Λουκ. 21,12 πρὸ δὲ τούτων πάντων ἐπιβαλοῦσιν ἐφ᾿ ὑμᾶς τὰς χεῖρας αὐτῶν καὶ διώξουσι, παραδιδόντες εἰς συναγωγὰς καὶ φυλακάς, ἀγομένους ἐπὶ βασιλεῖς καὶ ἡγεμόνας ἕνεκεν τοῦ ὀνόματός μου·
Λουκ. 21,13 ἀποβήσεται δὲ ὑμῖν εἰς μαρτύριον.
Λουκ. 21,16 παραδοθήσεσθε δὲ καὶ ὑπὸ γονέων καὶ συγγενῶν καὶ φίλων καὶ ἀδελφῶν, καὶ θανατώσουσιν ἐξ ὑμῶν,
Λουκ. 21,17 καὶ ἔσεσθε μισούμενοι ὑπὸ πάντων διὰ τὸ ὄνομά μου·
«Ὅτι δὲ ἐκ τοῦ κόσμου οὐκ ἐστέ, ἀλλ᾿ ἐγὼ ἐξελεξάμην ὑμᾶς ἐκ τοῦ κόσμου, διὰ τοῦτο μισεῖ ὑμᾶς ὁ κόσμος» (Ἰω. ιε´ [15]
Ιω. 15,18 Εἰ ὁ κόσμος ὑμᾶς μισεῖ, γινώσκετε ὅτι ἐμὲ πρῶτον ὑμῶν μεμίσηκεν.
Ιω. 15,20 μνημονεύετε τοῦ λόγου οὗ ἐγὼ εἶπον ὑμῖν· οὐκ ἔστι δοῦλος μείζων τοῦ κυρίου αὐτοῦ. εἰ ἐμὲ ἐδίωξαν, καὶ ὑμᾶς διώξουσιν· εἰ τὸν λόγον μου ἐτήρησαν, καὶ τὸν ὑμέτερον τηρήσουσιν.
Με τον όρο διωγμοί των Χριστιανών αναφέρονται οι ιστορικές περίοδοι, της καταπολέμησης του Χριστιανισμού με βίαια και σκληρά μέσα, οφειλόμενα σε θρησκευτικές, φιλοσοφικές και πολιτικές προκαταλήψεις. Ο Χριστιανισμός, ως αποκάλυψη του Θεού στην ανθρωπότητα ήταν κάτι ξένο για τον κόσμο ειδικότερα στα Ρωμαϊκά χρόνια και αρχικά τον αντιμετώπισε με εχθρότητα. Οι πρώτοι που ξεκίνησαν διωγμούς κατά των Χριστιανών ήταν οι Ιουδαίοι και στη συνέχεια οι ειδωλολάτρες Ρωμαίοι. Στο πέρασμα των αιώνων προστέθηκαν κι άλλοι λαοί μέχρι σήμερα.
Διωγμοί των Ιουδαίων
Οι διώξεις κατά του Χριστιανισμού άρχισαν βέβαια μεταξύ των Ιουδαίων και μάλιστα από τα πρώτα βήματά του. Η πρώτη κίνηση ήταν των Φαρισαίων που θίχτηκαν από το αντιφαρισαϊκό κήρυγμα του Ιησού Χριστού τον πολέμησαν καθόλου τη διάρκεια της επίγειας πορείας Του, και στη συνέχεια Τον σταύρωσαν και συκοφάντησαν την Ανάστασή Του. Στη συνέχεια με πρωτοβουλία της επίσημης θρησκευτικής ηγεσίας των Ιουδαίων, συμπεριλαμβανομένων και των Σαδδουκαίων, εμφανίστηκαν πολλά εμπόδια στο έργο των Αποστόλων, που οδηγήθηκαν κατά καιρούς στις φυλακές. Βίαιος υπήρξε ο διωγμός που ξέσπασε στα Ιεροσόλυμα γύρω στο 30 μ.Χ. με γνωστότερο θύμα του τον Πρωτομάρτυρα Στέφανο (Πράξ. στ’ 11 κ.εξ.), και το διασκορπισμό των πιστών σε όλη την Ιουδαία και τη Σαμάρεια, και ο επόμενος από τον Ηρώδη Αγρίππα το 42 μ.Χ. στον οποίο δολοφονήθηκε ο Ιάκωβος υιός του Ζεβεδαίου, ενώ ο Απόστολος Πέτρος κατά θαυμάσιο τρόπο δραπέτευσε από τη φυλακή (Πράξ. ιβ’ 1 κ.εξ.).
