Οι 4 μεγαλύτεροι ορεινοί όγκοι της Κρήτης ( με το σκούρο χρώμα) ,όπου γύρω τους ακτινωτά είναι ανεπτυγμένο το υδρογραφικό δίκτυο του νησιού.
ΟΙ ΔΥΟ ΔΗΛΩΣΕΙΣ
Η αφορμή για το άρθρο μας αυτό , μας δόθηκε από δύο δηλώσεις , σπουδαίων πανεπιστημιακών καθηγητών που έχουν διατελέσει και σχετικά πρόσφατα υπουργοί . Του Αθανάσιου Τσαυτάρη , και της Λούκας Κατσέλη. Η πρώτη δήλωση είχε ώς εξής : ΄΄Κυρίως όμως αν μετά τη μακροχρόνια προσοχή μας κάτω, στις πεδιάδες, τα αστικά κέντρα και τα παράλια, γυρίζοντας το βλέμμα ψηλά προσθέσουμε κυρίως στον στρατηγικό μας σχεδιασμό την παραμελημένη ορεινή και ημιορεινή Ελλάδα. Σύνθημά μας: φράγματα, φράγματα και λιμνοδεξαμενές παντού ΄΄. Αθ.Τσαυτάρης :καθηγητής Γεωπονικής σχολής Πανεπιστημίου Θεσ/νίκης, και πρώην υπουργός Αγροτικής Ανάπτυξης ( συνέντευξη , 7ος/΄20). Ο κος Τσαυτάρης τόσο με τις τεχνοκρατικές του γνώσεις ως καθηγητής Γεωπονίας όσο και με τη πολιτική του εμπειρία ως Υπουργός αγροτικής ανάπτυξης , μας τονίζει το πόσο αναγκαίο είναι πιά σε όλη τη χώρα μας η αποθήκευση των νερών των βροχών και του χιονιού με φράγματα , ώστε τη πρότασή του αυτή τη χαρακτηρίζει ως σύνθημα !.
Η ΤΟΠΙΟΓΡΑΦΙΑ ΤΩΝ ΚΡΗΤΙΚΩΝ ΒΟΥΝΩΝ
Το γεωγραφικό σχήμα της Κρήτης , είναι τυπικό επίμηκες , με μεγάλη διαφορά μήκους – πλάτους .Εντελώς νοητά θα μπορούσαμε να την φανταστούμε ως ένα παραλληλεπίπεδο , με μικρές χερσονήσους και πολλά μικρά ακρωτήρια που της προσδίδουν μια ομοιόμορφη γραφικότητα .Ως τοπιογραφία , παρουσιάζει μια εγκάρσια ζώνη με πολύ υψηλές οροσειρές , που εκτείνονται από τα δυτικά έως και τα ανατολικά ,ξεκινώντας από τα Λευκά όρη(2.453μ) στα Χανιά , τον Ψηλορείτη(2.456μ) και το Κέδρος(1.776μ) στο Ρέθυμνο , την Δίκτη(2.148μ) και τα Αστερούσια(1.231μ) στο Ηράκλειο και τις ανατολικές απολήξεις της Δίκτης και τα όρη της Θρυπτής(1.476μ) στο Λασίθι .Ωστόσο υπάρχουν και μερικές ενδιάμεσες οροσειρές ,της τάξης έως τα 1350 μ. υψόμετρο , όπως του Αγίου Δικαίου στο Έλος στα Χανιά , του Κρυονερίτη , των Ταλαίων , του Ασιδέρωτα και της Κουρούπας στο Ρέθυμνο και των Σητειακών βουνών στο Λασίθι.Τό σύνολο αυτών των βουνών δέχεται κάθε χρόνο ένα πολύ μεγάλο όγκο βροχών και χιονιού ,αφού στη Κρήτη οι χιονοπτώσεις διαρκούν τουλάχιστον 3 – 4 μήνες κάθε χρόνο , και χιονίζει σε υψόμετρο πάνω από τα 800 - 900 μέτρα .
