ΤΟ ΧΩΡΙΟ ΤΗΣ ΠΑΠΑΔΙΑΣ ΠΟΥ ΕΠΕΣΤΡΕΨΕ ΤΟ 1600 ΜΕΤΑ ΑΠΟ 28 ΧΡΟΝΙΑ ΣΚΛΑΒΙΑΣ
Σκεπαστή Μυλοποτάμου
Βρίσκεται 25 χλμ. από το Ρέθυμνο, δίπλα από την εθνική οδό, κοντά στο Πάνορμο σε υψόμετρο 120μ. και αποτελεί Δημοτικό Διαμέρισμα Δήμου Μυλοποτάμου με 267 κατοίκους (απογραφή 2011).
Το 2001 ήταν Δημοτικό Διαμέρισμα Δήμου Γεροποτάμου με 242 κατοίκους.
Το 2014 οι εγγεγραμμένοι ψηφοφόροι ήταν 242 (ψήφισαν 175).
Ονομασία - Ιστορία
Η Σκεπαστή παλιότερα ζούσε ήσυχη σε μια απόμερη γωνιά, μακριά από το θόρυβο, αλλά και τη βοή της θάλασσας (παρ’ ότι βρίσκεται 2 χλμ. της), γιατί την κρύβουν μια σειρά λόφοι.
Μόνο ο ήλιος τη συντρόφευε, έτσι όπως είναι μεσημβρινά χτισμένη, έχοντας στο βλέμμα της τον καταπράσινο από ελιές Περαμαθιανό κάμπο. Ο εθνικός όμως δρόμος της δεκαετίας του 1960, της άλλαξε όλη την εικόνα.
Οφείλει την ονομασία της, στο άσυλο-σκέπη που παρείχαν οι κάτοικοί της, στους διάφορους κατατρεγμένους από τους κατακτητές και ιδιαίτερα από τους πειρατές.
Η ιστορία του χωριού ξεκινά από τη βυζαντινή περίοδο, γύρω στο 10ο αιώνα και αναφέρεται στην απογραφή του 1583 με 222 κατοίκους, ενώ το 1881 στον Δήμο Μελιδονίου με 117 χριστιανούς και 40 Τούρκους.
Το 1920 είναι έδρα αγροτικού Δήμου με 213 κατοίκους, το 1928 ανήκε στην κοινότητα Αχλαδέ με 223 κατοίκους. Στη συνέχεια το 1940 έδρα κοινότητας με 206 κατοίκους και το 1961 (245 κατοίκους), το 1981 (205 κατοίκους).
Η παπαδιά του χωριού σκλάβα για 28 χρόνια
Μεγάλη πληγή για την Κρήτη και ιδιαίτερα για τα παράλια της ήταν η πειρατεία κατά τον 14ο-16ο αιώνα.
Σε μια από τις επιδρομές αυτές κατά το 1571, πιθανότατα από τον Αλγερινό αρχιπειρατή Ουλούτζ Αλή, παρ’ ότι υπήρχαν τέσσερις σκοπιές στους λόφους του χωριού, αιφνιδίασαν όλους.
Ήταν το βράδυ του Τ. Σταυρού και γινόταν μεγάλο γλέντι, δίπλα στην εκκλησία του Αγ. Νικολάου. Οι πειρατές περίμεναν να ξημερώσει για να κάνουν την έφοδο και την αρπαγή.
Ένας Έλληνας σκλάβος τους, θέλοντας να βοηθήσει τους κατοίκους, άρχισε να τραγουδεί:
«Άμα φύγει το φεγγάρι θ’ αρμενίσουμε ομάδι».
Όσοι άκουσαν, κατάλαβαν και έφυγαν μακριά τη νύχτα, πριν φύγει το φεγγάρι.
Έμεινε ο παπάς Νικόδημος Ταρμάρος με την οικογένειά του και λιγοστοί κάτοικοι.
Τότε άρχισε η επιδρομή και η αρπαγή ότι πολύτιμου βρήκαν, μαζί πήραν τον παπά και την όμορφη παπαδιά, νέους και νέες.
Η μικρή κόρη του παπά, γαντζώθηκε σ’ ένα βράχο δίπλα από την εκκλησία και δεν μπορούσαν να τη βγάλουν και την έσφαξαν (σήμερα σώζεται ο βράχος).
Τις νέες τις πουλούσαν γύρω στα 100 δουκάτα τη μία για σκλάβες και τους νέους από 50. Τους έβαλαν όλους στο καράβι και ετοιμάστηκαν να ξεκινήσουν, όμως το καράβι δεν ξεκινούσε. Τότε η παπαδιά άρχισε να φωνάζει ότι ο Θεός τους τιμωρεί, γιατί σκλάβωσαν αθώους ανθρώπους και τον παπά τους.
Άφησαν τότε ελεύθερο τον παπά, όμως και πάλι το καράβι δεν έφευγε. Τότε ένας πειρατής τους λέει ότι πήρε ένα σταυρό (όταν περνούσαν από την Αγ. Παρασκευή). Τον πέταξαν στη θάλασσα και το καράβι έφυγε.
