Η Ανάσταση του Χριστού είναι το πιο μεγάλο και συγκλονιστικό θαύμα, και μεγάλη γιορτή του Χριστιανισμού, ο πυρήνας του και το κέντρο του. Το λέει ξεκάθαρα ο Απόστολος Παύλος «Ει δε Χριστός ουκ εγήγερται, κενόν άρα το κήρυγμα ημών, κενή δε και η πίστις υμών» δηλαδή «Αν ο Χριστός δεν αναστήθηκε, τότε το κήρυγμά μας γι αυτόν είναι κούφιο, ψεύτικο και η δική σας πίστη είναι ψεύτικη». Ο Φώτης Κόντογλου στο βιβλίο του ΑΝΕΣΤΗ ΧΡΙΣΤΟΣ, η δοκιμασία του λογικού γράφει <<Φαντάσου λοιπόν τι λογής Χριστιανοί είναι κάποιοι που λένε πώς πιστεύουνε στο Χριστό, αλλά όχι και στην Ανάστασή του>> Η Ανάσταση είναι η σπουδαιότερη και η λαμπρότερη γιορτή της Ορθοδοξίας, και οι Έλληνες τη λέμε κι όχι άδικα και Λαμπρή, είναι η <<βασίλισσα>> των χριστιανικών εορτών. Τη γιορτή αυτή η Εκκλησία την έχει στολίσει με ό, τι υψηλό πνευματικό έργο μπόρεσαν και πρόσφεραν στον αναστημένο Ιησού Χριστό οι εξαίσιοι υμνογράφοι και οι θαυμαστοί αγιογράφοι. Όπως οι άλλες εκκλησιαστικές τέχνες έτσι και η αγιογραφία, δεν έχει σκοπό να ευχαριστήσει μόνο τα μάτια των πιστών που μπαίνουνε στους ναούς, όπως κάνει η συνηθισμένη κοσμική ζωγραφική, αλλά ν’ ανεβάσει την ψυχή τους από τον υλικό στον πνευματικό κόσμο. Δεν είναι ίδια η συγκίνηση που δίνουν τα έργα της εκκλησιαστικής τέχνης είτε ακούοντας ή βλέποντας (βυζαντινή μουσική ή αγιογραφία), από την συνηθισμένη κοσμική μουσική ή ζωγραφική. Στην περίπτωση των έργων της εκκλησιαστικής τέχνης η συγκίνηση ονομάζεται κατάνυξη.
Η Εκκλησιαστική εικονογραφία
Η Εκκλησιαστική εικονογραφία απεικονίζει έναν κόσμο τελείως διαφορετικό από την κοσμική ζωγραφική. Οι μορφές δεν ζωγραφίζονται με τον συνηθισμένο τρόπο, κι αυτό έχει να κάνει με το ότι η αγιογραφία εκφράζει το μυστικό βάθος της Ορθοδοξίας, η τέχνη αυτή είναι η γνωστή σε όλους μας ως Βυζαντινή που έχει σκοπό να το <<ανέβασμα>> του πιστού στον πνευματικό κόσμο, που λέγεται και <<αναγωγή>> και η τεχνοτροπία λέγεται λειτουργική, ενώ στην ζωγραφική η τεχνοτροπία λέγεται αναπαραστατική, δηλαδή απεικονίζει τον αισθητό κόσμο, τον υλικό. Αυτή είναι η βασική διαφορά ανάμεσα στην κοσμική ζωγραφική και την αγιογραφία. Αγιογραφία έχει μόνο η Ορθόδοξη Εκκλησία , ενώ η Ρωμαιοκαθολική έχει θρησκευτική ζωγραφική, δηλαδή την κοσμική την αναπαραστατική ζωγραφική που παίρνει από τη θρησκεία μόνο το θέμα που θέλει να ζωγραφίσει.
Η Ορθόδοξη εικόνας της Ανάστασης – Περιγραφή
Στην Ορθόδοξη Ανατολική Εκκλησία η απεικόνισης της Ανάστασης του Χριστού ονομάζεται Η εις Άδου Κάθοδος δηλαδή η κάθοδος του στη χώρα των νεκρών που είναι γνωστή ως Άδης. Ο Χριστός βρίσκεται στον Άδη, στο κέντρο της εικόνας. Φοράει ολόλευκα ενδύματα και είναι περιβεβλημένος από ένα φωτεινό κύκλο, σε ωοειδές σχήμα τις περισσότερες φορές που συμβολίζει τη θεϊκή του δόξα. Κάτω από τα πόδια του ανοίγεται ένα σκοτεινό σπήλαιο που συμβολίζει τον Άδη. Ο Χριστός πατάει σταθερά σε δύο πεσμένα πεσμένα και σπασμένα θυρόφυλλα, που συνήθως εικονίζονται σε σχήμα Χ και τα οποία ιστορούνται ως οι πύλες του βασιλείου του Άδη. Γύρω – γύρω από τα θυρόφυλλα, βρίσκονται ατάκτως ερριμμένα κλειδιά, σύρτες και μοχλοί. Όλα αυτά συμβολίζουν την παντελή συντριβή και άλωση από τον Χριστό του βασιλείου των νεκρών.
