Ο Αντιστασιακός Μητροπολίτης Κρήτης
Με την παρούσα βιογραφία μας, παρουσιάζουμε τον από Αρκαδίας Μητροπολίτη Κρήτης Βασίλειο Μαρκάκη (1872-1950) (εικ. 1), αποδίδοντας ελάχιστο φόρο τιμής και ευγνωμοσύνης προς αυτόν για τις πολλαπλές από μέρους του προς τον τόπο προσφερθείσες υπηρεσίες. Γιατί ο Βασίλειος Μαρκάκης ανήκει, ασφαλώς, στη χορεία των διαπρεπών εκείνων ανδρών που επιθέτουν ανεξίτηλη τη σφραγίδα του δημιουργικού τους έργου στο πεδίο της καθόλου δραστηριότητάς τους. Ο Βασίλειος αφιέρωσεν ολόκληρη τη ζωή του διά της αγάπης και της ακάματης εργατικότητάς του στα κοινωνικά έργα και, μάλιστα, στην εκκλησιαστική και αγροτική προσφορά, πρωτοστατώντας, σε αυτήν την τελευταία, και με την ίδρυση και ανέγερση της περίφημης παρά την Γόρτυνα Γεωργικής Σχολής, που συνέτεινε στην ανάπτυξη τόσο της επισκοπικής περιφέρειάς του όσο και ολόκληρης της Κρήτης.
Το όνομα, περαιτέρω, του Βασιλείου Μαρκάκη χαράχτηκε «χρυσοίς γράμμασιν» και έμεινε ανεξίτηλο και στην ένδοξη της Μεγαλονήσου πολεμική Ιστορία, όπως θα δούμε στη συνέχεια.
- Γέννηση και Σπουδές
Ο Βασίλειος Ε΄ ο Μαρκάκης γεννήθηκε στα Κεραμέ Αγίου Βασιλείου Ρεθύμνης το έτος 1872. Πολύ ενωρίς διακρίθηκε για τις σπουδαίες του αρετές. Το έτος 1890, αφού χειροθετήθηκε μοναχός της Ι. Μονής Πρέβελη Ρεθύμνου, αναχώρησε αμέσως ως υπότροφος της εν λόγω Μονής στη Θεολογική Σχολή Χάλκης, από την οποία και έλαβε το πτυχίο του με «άριστα», τον Ιούνιο του 1896.
- Ο Βασίλειος στη Σχολή του Αγίου Πνεύματος
Το 1898, ο Βασίλειος επέστρεψε και πάλι στην Κρήτη. Ιεροδιάκονος, ακόμα, διαδέχεται στη διεύθυνση της Σχολής του Αγίου Πνεύματος, η οποία συντηρούνταν από τη μονή του Πρέβελη, τον λαμπρό φιλόλογο και λόγιο καθηγητή του Γυμνασίου Ρεθύμνης Μιχαήλ Πρεβελάκη, ο οποίος είχε τη διεύθυνση της Σχολής από το 1895.
- Ο Βασίλειος Επίσκοπος Αρκαδίας
Το έτος 1900 εκοιμήθη ο επίσκοπος Αρκαδίας Νικόδημος και μεταξύ των τριών υποψηφίων είχε προταθεί από την Ι. Σύνοδο της Εκκλησίας της Κρήτης και ο Β α σ ί λ ε ι ο ς, παρότι, τον καιρό εκείνο, ήταν ηλικίας μόλις 28 χρόνων. Προκρίθηκε ο Βασίλειος ως επίσκοπος Αρκαδίας και χειροτονήθηκε στις 30 Ιουνίου του 1902.
- Ο Αντιστασιακός Βασίλειος
α. Ως επίσκοπος Αρκαδίας
Η αντιστασιακή δράση του Βασιλείου είχε αρχίσει, ήδη, μερικούς μήνες πιο πριν, με την κήρυξη του ελληνοϊταλικού πολέμου, στις 28 Οκτωβρίου 1940, όταν ήταν ακόμη επίσκοπος Αρκαδίας. Ακόμα και σήμερα πολλοί διατηρούν στη μνήμη τους την εικόνα του Δεσπότη τους μπροστά στην είσοδο της επισκοπής του στους Αγίους Δέκα, να ευλογεί όλα τα στρατευμένα παιδιά της επισκοπής του που έφευγαν για το μέτωπο, προσφέροντάς τους, μαζί με την ευλογία και την ευχή του, και από ένα σταυρουδάκι. Δεν υπήρχε Μεσαρίτης που να έφυγε για το μέτωπο χωρίς τον Σταυρό και την ευχή του Δεσπότη.
β. Ως Μητροπολίτης Κρήτης
Ι. Ο Παρακλητικός Κανόνας «έν ώρα Πολέμου»
Στα χέρια μας, εν τω μεταξύ, περιήλθαν φυλλάδιο επιγραφόμενο: «Κανών Παρακλητικός εις την Υπεραγίαν Θεοτόκον έν ώρα Πολέμου» και η με αρ. Πρωτ. 195 της 10ης Μαρτίου 1941 Εγκύκλιος της Ι. Μητροπόλεως Κρήτης, με την οποία ο Βασίλειος, ως Μητροπολίτης, πλέον, εντέλλεται όπως σε όλες της εκκλησίες της Κρήτης τελείται καθημερινά στον εσπερινό η παραπάνω παράκληση «Εν ώρα πολέμου», διότι, όπως ανέφερε χαρακτηριστικά, «δια την αισίαν και ένδοξον έκβασιν του διεξαγομένου υπέρ Πίστεως και Πατρίδος Ιερού και Εθνικού ημών αγώνος έχομεν ανάγκην της ευλογίας και βοηθείας του Παντοδυνάμου Θεού».
Αν, όμως, μελετήσουμε προσεκτικά το κείμενο της «Παράκλησης» που ο Βασίλειος εντέλλεται όπως τελείται καθημερινά (στον εσπερινό) σε όλες της εκκλησίες της Κρήτης, θα παρατηρήσουμε ότι κρύπτει πολλά ενοχοποιητικά για τον «εντέλλοντα» Ιεράρχη στοιχεία, τα οποία θα πρόσεξαν, ασφαλώς, οι Γερμανοί ή θα τους τα καταμαρτύρησαν οι καλοθελητές ελληνόφωνοι συνεργάτες τους. Έτσι, στο κείμενο του Παρακλητικού Κανόνα υπάρχει χρήση βαρύτατων λέξεων και φράσεων με τις οποίες ο Υμνογράφος κατονομάζει τους Γερμανούς κατακτητές (δολίους, δυνάστες, σατράπες, τυράννους, βαρβάρους, κύνες, αιμοβόρα θηρία, λύκους άρπαγας κ.λπ.) ή διά των οποίων εύχεται για την πλήρη αυτών καταστροφή [τας δυσμενείς κεφαλάς (αυτών) διάκοψον…, ους ράβδω θείας σου ροπής μακράν απέλασον κ.λπ.], ενώ και σε κάποια άλλα σημεία ο Υμνογράφος εύχεται και για την νίκη των Ελλήνων και των συμμάχων αυτών.