Δύο δεκαετίες αργότερα δολοφονήθηκε και ο πρώτος επίσκοπος Ιεροσολύμων Ιάκωβος ο Αδελφόθεος, ενώ ο Παύλος στην αρχή φανατικός διώκτης του Χριστιανισμού και στη συνέχεια ο μέγας Απόστολος των Εθνών, υπέστη επανειλημμένος ραπίσματα, λιθοβολισμούς, διώξεις και φυλακίσεις από τους ομοεθνείς του στη Θεσσαλονίκη, τη Βέροια, την Κόρινθο, την Έφεσο, την Ιερουσαλήμ και αλλού. Εκτός της Παλαιστίνης η δύναμη των Ιουδαίων ήταν μειωμένη για να επηρεάσουν τη στάση των Ρωμαίων έναντι των Χριστιανών, μετά το 70 μ.Χ. όμως που συνέβη η ολοκληρωτική καταστροφή της Ιερουσαλήμ από τους Ρωμαίους, η όποια επίδραση της στάσης έναντι των Χριστιανών συνετρίβει ολοσχερώς, μολονότι μέχρι τότε οι Εβραίοι παρέκκλιναν τους κατακτητές στο να πολεμήσουν το Χριστιανισμό.
Τα αίτια των διωγμών στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία
Οι διώξεις των Χριστιανών γίνονταν συστηματικά μέσα στο ρωμαϊκό χώρο, όπου κυριότεροι κατήγοροι αναδεικνύονται οι εξής:
- Οι απλοϊκοί άνθρωποι, που δεν μπορούσαν να συλλάβουν το μήνυμα της νέας θρησκείας. Παραδοσιακά δεμένοι με τη λατρεία των ειδώλων απέρριπταν δυναμικά το Χριστιανισμό και πολέμησαν με μανία και θρησκευτικό φανατισμό κάθε αρνητή τους.
- Οι ειδωλολάτρες εκπρόσωποι των διάφορων επαγγελμάτων, όπως ζωοτρόφοι, αγαλματοποιοί, στεφανοποιοί, θύτες κ.ά. Εδώ το αίτιο της σύγκρουσης ήταν καθαρά οικονομικό, συμφεροντολογικό. Η άρνηση των Χριστιανών να τρώνε ειδωλόθυτα, να αγοράζουν κάθε είδους λατρευτικά σύμβολα των ειδώλων κτλ. τους έστρεψε εναντίον τους και γρήγορα δοκίμασαν την οργή και το φανατισμό τους.
- Οι ειδωλολάτρες ιερείς και μάντεις. Ήταν φυσική η αρνητική τοποθέτηση του ιερατείου και των μάντεων, εφόσον ήταν και οι φυσικοί αντιπρόσωποι των θεοτήτων. Θεωρούσαν τους Χριστιανούς αρνητές της θρησκείας, έχαναν τα πολυποίκιλα προνόμιά τους και την ξεχωριστή τους κοινωνική θέση και τέλος, πάρα πολλά οικονομικά οφέλη.
- Οι Εθνικοί φιλόσοφοι που αρχικά αγνόησαν το Χριστιανισμό. Τους Χριστιανούς τους θεώρησαν ως δεισιδαίμονες αν και παραδέχονταν ότι ήταν ενάρετοι πολίτες. Αργότερα, τον δέχτηκαν ως φιλοσόφημα, γεγονός που δικαιολογεί την προσχώρηση ικανού αριθμού εκπροσώπων τους στις τάξεις της νέας θρησκείας. Οι περισσότεροι, όμως, δεν μπορούσαν να κατανοήσουν ορισμένες θέσεις της χριστιανικής διδασκαλίας και ιδιαίτερα τις σχετικές με την ενανθρώπιση του Θεού, τη θέωση του ανθρώπου και την ανάσταση των νεκρών. Μέσα από την πάλη αυτήν αναδείχθηκε ο μεγαλύτερος ίσως πολέμιος, ο φιλόσοφος Κέλσος, αλλά και μεγάλοι υποστηρικτές, όπως ο Ωριγένης και ο νεοπλατωνικός Πλωτίνος.