Στον ίδιο σκοτεινό χώρο κάτω από τα πόδια του Χριστού απεικονίζεται μία μορφή κατά κανόνα σκουρόχρωμη με γένεια, η οποία έχει αλυσίδες σε χέρια και σε πόδια ή είναι δεμένη πισθάγκονα. Συμβολίζει τον θάνατο που κατατροπώθηκε από το Χριστό. Πολλές φορές αντί της μιας μορφής (θάνατος) ιστορείται από τους αγιογράφους και μία ακόμη παρόμοια μορφή που σημαίνει τον Σατανά η δύναμη του οποίου σμικρύνθηκε και συντρίφτηκε με τον ερχομό του Χριστού και την ένδοξη Ανάστασή του. Κάποιοι μάλιστα αγιογράφοι, παριστάνουν έναν άγγελο να αλυσοδένει τον Διάβολο. Ο Χριστός τραβάει με τα δυο του χέρια και σηκώνει με δύναμη ένα γονατισμένο άντρα και μία γυναίκα, που βγαίνουν μέσα από δύο πέτρινες λάρνακες, στο βλέμμα των οποίων διακρίνεται η ικεσία προς τον Χριστό. Αυτοί είναι οι προπάτορές μας και οι πρώτοι που αθέτησαν την εντολή του Θεού, ο Αδάμ και η Εύα. Σε κάποιες εικόνες απεικονίζεται ο Χριστός να σηκώνει τον Αδάμ, ενώ η Εύα, η οποία φορά πάντα κόκκινο ένδυμα, έχει ήδη εγερθεί. Η έγερση του Αδάμ και της Εύας συμβολίζει την κοινή ανάσταση όλου του ανθρώπινου γένους, του οποίου είναι οι προπάτορες.
Κάποιες φορές στο ένα χέρι του Χριστού και άλλες φορές πίσω του εικονίζεται ο Σταυρός, το σωτήριο σύμβολο της νίκης κατά της φθοράς και του θανάτου. Δεξιά και αριστερά από τον Χριστό βρίσκονται πλήθος ανθρώπων που χωρίζονται σε δύο ομάδες. Στην μία από αυτές τις ομάδες διακρίνονται γνωστά πρόσωπα όπως ο Ιωάννης ο Πρόδρομος, βασιλείς και Προφήτες της Παλαιάς Διαθήκης – Δαβίδ, Σολομών, Ησαΐας, Ιερεμίας κ. ά. – και στην άλλη οι δίκαιοι άνθρωποι που έζησαν και έδρασαν από την εποχή των προπατόρων μέχρι τον ερχομό του Χριστού. Όλα αυτά απεικονίζονται, σύμφωνα με την διδασκαλία της Εκκλησίας μας, κατά την οποία όταν ο Χριστός ως νεκρός παρέμεινε στην χώρα του Άδη, κήρυξε το χαρμόσυνο μήνυμά του Ευαγγελίου και στους νεκρούς οι οποίοι δεν το είχαν ακούσει, «εν πνεύματι πορευθείς, εκήρυξε και εις τα εν φυλακή πνεύματα, τα οποία άλλοτε είχαν απειθήσει» 1 Πέτρου 3:19. Όσοι από αυτούς το αποδέχτηκαν σώθηκαν, «Αυτός είναι ο λόγος, για τον οποίον κηρύχθηκε το ευαγγέλιο και στους νεκρούς, ώστε, ενώ κρίθηκαν σαν άνθρωποι ως προς την σάρκα, να ζουν κατά Θεό ως προς το πνεύμα» 1 Πέτρου 4:6, κατά τον ίδιο ακριβώς τρόπο με τους ζωντανούς.
