Υπήρξαν περίοδοι στην ιστορία του, κατά τις οποίες το Ρέθυμνο διετέλεσε εξόχως παραγωγικό; Κι αυτό, όχι μόνο στον πρωτογενή τομέα, με το ελαιόλαδο, το κρασί, το χαρούπι και τα κίτρα, αλλά και στον δευτερογενή, με εργοστάσια δυναμικότητας εκατοντάδων εργατών; Τι αντιπροσώπευαν μονάδες, όπως η ΒΙΟ, η πλινθοκεραμοποιία αδελφών Τσουρλάκη, η Ηλεκτρική και το πυρηνελαιουργείο - σαπωνοποιείο της Αγίας Φωτεινής; Και πόσο διήρκεσαν αυτές οι περίοδοι ακμής; Πόσο ποιοτικά θεωρούνταν τα ρεθεμνιώτικα σαπούνια στις αγορές; Σημειώθηκαν καινοτομίες στον τομέα της ρεθεμνιώτικης σαπωνοποιίας, μέχρι το λυκόφως της, κατά τη δεκαετία του 1970;
Σ’ αυτά και σε πολλά άλλα ερωτήματα έρχεται να απαντήσει η Ημερίδα για την ιστορία της ρεθεμνιώτικης σαπωνοποιίας, που διοργανώνει το Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο την Κυριακή 23 Ιουνίου στις εγκαταστάσεις του στο Ρέθυμνο. Όπως είναι γνωστό, η σαπωνοποιία αποτελούσε από τον 18ο αιώνα μια σημαντική βιομηχανική δραστηριότητα για την Κρήτη και ιδιαιτέρως για το Ρέθυμνο. Τα σαπούνια του εξάγονταν στην Κωνσταντινούπολη, στη Μαύρη Θάλασσα, στη Σμύρνη, στην μικρασιατική ενδοχώρα, στην Αλεξάνδρεια, στην Τεργέστη, στη Ρουμανία, στη Θεσσαλονίκη και έφταναν σ’ ολόκληρη σχεδόν την ελληνική επικράτεια.
Οι παλιότερες, γνωστές σήμερα, σαπωνοποιίες υπήρξαν του Κωνσταντίνου Σταθάκι, από το 1860, και του Μαρίνου Σκορδίλη, από το 1862. Τα τελευταία εργοστάσια που λειτούργησαν και παραμένουν στη μνήμη των μεγαλύτερων σε ηλικία Ρεθεμνιωτών ήταν των αδελφών Φραγάκι, της ΒΕΣ, της ΒΙΕΣΑΠ, της ΒΙΟ, του Γ. Πλατύρραχου, του Π. Σταγάκη, του Χ. Συνατσάκη, του Μ. Παντζάρη, των Πίσσα-Παλιεράκη κ.ά. Παράλληλα μ’ αυτά, πολλά από τα λαδεμπορικά καταστήματα της πόλης, όπως για παράδειγμα της οικογένειας Δασκαλαντωνάκη, σαπωνοποιούσαν τις κατά καιρούς περίσσιες των αποθεμάτων τους σε συνεργαζόμενα μ’ αυτά σαπωνοποιία. Στο αποκορύφωμά της, κατά την τελευταία της περίοδο, το έτος 1960, η παραγωγή σαπουνιού στο Ρέθυμνο ανερχόταν σε 3.365 τόνους, μέγεθος που το κατέτασσε στις πρώτες θέσεις της ελληνικής σαπωνοποιητικής βιομηχανίας.
Η ημερίδα θα ξεκινήσει στις 23 Ιουνίου στις 10 το πρωί, στον αύλειο χώρο του Μουσείου, με την πραγματοποίηση εργαστηρίων. Στο πρώτο απ’ αυτά, τα μέλη του Λαογραφικού Εργαστηρίου του Β΄ Κέντρου Ανοιχτής Προστασίας Ηλικιωμένων Ρεθύμνου θα παρασκευάσουν σαπούνι με την θερμή μέθοδο (ψητό). Στη συνέχεια ο Γιάννης Παπιομύτογλου, μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του Μουσείου, θα παρασκευάσει σαπούνι με την ψυχρή μέθοδο (ταραχτό). Θα ακολουθήσει εργαστήριο προφορικής ιστορίας με έναν από τους τελευταίους επιζώντες επαγγελματίες σαπωνοποιούς της πόλης, τον Μιχάλη Παρασκευά.