- Οι αυτοκράτορες. Οι αδυναμίες της διοίκησης, της ερμηνείας των θεομηνιών, η άρνηση από μέρους των Χριστιανών να τους αποδίδουν θεϊκές τιμές και κυρίως η άρνηση τους να στρατεύονται, τους έφεραν αντιμέτωπους με την πολιτεία. Έτσι, ξέσπασε πάνω τους, η οργή των αυτοκρατόρων εναντίον τους ως εξιλαστήρια θύματα και βρίσκοντας με αυτόν τον τρόπο λύση στις πολιτικές αδυναμίες της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Οι Χριστιανοί γέμιζαν τις αρένες και τις φυλακές, που όλο και πλήθαιναν, όσο χειροτέρευε η πολιτική κατάσταση.
Έτσι, σιγά σιγά, δημιουργήθηκαν και συγκεκριμένες κατηγορίες εναντίον των Χριστιανών, οι σπουδαιότερες από τις οποίες ήταν α) αθεΐα και ασέβεια, αφού αρνιόνταν τη λατρεία των ειδώλων, β) συνωμοσία, επειδή είχαν παρεξηγήσει τις μυστικές τους συγκεντρώσεις, επειδή αρνούνταν τη στράτευση και τέλος, επειδή το Μυστήριο του Βαπτίσματος το θεωρούσαν βασικό προσηλυτιστικό μέσο. γ) μισανθρωπία, επειδή δεν συμμετείχαν στις ειδωλολατρικές εκδηλώσεις και απέφευγαν τα άγρια και απάνθρωπα θεάματά τους, δ) ανηθικότητα, επειδή παρεξηγώντας το Μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας και ιδιαίτερα τις φράσεις <<λάβετε, φάγετε, τούτο εστί το σώμα μου>> και <<πίετε εξ αυτού πάντες τούτο εστί το αίμα μου>>, τους κατηγορούσαν για <<θυέστεια δείπνα>>. Τέλος, επειδή αποκαλούσαν τους εαυτούς τους αδελφούς, τους κατηγορούσαν για <<οιδιπόδειες μείξεις>>, κατηγορίες οι οποίες βασίζονταν στους αντίστοιχους γνωστούς ελληνικούς μύθους που είχαν ως θέμα την αιμομιξία.
Οι διωγμοί της Ρώμης
Από τους Ρωμαίους, οι διωγμοί άρχισαν από το Νέρωνα, το 64 μ.Χ. και τελείωσαν με το Μέγα Κωνσταντίνο το 311 μ.Χ. Ανάλογα με τον τρόπο που έγιναν, διακρίνονται σε τρεις εποχές:
Στην πρώτη εποχή, έχουμε διωγμούς χωρίς διατάγματα. Είναι κυρίως τοπικοί και γίνονται με πρωτοβουλία των αυτοκρατόρων στη Ρώμη ή των διαφόρων επάρχων στις επαρχίες. Οι γνωστότεροι στην περίοδο αυτή είναι του Νέρωνα, με αφορμή τη μεγάλη πυρκαγιά της Ρώμης και του Δομιτιανού, με αφορμή το φόρο του διδράχμου.
Στη δεύτερη εποχή έχουμε διωγμούς που γίνονται με αυτοκρατορικά διατάγματα, που βασίζονταν σε παλαιότερους νόμους για αθεΐα, προσηλυτισμό κτλ. Οι γνωστότεροι διωγμοί στην περίοδο αυτήν ήταν: α) του Τραϊανού, που προκλήθηκε από ερώτημα του επάρχου της Βιθυνίας, β) του Μάρκου Αυρήλιου, με αφορμή τους σεισμούς και τις πλημμύρες που συνέβησαν στην Ιταλία και γ) του Σεπτίμιου Σεβήρου, με το αιτιολογικό ότι το βάπτισμα των Χριστιανών ήταν έγκλημα.