Το φόντο της εικόνας καλύπτεται με φωτεινά χρώματα ή χρυσό για να δείξει την λαμπρότητα και την θριαμβευτικότητα του γεγονότος. Γιατί το κύριο νόημα που βγαίνει από την εικόνα είναι οι συνέπειες που έχει η Ανάσταση του Χριστού για τη ζωή των ανθρώπων. Ότι δηλαδή ο μεγαλύτερος εχθρός των ανθρώπων, ο θάνατος, νικήθηκε από τον Χριστό. Από τότε χαρίστηκε στους ανθρώπους η αληθινή ζωή κοντά του. Ο Άδης δεν ιστορείται πλέον ως φοβερός τόπος, αφού δεσπόζει το φως και η χαρά της Αναστάσεως: «Χαράς πεπλήρωται και φωτός ο Άδης». Όλα αυτά συμπυκνώνονται και στο αναστάσιμο τροπάριο, που είναι ο θριαμβευτικός παιάνας της γιορτής του Πάσχα και βρίσκεται στα χείλη των απανταχού Ορθοδόξων σε όλα τα μήκη και πλάτη της γης: «Χριστός ανέστη εκ νεκρών θανάτω θάνατον πατήσας και τοις εν τοις μνήμασι ζωήν χαρισάμενος» δηλαδή «Ο Χριστός αναστήθηκε το θάνατο νικώντας με το θάνατό του και σε όλους τους νεκρούς τη ζωή χαρίζοντας». Αυτό είναι η Ανάσταση του Χριστού. Η νίκη επί του θανάτου, η λύτρωση από τη φθορά. Δεν είναι μια κίνηση θεϊκής επίδειξης, αλλά η βεβαιότητα ότι ο θάνατος καταργήθηκε, ο Άδης καταστράφηκε και δεν μπορεί να κρατήσει κανέναν πια. Όταν προσκυνάμε την εικόνα της Αναστάσεως προσκυνάμε και τη δική μας Ανάσταση, ως δώρο ενός ερωτευμένου Θεού προς το πλάσμα του. Κλείνοντας θα θέλαμε να αναφερθούμε στο λευκό ένδυμα του Χριστού, το οποίο συμβολίζει τη χαρά της Αναστάσεως και προεικονίζει τη δική μας Ανάσταση, η οποία θα ακολουθήσει.
Η δυτική εικόνα
Σε αντίθεση με την Ορθόδοξη εικόνα που περιγράψαμε παραπάνω η δυτική εικόνα της Ανάστασης αποδίδεται εντελώς διαφορετικά. Πρόκειται για την εικόνα που όλοι λίγο πολύ ξέρουμε και μπορεί να την έχουμε και στα σπίτια μας και σε ορισμένους ναούς. Αυτή που εμφανίζεται ο Χριστός να βγαίνει – για την ακρίβεια <<εκσφενδονίζεται>> - από τον τάφο κρατώντας μια σημαία τύπου λάβαρο και δεξιά και αριστερά του να πέφτουν θαμπωμένοι οι στρατιώτες που φρουρούσαν τον τάφο. η εικόνα αυτή δεν ανταποκρίνεται στην αλήθεια των γεγονότων όπως περιγράφονται στα Ευαγγέλια, που επιμένουν ότι δεν υπήρχε κανείς ως αυτόπτης μάρτυρας της εξόδου του Χριστού από τον τάφο. Κατά δεύτερον – και πιο σημαντικό – αυτό είναι το γεγονός της Ανάστασης; Η επιδεικτική μοναξιά ενός Θεού που νικά το θάνατο ως λογικό επακόλουθο της θεϊκής του ιδιότητας και το θάμπωμα των υπηκόων του και κυρίως αυτών που δεν τον πίστευαν;
Αλλά, ας αφήσουμε τον μοναδικό Φώτη Κόντογλου να αποδομήσει με γλαφυρό και ειρωνικό ύφος αυτή την απεικόνιση: «Πού τις βρήκανε τις σημαίες και τα μπαϊράκια που βάζουνε να βαστά ο Χριστός; Αυτά τα εφεύρανε οι ζωγράφοι της Δύσης, που τα κάνανε όλα κατά τη μικρόλογη φαντασία τους και που αγαπούσανε αυτά τα θεατρικά κι ένα σωρό άλλα τέτοια φτηνά στολίδια, ανάξια για τη βαθιά θρησκεία του Χριστού… Οι δυτικοί ζωγράφοι ζωγραφίζουνε το Χριστό ν’ αναστήνεται από τον τάφο γυμνός και επιδειχτικός σαν να αλαλάζει, καλοχτενισμένος, με παχουλό και ροδαλό κορμί, όπως τον άνθρωπο που έκανε μπάνιο. Βαστά στο χέρι του μια σημαία. Ένας άγγελος, ασπροντυμένος κι ανέκφραστος σαν νοσοκόμα, κάνει πως κυλά την ταφόπλακα. Πεντέξι στρατιώτες κάνουνε κάτι προσποιητές χειρονομίες σαν θεατρίνοι, πως τάχα τους έπιασε ο φόβος. Το πρόσωπο του Χριστού είναι γαλατένιο, με τριανταφυλλιά μάγουλα σαν καλοφαγωμένη γυναίκα, με κάτι ψεύτικα και αταίριαστα γένια. Μ’ αυτά τα πράγματα θέλουνε να παραστήσουνε τον κόσμο της αθανασίας και της αλήθειας που μας δίδαξε και έδειξε ο Χριστός». Η δυτική εικόνα παρουσιάζει μία σκηνή την οποία κανείς δεν έχει δει. Η στιγμή της Αναστάσεως παραμένει μυστήριο κεκρυμμένο. Η ορθόδοξη προσέγγιση είναι τελείως διαφορετική. Προβάλλει τα αποτελέσματα του γεγονότος της Αναστάσεως στον άνθρωπο και στον κόσμο.
Γιώργος Λινοξυλάκης
Πηγές: Φώτης Κόντογλου, ΑΝΕΣΤΗ ΧΡΙΣΤΟΣ, η δοκιμασία του λογικού, εκδ. Αρμός