ΤΟ ΥΔΡΟΓΡΑΦΙΚΟ ΤΟΥΣ ΔΙΚΤΥΟ
Έτσι λοιπόν για να αποστραγγίζονται οι τεράστιες αυτές ποσότητες βροχής και χιονιού , έχει αναπτυχθεί ένα ιδιαίτερα έντονο ακτινωτό υδρογραφικό δίκτυο από μικρούς χειμάρρους , που τελικά σχηματίζουν τουλάχιστον 20 μεγαλύτερους ποταμούς που χύνονται στο Κρητικό ή στο Λυβικό πέλαγος .Το ακτινωτό αυτό σχήμα παρέχει το πλεονέκτημα ότι οι ποταμοί που το συνθέτουν , καλύπτουν ολόγυρα τον κάθε ορεινό όγκο. Έτσι όλες οι γύρωθεν πεδινές εκτάσεις του κάθε βουνού , διατρέχονται και από κάποιον από αυτούς. Οι ποταμοί αυτοί ,πάντα αρχίζοντας από τα δυτικά είναι : Ο Ξεροπόταμος Κισσάμου, ο Ταυρωνίτης , ο Πελεκανιώτης ,ο Κερίτης , ο Κλαδισσός , ο Κοιλιάρης , ο Βρυσανός , ο Μουσέλας ,ο Πετρές ,ο Σπηλιανός , ο Πρέβελης , ο Πλατανιάς ,ο Ακουμιανός , ο Πλατύς , ο Αρκαδιώτης , ο Γεροπόταμος Μυλοποτάμου , ο Γεροπόταμος Μεσσαράς , ο Αναποδάρης , ο Αποσελέμης και ο ποταμός του Μύρτου . Ενδιάμεσα σε αυτούς ,υπάρχουν εκατοντάδες μικρότεροι χείμαρροι που χύνονται μεμονομένα στη θάλασσα ,σχηματίζοντας τις εκατοντάδες μικρές παραλίες που αγκαλιάζουν ολόγυρα το νησί. Από ένα πολύ ενδεικτικό υπολογισμό μπορούμε να εκτιμήσουμε ότι οι 20 αυτοί ποταμοί , παρ΄όλο που οι περισσότεροι έχουν περιοδική ροή , αποστραγγίζουν στη θάλασσα τουλάχιστον 520 εκατομμύρια κυβικά μέτρα νερού ετησίως . Εντελώς ενδεικτικά αναφέρουμε πως σύμφωνα με μετρήσεις του ΙΓΜΕ για τα έτη ΄87 και΄88 οι 9 ποταμοί του Ρεθύμνου αποστράγγισαν κατά μέσο όρο τα δύο έτη 135 εκατ. κυβικά μέτρα νερού κατ΄έτος .
Η ΚΥΠΡΟΣ ΩΣ ΕΝΑ ΕΛΚΥΣΤΙΚΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ
Η όμορη Μεγαλόνησος της Κρήτης , η Κύπρος που μορφολογικά και τοπιογραφικά oμοιάζει με τη Κρήτη , αφού και αυτή διατρέχεται στο κέντρο της από την υψηλή οροσειρά του Τροόδους (1.952μ) και τη χαμηλότερη του Πενταδάκτυλου (950μ) που εκτείνεται στη Βόρεια ακτογραμμή του νησιού. Όμοια με τα βουνά της Κρήτης και κυρίως στο Τρόοδος , έχει αναπτυχθεί και εκεί ,ένα πολυπληθές ακτινωτό υδρογραφικό δίκτυο ποταμών και παραποτάμων που αποστραγγίζουν τις βροχοπτώσεις του στη θάλασσα .Οι ποσότητες των βροχοπτώσεων στη Κύπρο βέβαια είναι πολύ λιγότερες της Κρήτης αφού το μέσο ύψος ανέρχεται μόλις στα 450 χιλιοστά κατ΄έτος , όταν στη Κρήτη ανέρχεται στα 830 χιλιοστά τουλάχιστον .Αυτό βέβαια καθιστά το νερό για τη Κύπρο , ακόμη πιο πολύτιμο αγαθό. Έτσι λοιπόν η Κύπρος από πολύ ενωρίς εφάρμοσαν ένα πολύ επιτυχημένο σχέδιο αποθήκευσης των τρεχούμενων νερών της .Σήμερα πια , έχουν καταφέρει να μην καταλήγουν στη θάλασσα παρά ελάχιστες ποσότητες νερών και μόνο τόσες , όσες χρειάζονται ώστε να υπάρχει η απαραίτητη υδροβλάστηση για να διατηρείται ζωντανό το παρόχθιο φυσικό περιβάλλον.
ΤΑ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑΚΑ ΝΕΡΑ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΚΑΙ ΤΑ ΦΡΑΓΜΑΤΑ
Αυτό στη Κύπρο το κατάφεραν με τη κατασκευή δεκάδων φραγμάτων και εξωποτάμιων λιμνοδεξαμενών , σε ολόκληρο το νησί. Από το 1945 όπου κατασκευάστηκε το 1ο φράγμα στoν ΄΄ Κουτσό΄΄, και έως σήμερα έχουν κατασκευαστεί 108 φράγματα και λιμνοδεξαμενές που λειτουργούν με ικανοποιητική επιτυχία .Το μεγαλύτερο από αυτά αναγέρθηκε στον ποταμό Κούρη το 1988 και είναι χωρητικότητας 115 εκατ. κυβικών μέτρων .Υπάρχουν επίσης και 8 φράγματα της τάξης των 8 έως και 52 εκατ. κυβικών μέτρων. Τα περισσότερα βέβαια από αυτά ( 48 στο σύνολο ) είναι μικρά ,της τάξης των 20.000 – 100.000 κυβικών μέτρων , γιατί δεν υπάρχει η δυνατότητα για μεγαλύτερες ποσότητες νερού .Η συνολική χωρητικότητα όλων αυτών των φραγμάτων είναι περίπου 332 εκατ. κυβικά μέτρα νερού. Με αυτό τον συνετό προγραμματισμό η Κύπρος σε βάθος 70 χρόνων και παρ΄όλες τις δύσκολες Εθνικές και πολιτικές συνθήκες που έχει περάσει , έχει καταφέρει να έχει μια άριστη αξιοποίηση του υδάτινου δυναμικού της , τόσο για την ύδρευση των κατοίκων της όσο και για την άρδευση της καλλιεργήσιμης γης της.
