Τα υπερφυσικά όντα του νησιού μας από την αρχαιότητα ως τη λαϊκή παράδοση, που ακόμα και σήμερα μαρτυρούνται σε τοπωνύμια και θρύλους.
Η Κρήτη έχει μεγάλη παράδοση σε θεριά, ο απόηχος των οποίων είναι ακόμα έντονος στις αγροτικές ή δυσπρόσιτες περιοχές, όπως μαρτυρείται από τους θρύλους και τις παραδόσεις πολλών περιοχών. Από την αρχαιότητα τέρατα και λογής-λογής πλάσματα της φαντασίας, από τον Μινώταυρο ως τους Καταχανάδες και τα διάφορα όντα από το υπερπέραν, “στοιχειώνουν” περιοχές του νησιού μας έχοντας βάλει το δικό τους λιθαράκι στην πλούσια λαογραφία του τόπου μας.
Πανταχού παρούσες και οι νεράιδες, άμεσα συσχετισμένες με το υγρό στοιχείο και τα δάση, αλλά και φαντάσματα που “κατοικούν” ακόμα σε ερειπωμένα σπίτια, εγκαταλελειμμένα χωριά και κυρίως σπήλαια. Άλλωστε, οι σπηλιές και τα βάραθρα έχουν τη δική τους ξεχωριστή σχέση με το υπερφυσικό στην Κρήτη.
Ήδη από την αρχαιότητα τα μυθικά όντα κάνουν αισθητή την παρουσία τους στο νησί, από τους γρύπες, πασίγνωστους για το ότι πλαισιώνουν τον μυκηναϊκό θρόνο στο ανάκτορο της Κνωσού έως τους δαίμονες, όντα που ήρθαν ως “δάνειο” από την Αίγυπτο και σχετίζονται με τη γονιμότητα, οι οποίοι εμφανίζονται σε κάθε σχεδόν μορφή της μινωικής τέχνης.
Και φυσικά ο Μινώταυρος, το ον που στοίχειωνε τον λαβύρινθο του Δαίδαλου, κτίσμα που παραπέμπει στη μορφή του ανακτόρου της Κνωσού με τη λαβυρινθώδη δομή του. Για την ερμηνεία του θρύλου του Μινώταυρου έχουν γραφτεί πολλά, με πιο γνωστή την παραπομπή στην ισχύ των Μινωιτών, των οποίων ιερό ζώο ήταν ο ταύρος, αισθητή σε ολόκληρη την Ανατολική Μεσόγειο.
Ο θρυλικός Μινώταυρος
Πασίγνωστος είναι επίσης ο Τάλως, το ον που, αν και δεν ήταν ακριβώς “τέρας” με την έννοια του υπερφυσικού, αποτελούσε ένα “θεριό” που προστάτευε την Κρήτη, το πρώτο ρομπότ της ιστορίας. Ως τέτοιο, αποτελεί το πιο πρώιμο ελληνικό παράδειγμα επιστημονικής φαντασίας, αφού το γιγάντιο, ανθρωπόμορφο και με σώμα από χαλκό δημιούργημα του Ήφαιστου ή του Δία είχε ως αποστολή να γυρίζει τις ακτές του νησιού τρεις φορές τη μέρα, μη επιτρέποντας σε κανέναν να απειλήσει την Κρήτη.
Η πρώτη εκδοχή θέλει τον Ήφαιστο να χαρίζει τον Τάλω στον Μίνωα, ενώ η δεύτερη τοποθετεί στον ρόλο αυτό τον Δία, ο οποίος τον χάρισε στην Ευρώπη και εκείνη με τη σειρά της στον γιο της τον Μίνωα. Πέραν αυτών, υπάρχουν και άλλες εκδοχές για τη δημιουργία του, όλες όμως με την ίδια αποστολή: την προστασία του νησιού και, όπως αναφέρει ο Πλάτων, των νόμων, τους οποίους κουβαλούσε μαζί του γραμμένους σε χάλκινες πλάκες.
Η ανάσα του Τάλω ήταν πύρινη, ενώ το σώμα του πυρακτωνόταν καίγοντας όσους επίδοξους εισβολείς κατάφερναν να γλιτώσουν από τις κολοσσιαίες πέτρες που πετούσε εναντίον τους. Σύμφωνα με τον μύθο, ο Τάλως σκοτώθηκε από τους Αργοναύτες, όταν εκείνοι επέστρεφαν από την Κολχίδα. Η μάγισσα Μήδεια, που ταξίδευε μαζί τους, υποσχέθηκε αθανασία στον Τάλω και έτσι ο Ιάσωνας κατάφερε να βγάλει από τη φτέρνα του χάλκινου γίγαντα το καρφί που σφράγιζε τη μία και μοναδική φλέβα που διέτρεχε το σώμα του, στην οποία κυλούσε το αίμα των Θεών, το ιχώρ.
Γνωστές είναι επίσης οι Άρπυιες, τα θηλυκά τέρατα με μορφή πουλιών και με κεφάλι γυναίκας, που στην πρώιμη μυθολογική εκδοχή τους ζούσαν στο Δικταίον Άντρον. Οι Άρπυιες ήταν αγγελιοφόροι του Άδη και θεωρούνταν ότι άρπαζαν τα παιδιά και τις ανθρώπινες ψυχές.