Στην τρίτη, τέλος, εποχή έχουμε διωγμούς με ειδικούς νόμους και με γενική ισχύ σε όλη την αυτοκρατορία. Οι κυριότεροι διωγμοί αυτής της περιόδου ήταν: α) Του Δέκιου, με αφορμή την άρνηση των Χριστιανών να θυσιάζουν, μπροστά σε επιτροπές στα είδωλα, που ήταν και ο πιο σκληρός διωγμός μέχρι τότε, β) του Διοκλητιανού, με σχεδόν ανύπαρκτη αιτία και γ) του Γαλερίου, ο οποίος όμως οδήγησε τελικά στο ανεκτικό διάταγμα του 311 μ.Χ. Το διάταγμα αυτό οδήγησε στη διακοπή των διωγμών, στα χρόνια του Μεγάλου Κωνσταντίνου, με την υπογραφή του Διατάγματος των Μεδιολάνων το 313 μ.Χ.
Επίλογος
Μέσα σε τρεις αιώνες που διήρκεσαν οι διωγμοί από τη Ρώμη μαρτύρησαν εκατομμύρια Χριστιανών, μερικοί απ’ αυτούς είναι οι πιο μεγάλοι Άγιοι που τιμάτε η μνήμη τους από την Εκκλησία μέχρι σήμερα. Πολλοί σφάχτηκαν, αποκεφαλίστηκαν, ρίχτηκαν στα θηρία και άλλοι εξορίστηκαν. Τα βασανιστήρια ήταν φρικτά, απάνθρωπα, οι κατακόμβες είναι η κληρονομιά αυτής της εποχής. Οι υπόγειες αυτές στοές <<φιλοξένησαν>> χιλιάδες Χριστιανούς, στις οποίες τελούσαν τη Θεία Ευχαριστία και γενικά ήταν το επίκεντρο της λατρευτικής ζωής, καθώς και οι ταφές των νεκρών γίνονταν σ’ αυτές. Τα πρώτα δείγματα της χριστιανικής τέχνης εμφανίστηκαν στις κατακόμβες, με τα πρώτα χριστιανικά σύμβολα. Τέτοιες κατακόμβες ήρθαν στο φως στη Ρώμη, στη Νάπολη, στην Τοσκάνη, στη Σικελία, στη Βόρεια Αφρική, στη Μικρά Ασία, στην Ελλάδα κ.ά.
Κλείνοντας τονίζουμε, ότι οι διωγμοί δεν τελείωσαν τον 4ο αιώνα. Νέες καταστάσεις, από τη μία εκκλησιαστικές (αιρέσεις κτλ.) και από την άλλη πολιτικές (εμφάνιση στο ιστορικό προσκήνιο νέων λαών, όπως Άραβες, Τούρκοι κτλ.), αλλά και νεώτερες φιλοσοφικές και πολιτικές κοσμοθεωρίες, έγιναν και γίνονται αιτία μέχρι τις μέρες σε ορισμένα μέρη του κόσμου να συνεχίζονται οι διώξεις των Χριστιανών. Νέα θύματα, νέα ποτάμια αίματος και νέες απάνθρωπες αγριότητες αντικατέστησαν εκείνες της ρωμαϊκής θηριωδίας. Αναρίθμητα ονόματα νεομαρτύρων γέμισαν τα συναξάρια της Εκκλησίας, η οποία όμως έμεινε και θα μείνει ακλόνητη, χαράζοντας την ιστορική της πορεία.
Γιώργος Λινοξυλάκης
Πηγές: Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια, τόμος 5 Αθήνα 1964
Εγκυκλοπαίδεια Υδρία, τόμος 21
Εκδ. Ελληνικών Εκδόσεων Αθήνα 1982
Ελλαδική Εγκυκλοπαίδεια τόμος 4
Εκδ. Γιάννη Ρίζου Αθήνα 1993
Οι φωτογραφίες είναι από το διαδίκτυο