Η λιμνοδεξαμενή της Χρυσοσκαλίτισσας στο Ελαφονήσι Χανίων
ΤΑ ΗΔΗ ΥΠΑΡΧΟΝΤΑ ΦΡΑΓΜΑΤΑ ΣΤΗ ΚΡΗΤΗ
Έως σήμερα στη Κρήτη έχουν κατασκευαστεί 6 μεγάλα φράγματα ,που είναι : των Ποταμών Αμαρίου στο Ρέθυμνο, της Φανερωμένης , του Αποσελέμη και της Πλακιώτισσας στο Ηράκλειο ,των Μπραμιανών στο Λασίθι και ένα μικρότερο του Βαλσαμιώτη στα Χανιά χωρητικότητας συνολικά περίπου 85 εκατ. κυβικών μέτρων. Επιπλέον έχουν κατασκευαστεί και 13 μικρές λιμνοδεξαμενές που είναι : της Χρυσοσκαλίτισσας και των Αγίων Θεοδώρων στα Χανιά , του Αρκαδίου, του Βυζαρίου και των Ανωγείων στο Ρέθυμνο , του Ινίου , των Αμουργελών , των Άρμα Ανωγείων , των Παρτίρων , του Σκινιά , του Καραβάδω και των Δαμανίων στο Ηράκλειο και του Αγίου Γεωργίου και του Αγίου Κωνσταντίνου στο οροπέδιο Λασιθίου , από τις οποίες όμως δεν λειτουργούν οι 5 λόγω βλαβών και κακοτεχνιών .
Η ΑΝΑΓΚΗ ΓΙΑ ΕΝΑ ΜΑΚΡΟΧΡΟΝΙΟ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟ
Αντλώντας λοιπόν εμπειρία προγραμματισμού από το παράδειγμα της Κύπρου ,μπορούμε να σκεφτούμε πως και στη Κρήτη θα μπορούσαν να κατασκευαστούν σε βάθος χρόνου τουλάχιστον 10 – 15 φράγματα στους μεγάλους ποταμούς , χωρητικότητας της τάξης των 8 – 20 εκατ. κυβικών μέτρων το κάθε ένα. Παράλληλα με αυτά θα μπορούσαν να γίνουν και πολλά μικρότερα, ως λιμνοδεξαμενές , αφού και οι ποσότητες των νερών υπάρχουν και επίσης υπάρχουν και οι αντίστοιχες εκτάσεις γής που μπορούν να αρδευτούν και που σήμερα είναι καλλιεργούμενες αλλά μη αρδευόμενες ή και εντελώς ξηρικές και ακαλλιέργητες .Σε αυτό συνηγορούν και οι θετικές υδρογεωλογικές συνθήκες των περιοχών. Πιο συγκεκριμένα θα μπορούσαν να κατασκευαστούν φράγματα στον Ξεροπόταμο Κισσάμου , στον Ταυρωνίτη , στον Πελεκανιώτη ,στον Κερίτη ,στον Κοιλιάρη , στον Βρυσανό ,στον Πετρέ στη περιοχή των Αλώνων , στον Γερακαριανό ποταμό, στον Γεροπόταμο Μυλοποτάμου,στον Πλατύ ποταμό , στον Γεροπόταμο Μεσσαράς , στον Αναποδάρη ,στον ποταμό του Μύρτου , και σε μικρότερους ποταμούς του Λασιθίου .
ΟΙ ΔΥΝΗΤΙΚΑ ΑΡΔΕΥΣΙΜΕΣ ΚΟΙΛΑΔΕΣ
Κατάντι αυτών των περιοχών εκτείνονται μεσαίες και μικρότερες κοιλάδες , έκτασης συνολικά εκατοντάδων χιλιάδων στρεμμάτων μη αρδευόμενες , με ελαιώνες , οπωροφόρα δέντρα , υπαίθριες καλλιέργειες και αμπελώνες που , αν θα μπορούσαν να γίνουν αρδευόμενες η απόδοσή τους θα αυξάνονταν τουλάχιστον στο τριπλάσιο. Εκτός όμως από τις ήδη καλλιεργούμενες εκτάσεις υπάρχουν πολύ περισσότερες χέρσες και οι οποίες όταν θα υπάρξει η δυνατότητα άρδευσης θα καλλιεργηθούν και αυτές . Θεωρούμε πως σε μια περιοχή όπως η Κρήτη, με ηλιοφάνεια τους 8 έως και 9 μήνες το χρόνο ,και με την ανυπαρξία συνθηκών παγετού , είναι μεγάλη αστοχία , εφόσον υπάρχουν οι υδάτινες ποσότητες να μην έχουν αξιοποιηθεί. Με τα φράγματα αυτά θα υπάρξει η δυνατότητα άρδευσης όλων των εκτάσεων που μπορούν να καλλιεργηθούν , από την Κίσσαμο των Χανιών ως και το Μακρύ Γυαλό της Σητείας .