Για τους παλιούς Κρητικούς, τα πιο επικίνδυνα από τα όντα του υπερφυσικού που “ζούσαν” στο νησί ήταν οι Καταχανάδες, οι κακοβαφτισμένοι ή κακοθαμμένοι ή άψαλτοι, αντίστοιχα των βαμπίρ της αρχαιότητας. Οι θρύλοι γύρω από τους Καταχανάδες είναι έντονοι ειδικά στην περιοχή των Σφακίων. Τα πλάσματα αυτά αναφέρονται σε περιγραφές περιηγητών, όπως του Βρετανού Ρόμπερτ Πάσλεϊ, ο οποίος έκανε το ταξίδι του στο νησί μας το 1834, διασώζοντας πολύτιμες πληροφορίες για την εποχή.
Ο Τάλως, όπως και στην κεντρική φωτογραφία, το πανάρχαιο "ρομπότ" που φύλαγε την Κρήτη
Τα πιο γνωστά και φυσικά τρομακτικά όντα του σκότους είναι εκείνα που ζούσαν κατά κανόνα κοντά στα νεκροταφεία, για ευνόητους λόγους, αλλά και σπήλαια, πολλά από τα οποία διατηρούν ακόμα εκείνες τις αρχέγονες μνήμες μέσα από τα ονόματά τους. Κολοσσιαίο πάνω σε αυτό το θέμα είναι το έργο του Ελευθερίου Κ. Πλατάκη “Κακόηχα και φόβητα ονόματα Σπηλαίων της Κρήτης”, όπου αποτυπώνονται αυτές οι δοξασίες.
Ονόματα για παράδειγμα όπως “Φανταξόσπηλιος”, “Νεραϊδόσπηλιος”, “Νεραγδότρυπα” ή “Θερόσπηλιο” και “Θεριότρυπα” αποτελούν από τα πιο κοινά που συναντώνται σε πολλές περιοχές της Κρήτης. Η σύνδεση των σπηλαίων με το υπερφυσικό δεν πρέπει να μας εκπλήσσει, καθώς τα περισσότερα από αυτά, σκοτεινά και μυστηριώδη, δεν μπορούσαν παρά να εξάπτουν την ανθρώπινη φαντασία και να αποτελούν την πρώτη ύλη για θρύλους στους ανθρώπους της υπαίθρου.
Αντίστοιχα, γεωλογικοί σχηματισμοί μετατρέπονταν στη φαντασία των ανθρώπων σε μαρμαρωμένα όντα, γύρω από τα οποία πλέκονταν διάφορες ιστορίες που περνούσαν από γενιά σε γενιά. Και φυσικά τα βάραθρα δεν ήταν δυνατόν να μην παραπέμπουν στις πύλες του Κάτω Κόσμου, εμπλουτίζοντας τους θρύλους. Από την Κρήτη δεν απουσιάζουν οι δράκοντες σε πλείστες όσες εκδοχές, αλλά και οι νεράιδες, που ζούσαν πάντα κοντά σε τρεχούμενα νερά, είτε εκείνα ήταν λίμνες είτε ποτάμια, αλλά και σε σπηλιές, όπως μαρτυρούν ορισμένα από τα πιο κοινά ονόματα “Νεραγδότρυπα”, “Νεράιδας βούλισμα” ή “Νεραϊδόσπηλιος”.
Μυθικά όντα ζούσαν και στα “βουλίσματα”, τα οποία είχαν το καθένα τη δική του ιστορία από τη “ζώνη του... λυκόφωτος” αλλά και σε λίμνες, ορισμένες από τις οποίες φέρουν το χαρακτηρισμό “Βουλισμένη”.
Ο διάσημος θρύλος: Οι Δροσουλίτες του Φραγκοκάστελου
Την πιο πρόσφατη “πινελιά” στον καμβά του υπερφυσικού στην Κρήτη αποτελεί ο θρύλος για τους Δροσουλίτες, που ακόμα αποτελεί πόλο έλξης για το Φραγκοκάστελο. Ο θρύλος έχει τις ρίζες του σε ένα ιστορικό γεγονός που εκτυλίχθηκε στις 18 Μαΐου του 1828, όταν έλαβε χώρα η περίφημη Μάχη του Φραγκοκάστελου ανάμεσα στις δυνάμεις του γενικού διοικητή της Κρήτης, του Τουρκαλβανού Μουσταφά, και του Ηπειρώτη οπλαρχηγού Νταλιάνη, ο οποίος είχε φτάσει στην Κρήτη για να αναζωπυρώσει τη φλόγα της Επανάστασης. Οι Τουρκαλβανοί μετρούσαν 800 ανθρώπινες απώλειες, ωστόσο κατάφεραν να καταλάβουν το κάστρο, σκοτώνοντας μάλιστα τον Νταλιάνη.
Στην κρητική παράδοση, η ήττα στη Μάχη του Φραγκοκάστελου έχει συνδεθεί με τους Δροσουλίτες, όνομα που παραπέμπει στο βασικό υπερφυσικό χαρακτηριστικό τους: Στα τέλη Μαΐου, η δροσιά που εξατμίζεται κατά την ανατολή του ηλίου δημιουργεί σκιές, οι οποίες μοιάζουν με ανθρώπους. Τους λεγόμενους Δροσουλίτες... Για τους ντόπιους, λοιπόν, οι Δροσουλίτες που εμφανίζονται είναι οι σκοτωμένοι ήρωες του Φραγκοκάστελου. Τα φαντάσματά τους σηκώνονται από το κοιμητήριο που βρίσκεται στην περιοχή, κατευθύνονται προς το κάστρο και μετά χάνονται στη θάλασσα. Μάλιστα, αναφέρεται ότι κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου Γερμανοί στρατιώτες άνοιξαν πυρ βλέποντας τους Δροσουλίτες, πιστεύοντας ότι ήταν αντάρτες.
