξαρτημένο άτομο, προσπαθεί με δραματικό και ολέθριο τρόπο να προσαρμοστεί σ’έναν κοινωνικό ιστό ο οποίος βρίσκεται σε κατάσταση αποσύνθεσης. Η διεθνής επιστημονική βιβλιογραφία αναφέρει πολλές μελέτες οι οποίες δείχνουν έναν ισχυρό συσχετισμό μεταξύ του αισθήματος της κοινωνικής απόρριψης και της πιθανότητας εξάρτησης (ναρκωτικά, αλκοόλη, τυχερά παιχνίδια, video games, κλπ.).
Για παράδειγμα, μία μελέτη έδειξε ότι μόνο το 50% των εξαρτημένων από ηρωίνη κρατουμένων ήθελαν να κάνουν χρήση ηρωίνης στο νοσοκομείο της φυλακής, επειδή βρισκόταν έξω από ένα συγκεκριμένο κοινωνικό «πλαίσιο χρήσης», δηλαδή την ομάδα χρηστών της φυλακής.
Μία άλλη μελέτη στους Μεξικανούς μετανάστες στην Καλιφόρνια, έδειξε ότι το αίσθημα κοινωνικής απόρριψης και όχι η φτώχεια ήταν που οδηγούσε στην εξάρτηση από τα ναρκωτικά και την αλκοόλη. Αντίθετα, αν η χρήση μορφίνης και άλλων οπιοειδών γίνεται για την αντιμετώπιση του πόνου και όχι για προσαρμογή στην κοινωνική αποσύνθεση, τότε τα αποτελέσματα είναι εντελώς διαφορετικά. Για παράδειγμα, τα τελευταία 20-25 χρόνια σε πολλά νοσοκομεία χρησιμοποιείται η συσκευή PCA (Patient Controlled Analgesia, Aναλγησία Ελεγχόμενη από τον Ασθενή), με την οποία ο ασθενής (ο οποίος δεν πρέπει να έχει ιστορικό εξάρτησης) που υποφέρει από χρόνιο και έντονο πόνο εισάγει στον οργανισμό του μορφίνη ή άλλα οπιοειδή χωρίς προβλήματα εξάρτησης. Η πιθανότητα εξάρτησης υπολογίζεται στο 1% και η μέθοδος PCA χαρακτηρίζεται ως πολύ αποτελεσματική και ασφαλής.
Ναρκωτικά: Ιστορία και Εξελικτική Βιολογία
Τα φυτά που παράγουν ψυχοδραστικές ουσίες βρίσκονται στη φύση πάνω από 200 εκατομμύρια χρόνια και είναι γνωστά στον άνθρωπο για περισσότερα από 7000 χρόνια. Η συνύπαρξη και παράλληλη εξέλιξη των ψυχοτρόπων φυτών και θηλαστικών οδήγησε στην ανάπτυξη εγκεφαλικών υποδοχέων των ψυχοδραστικών ουσιών, με αποτέλεσμα τη δημιουργία συναισθηματικής διέγερσης. Η εξελικτική σημασία αυτής της διέγερσης είναι η βελτίωση της προσαρμοστικής ικανότητας του ατόμου και όχι απλά και μόνο η δημιουργία συναισθημάτων «ευφορίας» και «απόλαυσης». Η συναισθηματική διέγερση επιτυγχάνεται μόνο όταν η αξία της προσαρμογής είναι υψηλή, ώστε το θηλαστικό να έχει κίνητρο να επαναλάβει εκείνες τις ενέργειες που αυξάνουν την πιθανότητα επιβίωσης, χωρίς τον κίνδυνο της εξάρτησης.
ΤΟ ΚΡΙΣΙΜΟ ΕΡΩΤΗΜΑ ΕΙΝΑΙ:
ΓΙΑΤΙ Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΕΠΙΜΕΝΕΙ ΝΑ ΥΠΟΤΙΜΑ ΤΗ ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ «ΚΛΟΥΒΙΟΥ» ΣΤΗΝ ΕΞΑΡΤΗΣΗ ΑΠΟ ΤΑ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ ΚΑΙ ΑΛΛΕΣ ΟΥΣΙΕΣ;
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. B.K.Alexander, “The Globalization of Addiction: A Study in Poverty of the Spirit”,
Oxford University Press (2008).
2. Β.K.Alexander et al., “The Effect of Housing and Gender on Morphine Self – Administration
in Rats”, Psychopharmacology, Vol. 58, 175 – 179 (1978).
3. J.Nader et al., “Loss of Environmental Enrichment Increases Vulnerability to
Cocaine Addiction”, Neuropsychopharmacology, Vol.37, 1579 – 1587 (2012).
4. L.R.Whitaker et al., “Social Deprivation Enhances VTA Synaptic Plasticity and
Drug – Induced Contextual Learning”, Neuron, Vol.77, Issue 2, 335 – 345 (2013).
5. “Drug Use Among American High School Seniors, College Students and Young Adults,
1975 – 1990, Volume I, High School Seniors”, US Department of Health and Human
Services – Public Health Service (1991).
6. D.B. Kandel, et al., “Cocaine Use in Young Adulthood: Patterns of Use and Psychosocial
Correlates”, in N. J. Kozel & E. H. Adams (Eds.), Cocaine Use in America:
Epidemiologic and Clinical Perspectives (NIDA Research Monograph, Rockville,
Maryland: National Institute of Drug Abuse (1985).
7. M.M.Kilbey et al., “Cocaine Use and Dependence in Young Adults: Associated Psychiatric
Disorders and Personality Traits”, Drug and Alcohol Dependence, 29, 283 – 290 (1992).
8. Lee N. Robins et al., “How Permanent Was Vietnam Drug Addiction?”, American Journal of
Public Health Supplement, Vol. 64, December 1974, 38 – 43.
9. Lee N. Robins et al., “Narcotic Use in Southeast Asia and Afterward: An Interview Study of
898 Vietnam Returnees”, Archives of General Psychiatry, August 1975, Vol. 32, 955 – 961.
10. Lee N. Robins, “Vietnam Veterans’ Rapid Recovery From Heroin Addiction:
A Fluke or Normal Expectation?”, Addiction, Vol. 88, 1041–1054 (1993).
11. Μarc-Antoine Crocq, “Historical and Cultural Aspects of Man’s Relationship With
Addictive Drugs”, Dialogues in Clinical Neuroscience, December 9(4), 355–361 (2007).
12. Tammy Saah, “The Evolutionary Origins and Significance of Drug Addiction”,
Harm Reduction Journal, 2:8 (2005).
13. C.Nordt and R.Stohler, “Incidence of Heroin Use in Zurich, Switzerland: A Treatment
Case Register Approach”, Lancet, 367, 1830 – 1834 (2006).
14. R.M.Nesse, “Psychoactive Drug Use in Evolutionary Perspective”,
Science, 278, 63 – 66 (1997).
15. C.E.Hughes and A.Stevens, “What Can We Learn From the Portuguese Decriminalization
of Illicit Drugs?”, British Journal of Criminology, Vol. 50, 999 – 1022 (2010).
16. P.E.Macintyre, “Safety and efficacy of patient - controlled analgesia”,
British Journal of Anaesthesia, Volume 87, Issue 1, June 2001, pp. 36–46 .