ΤΑ ΠΟΛΛΑΠΛΑ ΟΦΕΛΗ
Η μεγάλη αυτή αύξηση των δυνητικά καλλιεργήσιμων εκτάσεων αλλά και η αναβάθμιση των ήδη υπαρχόντων , από μη αρδευόμενες σε αρδευόμενες , θα επιφέρει πολλαπλά οφέλη στο νησί μας . Τα οφέλη αυτά θα είναι τόσο η σημαντική αύξηση του εισοδήματος των καλλιεργητών , όσο και η δυνατότητα απασχόλησης πολύ περισσότερου πληθυσμού και μεγάλη μείωση της ανεργίας τοπικά .Συγχρόνως όμως θα είναι και μια μεγάλη συμβολή στο Εθνικό εισόδημα της χώρας μας .
B΄ΕΝΟΤΗΤΑ : Η ΠΡΟΙΚΑ ΤΟΥ ΛΑΟΥ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΙ, ΟΙ ΙΣΤΟΡΙΚΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΙ ΤΗΣ ΧΩΡΟΙ
Το Μινωϊκό ανάκτορο της Κνωσσού σε αναπαράσταση . Η πολεοδομική και αρχιτεκτονική του οργάνωση ακόμη και σήμερα , 3.500 χρόνια μετά, θεωρείται ζηλευτή .
Το άρθρο αυτό είναι συνέχεια της Α΄ΕΝΟΤΗΤΑΣ που δημοσιεύτηκε στο προηγούμενο φύλλο , με τίτλο : ΠΩΣ ΜΕ ΕΝΑ ΜΑΚΡΟΧΡΟΝΙΟ ΠΙΛΟΤΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ ΦΡΑΓΜΑΤΩΝ , ΘΑ ΑΡΔΕΥΤΟΥΝ ΕΚΑΤΟΝΤΑΔΕΣ ΧΙΛΙΑΔΕΣ ΣΤΡΕΜΜΑΤΑ ΚΑΛΛΙΕΡΓΗΜΕΝΗΣ ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΞΗΡΙΚΗΣ ΓΗΣ!
Η δεύτερη δήλωση είχε ως εξής:
΄΄ Μα το πολιτιστικό κεφάλαιο της Ελλάδας είναι το πιο πολύτιμο αναπτυξιακό κεφάλαιο που διαθέτει η χώρα και πηγή τεράστιου ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος που δυστυχώς δεν το έχουμε εκμεταλλευθεί όπως θα έπρεπε. Τόσο η μοναδική πολιτιστική μας κληρονομιά όσο και η σύγχρονη πολιτιστική δημιουργία, με παγκόσμια αναγνωρισημότητα , αποτελούν πηγές πλούτου για τη χώρα μας.΄΄ Λούκα Κατσέλη : καθηγήτρια Οικονομικών Πανεπιστημίου Αθηνών και πρώην υπουργός Οικονομικών (συνέντευξη , 8ος / ΄20) . Η κα Κατσέλη σπουδαία Οικονομική επιστήμονας αλλά και ως Υπουργός οικονομικών αναγνωρίζει το σπουδαίο ρόλο που έχει η πολιτιστική μας κληρονομιά ώστε τη χαρακτηρίζει ώς ΄΄το πιο πολύτιμο αναπτυξιακό μας κεφάλαιο ΄΄
Η ΚΡΗΤΗ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΩΝ
Είναι γνωστό πως η μακραίωνη ιστορία της Κρήτης , μας έχει αφήσει ευρήματα από , ανάκτορα ,πόλεις , κωμοπόλεις ,οικισμούς , λατρευτικούς χώρους , λιμάνια και νεκροπόλεις που αριθμούν εκατοντάδες . Η θαλασσοκρατία των Μινωϊτών , που τους έφερε κυρίαρχους σ΄ολόκληρη τη Μεσόγειο , από τα στενά του Γιβραλτάρ ώς τη Προποντίδα , τη Συροπαλαιστήνη αλλά και την Αίγυπτο , τους έδωσε την ευχέρεια να αναπτύξουν οικιστικούς χώρους σέ όλη τη παράκτια ζώνη του νησιού , που μετρά εκατοντάδες χιλιόμετρα στο σύνολό της .Έτσι κτίστηκαν Ανακτορικές πόλεις , κωμοπόλεις , λιμενικοί οικισμοί , αγροτικοί οικισμοί , επαύλεις , τόσο στα παράλια όσο και στην ενδοχώρα του νησιού. Η Αρχαιολογική σκαπάνη έχει ανακαλύψει τέτοια οικιστικά ευρήματα , από το δυτικότερο άκρο της Κρήτης τα Φαλάσσαρνα ,ως και το ανατολικότερο , την Ίτανο και τη Ζάκρο.