ΙΙ. Η λοιπή αντιστασιακή δράση
Το αποκορύφωμα, όμως, του αντιστασιακού αγώνα του Βασιλείου σημειώθηκε μετά το Μάιο του 1941, όταν οι Γερμανοί κατέλαβαν την Κρήτη και ο Βασίλειος, ως Μητροπολίτης Κρήτης, δεν δέχτηκε σε καμιά περίπτωση να συμβιβαστεί με τη βία της γερμανικής κατοχής. Στις 20 Μαϊου 1941, ημέρα που έπεσαν οι Γερμανοί αλεξιπτωτιστές στην Κρήτη, σύμφωνα με τον αγωνιστή παπα- Νικολή Νεονάκη, τελούνταν ο εσπερινός στον άγιο Μηνά, χοροστατούντος του Κρήτης Βασιλείου με τον αρχιμανδρίτη Φώτιο Θεοδοσάκη και τον ιερέα Γεώργιο Κυπριωτάκη. Μετά το πέρας του εσπερινού, Μητροπολίτης και ιερείς, βροντοφώναξαν: «όλοι μαζί εναντίον των Ούνων» και έτρεξαν στην αποθήκη του στρατού που ήταν δίπλα στο Πανάνειο νοσοκομείο και, αφού παραβίασαν την πόρτα, πήραν μαζί τους όσα όπλα μπορούσαν και ξεχύθηκαν στη μάχη. Εν τω μεταξύ ο Βασίλειος, μαζί με τον παπα-Μηνά και τον παπα-Γιώργη Κυπριωτάκη, βγήκαν στους δρόμους του Ηρακλείου και τους παρότρυναν όλους να πάρουν μέρος στον αγώνα. Όπλισαν όσους τους ακολούθησαν και, στη συνέχεια, ανέβηκαν πάνω στο μπεντένι, κοντά στη Χανιόπορτα. Εκεί πήραν θέση μάχης και εμπόδισαν τους Γερμανούς να μπουν μέσα στην πόλη.
Εξαπολύοντας νέες εγκυκλίους του προς τους ναούς όλης της Κρήτης, ο Βασίλειος συνέχισε να εμψυχώνει τον κόσμο και να στρέφεται φανερά και ευθέως κατά των στυγνών κατακτητών. Ο άμβωνας του αγίου Μηνά έγινε από τότε από τον Βασίλειο φάρος παρηγοριάς και ελευθερίας αλλά και βήμα περήφανο ενάντια των Γερμανών κατακτητών. Έτσι, ο Βασίλειος μετά από κάθε λειτουργία στον άγιο Μηνά, αλλά και όπου αλλού λειτουργούσε, βροντοφωνούσε θαρρετά και με όλη τη δύναμη της ψυχής του, παραδειγματίζοντας και δυναμώνοντας τα πλήθη: «Καλή Λευτεριά!» και σε κάθε μεγάλη εορτή: «Και του χρόνου ελεύθεροι!».
- Από τη θανατική καταδίκη στην ισόβια εξορία
Μετά από όλα αυτά, το γεγονός που, τελικά, οδήγησε στην εξορία του Βασιλείου από τους Γερμανούς, έχει ως εξής: Την παραμονή του Ευαγγελισμού, του κατοχικού έτους 1942, ο τότε Έλληνας Νομάρχης Ηρακλείου με τηλεφώνημά του ζήτησε από τον Μητροπολίτη Βασίλειο, ύστερα από διαταγή των γερμανικών αρχών κατοχής, την άλλη μέρα, κατά την πανηγυρική δοξολογία στον ι. ναό του αγίου Μηνά, να μιλήσει υπέρ των Γερμανών. Τότε εκείνος ευθαρσώς του απάντησε: «Όχι, κ. Νομάρχα, δεν θα ομιλήσω υπέρ των Γερμανών αλλά κατά!». Και η απάντηση του Νομάρχη ήταν: «Σεβασμιώτατε, λυπάμαι πολύ αλλά θα το μετανιώσετε!».
Και πραγματικά, στις 25 Μαρτίου 1942 ο Βασίλειος λειτούργησε στον ιερό ναό του Αγίου Μηνά και καταφέρθηκε ανοικτά εναντίον των κατακτητών. Το αμέσως επόμενο πρωί, 26 Μαρτίου, ο Βασίλειος συλλαμβάνεται στο γραφείο του από μιαν ομάδα της Γκεστάμπο, προκειμένου να οδηγηθεί στο εκτελεστικό απόσπασμα, από το οποίο κατόρθωσε, την τελευταία στιγμή, να τον σώσει ο Γενικός Διοικητής Κρήτης Εμμανουήλ Λουλακάκης, ο οποίος μεσολάβησε στον πολεμικό σύμβουλο του Γερμανού Διοικητή Κρήτης Dr Alexinat, λέγοντάς του ότι εάν ο Αρχηγός της Εκκλησίας της Κρήτης τουφεκιστεί τότε όλοι οι Κρητικοί θα επαναστατήσουν εναντίον τους. Και ο Γερμανός, σε έξαλλη κατάσταση, θα καταλήξει λέγοντας: «Η μεγαλύτερη επιείκεια που ημπορούμε να δείξωμεν εις την περίπτωσιν του Μητροπολίτου Μαρκάκη είναι να φύγει αμέσως από την Κρήτην» (εικ. 2).