Οι δραστηριότητες της ημερίδας θα συνεχιστούν το απόγευμα, με μια ωριαία ξενάγηση. Στις 7.00 μ.μ. ο Γραμματέας του Μουσείου Χάρης Στρατιδάκης θα προσφέρει στους ενδιαφερόμενους τη σύντομη ξενάγηση «Αναζητώντας τα τελευταία ίχνη των σαπουναριών του Ρεθύμνου», με αφετηρία και κατάληξη το Μουσείο. Στις 8.00 μ.μ. στον αύλειό του χώρο θα ξεκινήσουν οι κυρίως εργασίες της Ημερίδας. Η πρόεδρός του, Φαλή Βογιατζάκη, θα καλωσορίσει τους παρευρισκόμενους και θα παρουσιάσει τα εργαλεία, τις σφραγίδες και τα ρεθεμνιώτικα σαπούνια που έχουν κατατεθεί στις συλλογές του Μουσείου από τους Αριστόδημο Χατζηδάκη, Παναγιώτη Παρασκευά και Γιώργο Καλούδη.
Θα ακολουθήσει η εισήγηση του Χάρη Στρατιδάκη «Η βιομηχανική κληρονομιά του Ρεθύμνου και η ανάγκη διάσωσης των ιστορικών της τεκμηρίων».
Τον λόγο θα πάρει στη συνέχεια ο δρ Παναγιώτης Παρασκευάς, φιλόλογος και πρώην Σχολικός Σύμβουλος, ο οποίος θα μιλήσει με θέμα «Οι σαπωνοποιίες του Ρεθύμνου». Ο ομιλητής είναι και συγγραφέας ομώνυμου βιβλίου, που κυκλοφόρησε το έτος 2003, ενώ στα ερευνητικά του ενδιαφέροντα υπάγονται και τα ρεθεμνιώτικα βυρσοδεψεία.
Τη συνεισφορά του στην ημερίδα θα καταθέσει στη συνέχεια ο αρχιτέκτονας, πρώην νομάρχης, βουλευτής και υπουργός Νίκος Σηφουνάκης, αναπτύσσοντας το θέμα «Η διάσωση και οι νέες χρήσεις των Μνημειακών Κτηριακών Συγκροτημάτων της Βιομηχανικής Ελαιουργίας και Σαπωνοποιίας στη Λέσβο την δεκαετία του 1980». Ο ομιλητής υπήρξε ο καταλύτης της προσπάθειας διατήρησης των κτηρίων βιομηχανικής ελαιουργίας και σαπωνοποιίας στη Λέσβο και έχει συγγράψει, μεταξύ άλλων, το βιβλίο «Βιομηχανικά κτίρια στη Λέσβο: ελαιοτριβεία - σαπωνοποιεία».
Παρέμβαση στην ημερίδα έχει ζητήσει να κάνει και ο Μανόλης Κυδωνάκης, εκ μέρους της πρωτοβουλίας των «Ανιχνευτών», οι οποίοι το έτος 2006 είχαν συγκεντρώσει και καταθέσει στον Δήμο Ρεθύμνης 1500 υπογραφές συμπολιτών για τη διάσωση του σαπωνοποιείου Σκορδίλη. Το κτήριο αυτό βρίσκεται στην οδό Διογένη Μοσχοβίτη και στέγασε μια από τις αρχαιότερες επιχειρήσεις του είδους στην πόλη. Σήμερα το μοναδικό αυτό βιομηχανικό μνημείο κινδυνεύει με κατάρρευση.
Τα ενδιάμεσα των εισηγήσεων θα καλύψει με αναγνώσεις κειμένων που αναφέρονται στη σαπωνοποιία η Κατερίνα Τσακάλη, μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του Μουσείου. Η ημερίδα θα κλείσει με μικρή δεξίωση των συμμετεχόντων.
ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΚΑΙ ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΡΕΘΥΜΝΗΣ
