ΡΟΗ ΕΙΔΗΣΕΩΝ
MENOY
ΑΠΟΨΕΙΣ

Άνω Μέρος - Το κεφαλοχώρι του Αμαρίου

0

Το Άνω Μέρος είναι ένα από τα πιο γραφικά κεφαλοχώρια του Νομού Ρεθύμνου με 209 κατοίκους (απογραφή 2011), σε απόσταση 49 χλμ. από το Ρέθυμνο, σε υψόμετρο 580 μ., κτισμένο αμφιθεατρικά πάνω σε μια από τις βορειοανατολικές πλαγιές του όρους Κέντρους, με θέα την πιο πανοραμική από οποιαδήποτε αλλού – τον Ψηλορείτη. Ανήκει στο Δήμο Αμαρίου, είναι δημοτικό διαμέρισμα μαζί με το χωριό Δρυγιές  (26 κάτοικοι) και Χορδάκι 9 κατοίκους (σύνολο 244 κάτοικοι). Το 2001 ανήκε στο Δήμο Συβρίτου με 301 κατοίκους. Γύρω από το χωριό υπάρχουν πολλές πηγές και πυκνή βλάστηση. Έχει υγιεινό κλίμα και το καλοκαίρι είναι δροσερό ακόμη και στους πιο ζεστούς μήνες. Οι συνθήκες αυτές κάνουν τη διαμονή στο Αμαριώτικο κεφαλοχώρι πολύ ευχάριστη.

Ιστορία του χωριού

Η ιστορία του Άνω Μέρους ουσιαστικά ξεκινάει το 1212, όταν είχε παραχωρηθεί ως φέουδο στην οικογένεια Βαρούχα. Στην Ενετοκρατία αλλά και παλαιότερα στα νοτιοδυτικά του χωριού υπήρχαν δύο οικισμοί, το Βεργιάκο και ο Κεντανέας ή Κεντουκλάς, αλλά ερημώθηκαν το 1250 περίπου. Χτίστηκε νέο χωριό πιο πάνω από τα δύο παλιά, στο Πάνω Μέρος – Άνω Μέρος, όνομα που αναφέρθηκε πρώτη φορά στην απογραφή του 1583 με 63 κατοίκους.

Δεν κατοικήθηκε ποτέ από τους Τούρκους όπως μαρτυρείται στην απογραφή του 1834 που είχε 50 χριστιανικές οικογένειες, ενώ το 1881 υπάγονταν στο Δήμο Απουδούλου με 441 χριστιανούς κατοίκους και το 1900 είχε 553 κατοίκους, από το 1920 μέχρι το 1997 ήταν κοινότητα. Τον περισσότερο πληθυσμό τον είχε το 1942 που ήταν 593 κάτοικοι.

Οι Ανωμεριανοί απασχολούνται με τη γεωργία (κυρίως ελαιοκαλλιέργεια και αμπελοκαλλιέργεια) και την κτηνοτροφία. Είναι φιλόξενοι, ευγενικοί, αξιοπρεπείες, υπερήφανοι, γενναίοι, σεμνοί, εργατικοί και διατηρούν τα ήθη και τα έθιμα του τόπου.

Δεν υπάρχουν εξακριβωμένα στοιχεία για την εποχή που κατοικήθηκε πρώτη φορά το Άνω Μέρος. Η παράδοση μας αναφέρει πως το παλιό χωριό ήταν όπως γράφτηκε παραπάνω, στο Βεργιάκο. Η τοποθεσία αυτή βρίσκεται βορειοανατολικά από το Άνω Μέρος. Στο Βεργιάκο υπάρχουν ίχνη παλαιού οικισμού και στη θέση <<στου Μιχελή τη βρύση>> υπάρχουν  τα ερείπια της εκκλησίας του Αγίου Αντωνίου.

Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας

Δεν υπάρχουν  γραπτές πηγές σχετικά σχετικά με τα χρόνια της Τουρκοκρατίας στο Άνω Μέρος, προφορικά μόνο είναι γραπτό ότι δεν κατοικήθηκε ποτέ από τους Τούρκους, ούτε και εξισλαμίσθηκαν Ανωμεριανοί. Μια απόπειρα σε κατοίκους ενός άλλου μικρότερου συνοικισμού, στο Μετόχι Σταλός εξουδετερώθηκε έγκαιρα. Όσοι Τούρκοι κατοικούσαν στα Αμαριώτικα χωριά έφυγαν με τις οικογένειες τους στο Ηράκλειο για να προστατευτούν από τις επιθέσεις των Αμαριωτών, έπειτα συγκεντρώθηκαν στο Βαθιακό προκειμένου να αντιμετωπίσουν τους επαναστάτες πιο αποτελεσματικά. Το 1866 στη Μεγάλη Κρητική Επανάσταση οι Ανωμεριανοί πολέμησαν εναντίον των Τούρκων με επικεφαλής τον καπετάνιο Αναγνώστη Κατσαντώνη.

Το ολοκαύτωμα  των χωριών του Κέντρους

22 Αυγούστου 1944

Καθ’ όλη τη διάρκεια της κατοχής όλοι οι κάτοικοι του Άνω Μέρους, συμπεριλαμβανομένων και των χωριών Δρυγιές και Χωρδάκι, έκαναν στο ακέραιο το πατριωτικό τους καθήκον στα γενικά και ατομικά πλαίσια των δυνατοτήτων τους και συνεργάζονταν με τους άλλους κατοίκους των χωριών του Αμαρίου και Αγίου Βασιλείου και κυρίως με τους κατοίκους των άλλων χωριών της ρίζας του Κέντρους και της Αμπαδιάς.

Υπήρξαν επισκέψεις μεμονωμένων Γερμανών στρατιωτών για υπηρεσία όπως π.χ. για να ρυθμίσουν θέματα της περιοδικής αναγκαστικής εργασίας ή για άλλους λόγους. Πραγματοποιήθηκαν δυο – τρεις <<κυκλώσεις>> από στρατιωτικές μονάδες για έρευνες και συλλήψεις <<υπόπτων>>. Τον υπόλοιπο καιρό το Άνω Μέρος και η υπόλοιπη περιοχή ήταν σαν ελεύθερο έδαφος. Φιλοξενήθηκαν Άγγλοι από τις υπηρεσίες κατασκοπείας και σύνδεσμοι των αντάρτικων ομάδων καταδιωκόμενοι από τους Γερμανούς.

Όλοι τους κινιόταν στην περιοχή χωρίς καμία προφύλαξη. Κι ενώ η Ελλάδα και το μεγαλύτερο τμήμα της Κρήτης βρισκόταν στις παραμονές της απελευθέρωσης, λίγα λεπτά πριν την αυγή της 22ας Αυγούστου 1944, τα χωριά του Κέντρους κυκλώνονταν από ισχυρές Γερμανικές στρατιωτικές δυνάμεις. Στο Άνω Μέρος η στρατιωτική μονάδα ανέβηκε από τον Αφρατέ – Πετροχώρι – Αύλακα. Λίγοι από τους κατοίκους που αντιλήφθηκαν τους Γερμανούς κυρίως εκείνοι που τα σπίτια τους βρισκόταν στις παρυφές του χωριού, εκμεταλλευόμενοι το σκοτάδι, κατάφεραν να βρεθούν έξω από τον κλοιό που σχημάτισαν οι Γερμανοί.

Όλους τους άλλους τους συγκέντρωσαν  στο σχολείο του χωριού, στη μία αίθουσα έβαλαν τους άνδρες και στην άλλη τα γυναικόπαιδα. Από έναν κατάλογο ξεχώρισαν 30 άνδρες που τους κράτησαν. Στις 10 το πρωί μπήκε στην αίθουσα που βρίσκονταν τα γυναικόπαιδα ένα Γερμανός και είπε στα ελληνικά τα εξής: <<Θα πάτε στα σπίτια σας, θα πάρετε ό, τι μπορείτε και σε μία ακριβώς ώρα θα επιστρέψετε εδώ. Οι στρατιώτες έχουν διαταγή να πυροβολούν χωρίς καμία προειδοποίηση όποιον συναντούν στο χωριό μετά από μία ώρα>>.

Οι κάτοικοι πήγαν στα σπίτια τους, πήραν ό, τι μπόρεσαν και στις 11 το πρωί βρέθηκαν μπροστά στο σχολείο, από όπου με συνοδεία στρατιωτών ξεκίνησαν προς τις Δρυγιές. Οι Δρυγιές για άγνωστο λόγο δεν κυκλώθηκαν. Οι άνδρες όταν το πρωί αντιλήφθηκαν τους Γερμανούς στρατιώτες στο Άνω Μέρος, έφυγαν από το χωριό τους και έμειναν μόνο γυναικόπαιδα και γέροι. Αλλά κι αυτούς τους συγκέντρωσαν οι Γερμανοί και ακολούθησαν την ίδια τύχη των υπολοίπων κατοίκων του Άνω Μέρους.

Λίγες ώρες μετά την απομάκρυνση των κατοίκων, γύρω στις 3 το μεσημέρι, οι Γερμανοί εκτέλεσαν τους 30 άνδρες που είχαν κρατήσει. Μαζί με αυτούς σκότωσαν άλλους 4 άνδρες και 4 γυναίκες που αρνήθηκαν να φύγουν από το Άνω Μέρος, ελπίζοντας  ότι οι Γερμανοί δεν θα τους πείραζαν.

 

Αμέσως μετά τις εκτελέσεις, ειδικό συνεργείο καταστροφών από Γερμανούς άρχισε το έργο του. Μέσα σε 6 μέρες καταστράφηκαν και χάθηκαν οι κόποι πολλών χρόνων. Τα δύο χωριά Άνω Μέρος και Δρυγιές μεταβλήθηκαν σε ερείπια. Στις 200 περίπου οικοδομές που καταστράφηκαν συμπεριλαμβάνονταν και το σχολείο και η εκκλησία. Οι Ανωμεριανοί και οι Δρυγιανοί, μαζί με τους άλλους κατοίκους  των υπολοίπων χωριών, με τη συνοδεία Γερμανών στρατιωτών βρέθηκαν το βράδυ της ίδιας μέρας στο Μέρωνα, από όπου την επομένη άρχισαν να διασκορπίζονται σε διάφορες κατευθύνσεις. Το Άνω Μέρος με τις Δρυγιές έμελλαν να καταβάλλουν βαρύ φόρο αίματος και υλικών αγαθών στην Εθνική Αντίσταση.

Συμπεριλαμβανομένων των 30 εκτελέστηκαν και 5 ηλικιωμένοι, εξ αυτών 3 γυναίκες η μεγαλύτερη σε ηλικία η Εργινούσα Μαθιουδάκη 103 ετών, 38 άτομα στο σύνολο. Όσοι επέζησαν βρήκαν άσυλο στα γειτονικά χωριά  επέστρεψαν το 1945 και το Άνω Μέρος ξαναχτίστηκε. Το ηρώο πεσόντων του χωριού αναφέρει 70 πεσόντες Ανωμεριανούς από το 1912  μέχρι το 1944 για την ελευθερία.

 

Προσωπικότητες από το Άνω Μέρος

Αναγνώστης – Ιωάννης Κατσαντώνης (1817 – 1916)

Αγωνιστής της Κρητικής Επανάστασης του 1866 που πολέμησε σε 63 μάχες συνολικά στη ζωή του. Στις επαναστάσεις του 1878 και του 1889 ήταν υπαρχηγός στην Επαρχία Αμαρίου και αργότερα πληρεξούσιος της Επαρχίας. Το 1899 επισκεπτόμενος το Άνω Μέρος ο πρίγκιπας Γεώργιος, τον ασπάστηκε στο μέτωπο ως ένδειξη σεβασμού.

Αντώνης Κατσαντώνης

Πολέμησε στη Μικρά Ασία με το βαθμό του ανθυπίατρου, και στη συνέχεια συμμετείχε στην Εθνική Αντίσταση. Το 1946 διορίστηκε διευθυντής της παθολογικής κλινικής του Νοσοκομείου Ρεθύμνου, πέθανε το 1953.

Κυριάκος Κατσαντώνης (1900 – 1979)

Δάσκαλος και ιερέας αντιστασιακός. Το 1943 έφυγε στη Μέση Ανατολή και ήταν στενός συνεργάτης του ηγουμένου της Ιεράς Μονής Πρέβελη Αγαθαγγέλου Λαγκουβάρδου.

 

Κώστας Λινοξυλάκης (1933 – 2014)

Θρυλικός ποδοσφαιριστής και από τους καλύτερους της δεκαετίας του 1950 μέχρι τις αρχές του ’60. Μεγάλωσε στην Αθήνα και ήταν γιος του αστυνομικού Γεωργίου Λινοξυλάκη και της Κατερίνας Κανδαλή από τη Χίο. Έπαιξε συνολικά σε 162 παιχνίδια με τον Παναθηναϊκό, από το 1952 μέχρι το 1963, έχοντας βάλει 11 γκολ. Αγωνίστηκε και στην Εθνική Ελλάδας βάζοντας 1 γκολ. Διετέλεσε αντιδήμαρχος Αθήνας και προπονητής σε αρκετές ομάδες.

 

Γιώργος Λινοξυλάκης

Πηγές: Λευτέρη Κρυοβρυσανάκη Ρεθυμνογνωσία,

εκδ. Γραφοτεχνική  (2017)

Εφημερίδα Αμαριώτικη φωνή,

Αρ. φύλλου 19 Ιούνιος – Ιούλιος 1984

Αρ. φύλλου 20 Αύγ. – Σεπ. –Οκτ. 1984

Οι φωτογραφίες προέρχονται από το διαδίκτυο

0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