ΟΙ ΠΑΡΑΛΙΑΚΟΙ ΜΙΝΩΪΚΟΙ ΧΩΡΟΙ
Οι Μινωϊκοί παραλιακοί χώροι υπάρχουν εξ ίσου τόσο στις βόρειες , όσο και στις νότιες παράκτιες περιοχές .Αρχίζοντας από τα νότια και το δυτικό άκρο , βρίσκομε τουλάχιστον 80 από αυτούς οι οποίοι είναι είτε ακριβώς πάνω στην ακτή ή έχουν το επίνειό τους στην ακτή. Συναντούμε λοιπόν : τη Συία , τη Καύδο , τη Καλαμύδη , τη Λισσό , την Ποικιλασσό, τη Τάρα ,την Αραδήν ,την Υρτακίνα , την Ανώπολη, την Έλυρο , τον Φοινικούντα , το Φοίνικα Λαμπαίων , το Ψυχίον , τη Σουλία, την Αγία Τριάδα , τον Κομμό, το Καμηλάρι ,τα Μάταλλα , τη Λασσαία , τη Λεβήνα , την Ίνατο, την Τρυπητή , τον Γερόκαμπο ,τον Πύργο της Μύρτου ,την Ιεράπυτνα , τη Χρυσή , τη Σύρινθο , το Παλαίκαστρο , το Ρουσόλακκο , τον Τρυπητό , για να κλείσει η νότια ακτή με τη Ζάκρο .Η βόρεια ακτή ξεκινώντας η από την Ερημούπολη , την Ίτανο , τη Πραισσό ,τον Πετρά Σητείας ,την Αγία Φωτιά ,τον Αζοριά Σητείας, τον Παπαδιόκαμπο ,τον Ξηρόκαμπο ,τον Μόχλο ,τον Ίστρο, το Βρόκαστρο , το Θόλο, τον Πρινιάτικο Πύργο , τα Γουρνιά , την Ολούντα ,τη Ναξία , τα Λενικά, τη Σπιναλόγκα , τη Μίλατο , τα Μάλια ,την Χερόννησο ,του Νίρου το Χάνι , την Αμνισό ,τον Βαθειανό Κάμπο, τη Τύλισσο, τη Καστροκεφάλα , την Απολλωνία , τους Πέρα Γαλήνους , την Σισσαία ,την Ατάλη ,το Παντομάτριον , το Πάνορμον , την Λάβρυ , το Σταυρωμένο , τη Ρίθυμνα , την Ύδραμη ,το Αμφιμάλλιον , την Απτέρα, την Κυδωνία ,τη Μινώα Κυδωνίας ,το Πέργαμον , την Δίκτυνα , τη Φελαία , τα Φαλάσσαρνα ,τη Βίεννο , το Ιναχώριον ,τη Ραμνούντα , και ίσως και άλλους που δεν μπορέσαμε να τους ταυτοποιήσουμε . Το πλήθος των παραλιακών κατοικημένων αυτών περιοχών συνηγορεί με πειστικότητα για τη θαλασσοκρατία των Μινωϊτών. Δεν θα μπορούσαν να υπάρχουν τόσοι κατοικημένοι χώροι και μάλιστα ανοχύρωτοι , αν οι Μινωϊτες δεν θα ήταν κυρίαρχοι στη Μεσόγειο, ώστε να μπορούν να τους υπερασπίζονται , από εχθρούς και πειρατές !
ΟΙ ΜΙΝΩΪΚΟΙ ΧΩΡΟΙ ΤΗΣ ΕΝΔΟΧΩΡΑΣ
Όμοια στην ενδοχώρα , όπου υπήρξαν και οι λαμπρότεροι χώροι , ήκμασαν οι Ανακτορικές πόλεις , της Κνωσσού, της Φαιστού ,των Αρχανών και του Μοναστηρακίου Ρεθύμνου ,που μαζί με τις παραλιακές Μάλια και Ζάκρο αποτέλεσαν τις 6 Ανακτορικές πόλεις. Άλλες πόλεις που απόκτησαν δύναμη και φήμη ήταν , η Λύκτος , η Πριανσός , η Σύβριτος , η Αξός , η Ονιθέ , το Χαμαλεύρι , Πολυρήνεια ,η Λατώ , η Δρήρος ,η Ελτυνία , η Ριζηνία , το Ρύτιον , η Αρκαδία , η Φαλάνα κ.α. Επίσης σημαντικοί υπήρξαν και οι λατρευτικοί χώροι ή και οι νεκροπόλεις όπως το Ιδαίο Άντρον, το Δικταίο Άντρον , η Ζώμινθος ,η νεκρόπολη των Αρμένων Ρεθύμνου , η νεκρόπολη της Κουμάσας , η νεκρόπολη της Αγίας Φωτιάς , η νεκρόπολη στο Φουρνί ,το σπήλαιο της Ειλειθυίας στην Αμνισό, το σπήλαιο της Ειλειθυίας στον Τσούτσουρο και πολλοί άλλοι. Σημαντικούς αρχαιολογικούς χώρους αποτελούν επίσης και τα ιερά κορυφής , όπως του Βρύσινα , του Γιούχτα , του Πισκοκέφαλου , του Πετσοφά , του Κόφινα , του Τραόσταλου , των Ατσιπάδων , του Πρινιά , του Πύργου Τυλίσσου ,. Του Προφήτη Ηλία ,της Κάτω Σύμης , του Φιλέρημου και άλλα . Ακόμη έχουν ανασκαφεί πολλοί μεμονωμένοι θολωτοί τάφοι όπως στις Μαργαρίτες Μυλοποτάμου , στο Μάλεμε Κυδωνίας , στο Ροτάσι Μονοφατσίου, στο Πλατύσκινο Σητείας, στη Φυλακή και το Στύλο Αποκορώνου,στο Καμηλάρι Μεσαράς και αλλού.