Ύστερα από όλες αυτές τις δραματικές εξελίξεις ο Βασίλειος οδηγείται από μιαν ομάδα της Γκεστάμπο στο αεροδρόμιο του Ηρακλείου, όπου επιβιβάζεται σε ένα στρατιωτικό αεροπλάνο που τον μετέφερε στο αεροδρόμιο Τατοΐου της Αθήνας, με την υποχρέωση να εμφανίζεται κάθε πρωί και να δίνει το «παρών» στο γερμανικό φρουραρχείο. Από την Αθήνα ο Βασίλειος, με νεότερη διαταγή, εκτοπίστηκε σε ακριτικό νησί του ανατολικού Αιγαίου, όπου η στέρηση και οι κακουχίες της κατοχής υπέσκαψαν σοβαρά την υγεία του, γεγονός που ανάγκασε την παρέμβαση της τότε υποτυπώδους ελληνικής πολιτείας να διατάξει τη μεταφορά του στο Νοσοκομείο «Ευαγγελισμός» της Αθήνας, όπου παρέμεινε το μεγαλύτερο διάστημα της εκεί εξορίας του μέχρι την κατάρρευση του Άξονα, οπότε επέστρεψε και πάλι στην ελεύθερη Κρήτη.
Όμως, να που και εδώ, στο νοσοκομείο «Ευαγγελισμός» της κατοχικής Αθήνας, ο Κρήτης Βασίλειος, έχοντας πλήρη επίγνωση τού καθήκοντός του, κατάφερνε, ξεφεύγοντας τα βλέμματα των Γερμανών κατακτητών, να επικοινωνεί τακτικά με το ποίμνιό του της Αθήνας αλλά και με τη Μητρόπολή του στην Κρήτη, και, ως στοργικότατος πνευματικός πατέρας, να παρηγορεί και ενθαρρύνει με λόγια μεστά και γεμάτα ελπίδα την Αντίσταση στον Γερμανό κατακτητή. Έχουμε πολλές μαρτυρίες Κρητικών που διέμεναν στην Αθήνα (Καθηγητή Νικολάου Τωμαδάκη, Ειρήνης Μπριλάκη- Καβακοπούλου, Αλβανομάχων, με δημοσιεύματά τους σε εφημερίδες της εποχής, κ.ά.), που με μοναδικό τρόπο σκιαγραφούν αυτήν την πατριωτική του Βασιλείου στάση και δράση και εξόριστου, ακόμα, στην κατοχική Αθήνα.
Έτσι, ο Βασίλειος αποτελεί το φωτεινό παράδειγμα ενός ακόμα άξιου ποιμένα ανάμεσα στους χιλιάδες Έλληνες ρασοφόρους, που θυσιάστηκαν στους μακραίωνες του έθνους αγώνες.
_____________________________________
* Αποσπάσματα από την ομιλία του Κωστή Ηλ. Παπαδάκη στη Χριστιανική Ένωση Ηρακλείου «Ο Απόστολος Παύλος», που έγινε το Σάββατο 4 Μαΐου 2019.
Βλ. στην εφημ. «Κρητική Επιθεώρηση» τον Βασίλειο ως «Κοινωνικό Σκαπανέα και Δημιουργό της Πρακτικής Γεωργικής Σχολής της Μεσαράς».
