Τα έψαλλαν στους Έρφους τα πρώτα Χριστούγεννα μετά την απελευθέρωση από την Γερμανική κατοχή.
Τις μέρες των Χριστουγέννων απ’ άκρη σ’ άκρη αυτής της χώρας θα ακούσεις παιδιά και μεγάλους να ψάλλουν κάλαντα. Κάλαντα των Χριστουγέννων, της Πρωτοχρονιάς, των Φώτων. Κάλαντα παραδοσιακά, κάλαντα σύγχρονα, κάλαντα ξενόφερτα. Όμως πριν από 75 χρόνια, δύση του 1944 και ανατολή του 1945, ακούστηκαν στους Έρφους Μυλοποτάμου τα πιο συγκλονιστικά. Τα κάλαντα της ελευθερίας. Εμπνευστής τους η Ελένη Μποτονάκη-Βρυσανάκη.
Στην ταβέρνα-λαογραφικό μουσείο του Γεωργίου Πολιουδάκη «Το σπίτι του Πολιού» μέσα στα τόσα άλλα θα βρείτε καδραρισμένη την ιστορία τους όπως του την αφηγήθηκε η Αργυρώ Ορφανού-Μποτονάκη.
«Μες την γερμανοκατοχή, ο Μποτόνης Γεωρ. Μποτονάκη και η Ελένη Μιχ. Βρυσανάκη κλέφτηκαν. Ο γάμος τους έγινε στο χωριό Έρφοι στις 14/8/1944 όπου και παρέμειναν μέχρι την απελευθέρωση. Οι Γερμανοί έφυγαν τον Οκτώμβριο του 44 και την παραμονή του νέου έτους η Ελένη πρότεινε στους νέους του χωριού να ψάλλουν τα παρακάτω κάλαντα.
Μάζεψαν λάδι σ’ ένα ασκί, που το αντάλλαξαν με κρέας και με το σύνθημα «Βάστα κι έλα», μάζεψαν τους Ερφιανούς σε ένα ρεφενέ να γιορτάσουν τον ερχομό του νέου έτους.
Μαζέυτηκαν στο σπίτι του Κωστή Σοφιολάκη, που σήμερα είναι ιδιοκτησία της Ελένης Αποστολάκη. Το γλέντι κράτησε μέχρι το πρωί της πρωτοχρονιάς του 1945.»
Τα κάλαντα
Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά, μας ήλθε πάλι η λευτεριά
κι αρχή καλός μας χρόνος, της σκλαβιάς να σβήσει ο πόνος
Άγιος Βασίλης έρχεται και φέτος να κατέχεται
από την Καισαρεία, θα μας φέρει ελευθερία
Ήλθε και πέρυσι ξανά, μα ούτε υπόσχεση καμιά
μπορούσε να μας δώσει, πως θα μας ελευθερώσει
Μα φέτος ήλθε με χαρά και σ’ όλους δίπλα μας σκορπά
το θάρρος κι η ελπίδα για μια ένδοξη πατρίδα.
Το καλαμάρι στο χαρτί, Άγιος Βασίλης το κρατεί
δυό λόγια έχει γράψει, η διχόνοια να πάψει.
Πάψετε κάθε ταραχή, γίνετε όλοι μια ψυχή
να είστε ενωμένοι, φίλοι κι αδελφωμένοι.
Μες το σαράντα πέμπτο, που σήμερα σας φέρνω
όταν αδελφωθείτε, την λευτεριά θα δείτε.
Τα λόγια αυτά που μιλούν για λευτεριά και αδελφοσύνη είναι σήμερα 75 χρόνια μετά πιο επίκαιρα από ποτέ.
Γιάννης Μποτονάκης