ΟΙ ΣΠΟΥΔΑΙΟΙ ΧΩΡΟΙ ΤΗΣ ΜΕΤΑΜΙΝΩΪΚΗΣ ΕΠΟΧΗΣ
Αργότερα μετά τη δύση των Μινωϊτών , πολλές πόλεις που υπήρχαν από εκείνη την εποχή απέκτησαν πάλι δύναμη , αλλά και κάποιες άλλες ήκμασαν για πολλούς αιώνες . Ήταν οι εποχές που ο Όμηρος ονόμασε τη Κρήτη ως ΄΄εκατόμπολιν΄΄. Οι πόλεις αυτές , που κάποιες έκοβαν και δικό τους νόμισμα , απέκτησαν μεγάλη δύναμη και δόξα . Πέραν των παλιότερων Μινωϊκών πόλεων , τέτοιες σπουδαίες πόλεις αναδείχτηκαν η Ελεύθερνα , η Λάππα , το Άγριον , η Γόρτυνα , η Λύκαστος , η Μίλατος , η Ραμνούς και άλλες.Οι πόλεις αυτές , διατηρήθηκαν ως και τα Ελληνιστικά ή και τα Ρωμαϊκά χρόνια .
ΟΙ ΠΟΛΕΙΣ ΤΑ ΡΩΜΑΙΚΑ , ΒΥΖΑΝΤΙΝΑ ,ΕΝΕΤΙΚΑ ,ΚΑΙ ΟΘΩΜΑΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΑ
Τα Ρωμαϊκά χρόνια οι πόλεις που απέκτησαν μεγάλη δύναμη και δόξα ήταν η Γόρτυνα που αποτέλεσε και τη πρωτεύουσα της Κρήτης , η Λάππα στο Ρέθυμνο , η Απτέρα , η Χερόνησσος , η Ελεύθερνα , η Λισσός , η Λατώ και άλλες . Αυτές διατηρήθηκαν και τα χρόνια της Πρωτοβυζαντινής περιόδου .Με την έλευση των Ανδαλουσιανών Αράβων στο νησί , ιδρύθηκε η πόλη του Χάνδακα περίπου το 830 μ.Χ., το σημερινό Ηράκλειο , που έμελλε να πρωταγωνιστήσει στη Κρήτη από τότε έως και σήμερα !Τη περίοδο της Ενετοκρατίας οι πόλεις που ήκμασαν ήταν οι μεγάλες πόλεις του Χάνδακα , του Ρεθύμνου και της Canea δηλαδή τα σημερινά Χανιά .Την ίδια περίοδο κτίστηκαν σπουδαία κάστρα ως οχυρωματικά έργα , όπως , στο Φραγκοκάστελλο , το κάστρο στο νησάκι της Σούδας ,και επίσης τα κάστρα στη Σπιναλόγκα και τη Γραμβούσα αλλά και στη Παλιόχωρα Χανίων . Οι τρεις πόλεις πρωτεύουσες διατήρησαν την αίγλη τους και κατά την Οθωμανική περίοδο. Στα ύστερα χρόνια της Τουρκοκρατίας υπήρξαν περιοχές της Κρήτης που διαδραμάτισαν σπουδαίο ρόλο στους Κρητικούς αγώνες όπως το σπήλαιο της Μιλάτου , το σπήλαιο του Μελιδονίου , και το μοναστήρι του Αρκαδίου.
ΟΙ ΛΑΤΡΕΥΤΙΚΟΙ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟΙ ΧΩΡΟΙ
Τα πρώτα χριστιανικά μοναστήρια εμφανίστηκαν στο νησί από τα Βυζαντινά και τα Ενετικά χρόνια . Πολλά από αυτά απέκτησαν μεγάλη φήμη και διεδραμάτισαν σημαντικό θρησκευτικό ρόλο . Τέτοια μοναστήρια είναι , του Τοπλού , του Καψά , των Απεζανών , του Επανωσήφη , του Αρκαδίου , του Πρέβελη , των Τζαγκαρόλων , των Μυριοκεφάλων . Αργότερα και άλλα μοναστήρια απόκτησαν φήμη , όπως του Βώσσακος , της Αττάλης , της Χαλέπας , του Αγίου Παντελεήμονα στο Φόδελε , του Αγίου Πνεύματος στο Κισσό Ρεθύμνου , του Αρσανίου , του Άι Γιώργη στο Καρύδι Αποκορώνου , της Χρυσοσκαλίτισσας , του προφήτη Ηλία Ρουστίκων ,του Δισκουρίου ,του Βροντησίου ,του Αγίου Γεωργίου στου Γοργολαϊνη ,της Φανερωμένης ,της Παναγίας του Κουδουμά, το μοναστήρι στις τρεις Εκκλησιές , της Χρυσοπηγής , του Αγ. Γεωργίου στο Σελληνάρι , της Αγκαράθου, των Σαββατιανών , της Αγίας Τριάδας του Σινά, της Γωνιάς , του Γουβερνέτου , της Αγίας Ειρήνης Ρεθύμνου του Αγίου Γεδεών στις Μαργαρίτες και πολλά άλλα. Όλα τα μοναστήρια σήμερα είναι τόσο χώροι λατρείας και προσευχής , όσο και θρησκευτικά αξιοθέατα διατηρούν πολύ μεγάλη επισκεψιμότητα .
ΕΝΑ ΠΟΛΥΑΡΙΘΜΟ ΣΥΝΟΛΟ ΧΩΡΩΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ
Συνοψίζοντας λοιπόν , διαπιστώνουμε πως οι αρχαιολογικοί και οι ιστορικοί χώροι ,όσο και τα μοναστήρια , συγκεντρώνουν μεγάλο πλήθος προσκυνητών και επισκεπτών . Όμοια τόσο οι παραδοσιακοί οικισμοί , τα εργαστήρια παραδοσιακής αγγειοπλαστικής στις Μαργαρίτες Μυλοποτάμου , στα Νοχιά Χανίων στο Θραψανό Αρκαλοχωρίου και στο Κεντρί Οροπεδίου ,όσο και τα παραδοσιακά εργαστήρια όπως οι νερόμυλοι ,οι ανεμόμυλοι ,και τα παραδοσιακά ελαιοτριβεία , αποτελούν δυνητικά αξιοθέατα. Στο σύνολό τους , είναι ένας πολύ μεγάλος αριθμός που ίσως να πλησιάζει και τους 400 ή και περισσότερους τέτοιους χώρους στο σύνολό τους .
Η ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ
Ο τουρισμός της Κρήτης ώς και σήμερα , είναι κυρίως ψυχαγωγικού χαρακτήρα , συνδυασμένος με τη θάλασσα και τις όμορφες παραλίες του νησιού μας. Μικρό ποσοστό των επισκεπτών ανήκουν στους πολιτιστικούς επισκέπτες που ενδιαφέρονται για τα αρχαιολογικά, ιστορικά και λαογραφικά στοιχεία του νησιού μας . Όμως το μεγάλο συγκριτικό πλεονέκτημα της Ελλάδας και της Κρήτης ακόμη περισσότερο , όπως και η κα Κατσέλη αναφέρει στη συνέντευξή της , είναι το πολιτιστικό και εκεί πρέπει να επενδύσει η χώρα μας .Το πιο τρανταχτό παράδειγμα πολιτιστικού τουρισμού αποτελεί η Βενετία όπου ήδη από το 2018 έχει φτάσει σε τέτοιο υψηλό βαθμό τουριστικής κίνησης που , όπως έχουν ανακοινώσει οι αρχές της πόλης σύντομα θα εγκαταστήσουν ένα σύστημα ελεγχόμενης επισκεψιμότητας για να μπορούν να διαχειρίζονται τις λαοθάλασσες των επισκεπτών που κατακλύζουν το νησί. Το ίδιο συμβαίνει και με την Πομπηϊα που δέχεται ετησίως περίπου 7 εκατ. επισκεπτών .Πόλεις της δυτικής Ευρώπης των οποίων επίσης πολύ μεγάλο ποσοστό των επισκεπτών τους έχουν πολιτιστικά κίνητρα , είναι η Φλωρεντία , η Σιένα , η Πάδοβα ,η περιοχή της Τοσκάνης , η Ρώμη ,αλλά και το Παρίσι η Βιέννη , η Μαδρίτη ,το Τολέδο , το Λονδίνο και πολλές-πολλές άλλες .
ΟΙ ΠΡΟΥΠΟΘΕΣΕΙΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΚΑΙ ΤΑ ΒΗΜΑΤΑ
Οι προϋποθέσεις ανάπτυξης του πολιτιστικού τουρισμού, που κρίνεται και πολύ περισσότερο αποδοτικός λόγω του ότι οι επισκέπτες που ελκύονται από τα πολιτιστικά αξιοθέατα είναι και υψηλότερων εισοδηματικών τάξεων , είναι οι παρακάτω : Α. Η χρηματοδότηση των αρχαιολογικών ανασκαφών , ώστε να ταυτοποιηθούν και οι 230 περίπου αρχαιολογικοί χώροι , που αναφέρονται στη βιβλιογραφία. Β. H αναστήλωση και ανάδειξη των αρχαιολογικών αυτών χώρων . Γ. Η δημιουργία άνετων δρόμων πρόσβασης προς αυτούς . Δ. Η δημιουργία συνδετήριων και συνδυαστικών διαδρομών με άλλους κοντινούς όμοιους χώρους . Ε.Η δημιουργία και άλλων κεντρικών οδικών αξόνων στη Κρήτη πλέον του ΒΟΑΚ και ίσως και του προταθέντος ΄΄Εγκάρσιου οδικού άξονα της Κρήτης΄΄ . ΣΤ. Η δημιουργία μεγάλων σύγχρονων μουσείων στις πόλεις του Ρεθύμνου και του Αγίου Νικολάου , που σήμερα δεν υπάρχουν. Ζ. Η δημιουργία ενός πολύ σοβαρού πλέγματος υπηρεσιών Δημοτικών και Περιφερειακών , για την εποπτεία ,τη συντήρηση και τη προβολή των χώρων αυτών. Η.Η ιεράρχηση και αξιολόγηση με βάση πολλούς παράγοντες ,όπως την βαρύτητα του αρχαιολογικού ενδιαφέροντος του κάθε χώρου , την απόστασή του από αστικό κέντρο , την γειτνίασή του με άλλους όμοιους χώρους κ.λ.π. , για να μπορέσει να καθοριστεί η προτεραιότητα χρηματοδότησης της ανάδειξής τους. Θ. Απαραίτητη προϋπόθεση για την υλοποίηση όλων των παραπάνω θα είναι , το να καταρτιστεί ένα μακροχρόνιο σχέδιο παρεμβάσεων σε βάθος 30 – 40 χρόνων , το οποίο και θα πρέπει να τηρείται απαρέγκλιτα .
ΟΙ ΕΠΙΠΛΕΟΝ ΔΡΑΣΕΙΣ
Πλέον του σχεδίου ανάδειξης και αξιοποίησης των χώρων , θα πρέπει να υπάρχει ενθάρρυνση ώστε να αναπτύσσονται συγχρόνως και λοιπές δράσεις , όπως :
- Η διασύνδεση των παρεμβάσεων αυτών , με τα δύο πανεπιστήμια και το πολυτεχνείο της Κρήτης .
- Η προσπάθεια για την ίδρυση του ΄΄Πανεπιστημίου Μεσογειακών πολιτισμών΄΄.
- Η διοργάνωση επιστημονικών συνεδρίων , καλλιτεχνικών εκδηλώσεων και άλλων δράσεων , με σκοπό τη προβολή της αρχαίας και ιστορικής πορείας του νησιού . Η εφαρμογή σύγχρονων δράσεων ψηφιακής τεχνολογίας με θεματική την ιστορία του νησιού και τα επιτεύγματα των περιόδων ακμής του .
- Τη διοργάνωση Διαπανεπιστημιακών δράσεων με τα 130 περίπου Πανεπιστήμια του εξωτερικού που έχουν πραγματοποιήσει ή και πραγματοποιούν ανασκαφικές εργασίες ή μελέτες για τη Μινωϊκή Κρήτη .
-Την ίδρυση ινστιτούτου μελέτης και έρευνας των κοινωνικών φαινομένων και υποθέσεων που σχετίζονται με το νησί και το λαό του.
ΕΠΙΜΕΤΡΟΝ
Τόσο η δήλωση του κου Τσαυτάρη για τη δημιουργία φραγμάτων , όσο και της κας Κατσέλη για το πολιτιστικό κεφάλαιο της χώρας μας , μπορούν να βρούν άριστη πιλοτική εφαρμογή στο νησί μας .Σίγουρα πλέον των δύο αυτών στρατηγικών αναπτυξιακών επιλογών , ο σχεδιασμός θα πρέπει να συμπληρωθεί και με τον ακριβή σχεδιασμό του τομέα της τυποποίησης και κεντρικής εμπορίας των τοπικών αγροτικών προϊόντων που χαρακτηρίζονται και ως ανωτέρας ποιότητας .Το ολοκληρωμένο αυτό μακροχρόνιο σχέδιο ανάπτυξης που πρέπει να εκπονηθεί και να συμφωνηθεί με τις παραγωγικές και τις κοινωνικές δυνάμεις του νησιού ώστε να υπάρχει η συναίνεση και η υποστήριξή τους , μπορεί να έχει περίοδο ολοκλήρωσης 30 ή και 40 χρόνια. Όμως θα περιγράφεται από ένα ευρύ μεν πλαίσιο , αλλά με ακρίβεια καθορισμένο , όπου όλες οι δράσεις θα πρέπει να είναι συμβατές με τον τελικό του σκοπό, που είναι η ποιοτική αναβάθμιση της ζωής των κατοίκων της Κρήτης . Οι αρχαίοι μας πρόγονοι , οι Μινωϊτες , πρίν 3.500 χρόνια υπήρξαν οι θαλασσοκράτορες της Μεσογείου . Εμείς σήμερα , οι φυσικοί απόγονοί τους σίγουρα δεν διεκδικούμε τέτοια επιτεύγματα. Διεκδικούμε όμως και μάλιστα με επιμονή , όλα εκείνα που δίκαια μάς αναλογούν !