Ο παπάς γυρίζοντας στη Σκεπαστή, ανακοίνωσε στους κατοίκους ότι θα πάει να βρει την παπαδιά ή θα χανόταν κι αυτός.
Παρά την προτροπή όλων, αυτός βρήκε καράβι και πήγε σε λιμάνια της Β. Αφρικής, ψάχνοντας παντού, αλλά χωρίς αποτέλεσμα. Τότε ήρθε και στα σκλαβοπάζαρα της Ανατολής, μαθαίνοντας σε ποια λιμάνια πουλήθηκαν σκλάβοι.
Ανάμεσα σ’ αυτά ήρθε και στη Σμύρνη, ψάχνοντας και ρωτώντας παντού.
Ένας γέρος μαθαίνοντας την ιστορία του, τον λυπήθηκε και του έδωσε μια γωνιά σε ένα πανδοχείο για να μείνει.
Συνέχισε την αναζήτηση ρωτώντας από πόρτα σε πόρτα, αλλού τον περιγελούσαν κι αλλού του έδιναν ένα κομμάτι ψωμί. Χτύπησε την πόρτα και σ’ ένα αρχοντόσπιτο, όπου του άνοιξε μια γυναίκα και τον ρώτησε τι ήθελε.
Τον άφησε να περιμένει έξω και σε λίγο γύρισε δίνοντάς του ένα ολόκληρο μεγάλο ψωμί, λέγοντάς του να πάει αλλού να ψάξει.
Το βράδυ γύρισε στο χάνι που έμενε κατάκοπος και άρχισε να τρώει το ψωμί, όμως έκπληκτος βρήκε μέσα χρυσά φλουριά και ένα σημείωμα που έγραφε:
«Όντε θα πας στη Σκεπαστή την ανασκεπασμένη
χτίσ’ εκκλησιά διμάρτυρη για με την κολασμένη».
Αμέσως κατάλαβε, ότι αυτή ήταν η παπαδιά και είχε πουληθεί σκλάβα στο αρχοντόσπιτο.
Γύρισε αμέσως στο σπίτι και χτύπησε την πόρτα, όμως δεν του άνοιξαν, ξαναπήγε αργότερα, αλλά οι υπηρέτες τον περιγελούσαν και τον έδιωξαν.
Αποφάσισε να γυρίσει στη Σκεπαστή και να κάνει ότι έγραφε το σημείωμα.
Άρχισε να χτίζει το 1592 δίπλα στον Αγ. Νικόλαο (παλιά εκκλησία), άλλο ένα κλίτος αφιερωμένο στην Παναγία (Ζωοδόχο Πηγή).
Στη Σμύρνη όμως η παπαδιά, δεν ησύχαζε κι ένα πρωί που έδινε νερό στον αφέντη της να πλυθεί, αναστέναζε, αυτός τη ρώτησε τι έχει και αυτή, του είπε:
«Σήμερα είναι του Σταυρού, ταχιά τ’ Αϊ Νικήτα και γίνεται στο σπίτι μου μεγάλο πανηγύρι».
Αυτός περιγελώντας της απάντησε:
«Αν έχει δόξα ο Σταυρός και χάρη ο Αϊ-Νικήτας θε να βρεθείς στο σπίτι σου μ’ ότι βαστάς στη χέρα».
Την ίδια στιγμή σύμφωνα με την παράδοση, χάθηκε από μπροστά του και βρέθηκε στο σπίτι της στη Σκεπαστή μετά από 28 χρόνια στις 23 Μαρτίου 1600, όπως αναφέρεται στην επιγραφή του ναού.
Η επιγραφή αναφέρει: «Ο θείος ναός της Υπεραγίας Θεοτόκου χτίστηκε με έξοδα του Ιερομόναχου Νικόδημου Ταρμάρου, στις 3 Μαρτίου 1592, καθώς η πρεσβυτέρα του έκαμε σκλάβα 28 χρόνια και επέστρεψε στις 23 Μαρτίου 1600».
Εκκλησίες - Ιερείς
Αγ. Νικόλαος - Ζωοδόχος Πηγή: Δίκλιτος ενοριακός ναός, δίπλα στην παλιά εκκλησία του Αγ. Νικολάου (14ος αιώνας), ο παπά Νικόδημος Ταρμάρος, για χάρη της παπαδιάς έχτισε το 1592 την εκκλησία της Παναγίας, όπως αναφέρεται παραπάνω.
Αγ. Παρασκευή: Βρίσκεται στην παραλία και ήταν παλιά μοναστήρι τον 13ο-14ο αιώνα. Ένας καλόγηρός της είχε κρύψει πολύτιμα σκεύη και θησαυρό, σ’ ένα μέρος για να τα γλιτώσει από τους πειρατές. Επειδή αισθανόταν ότι θα έφευγε από τη ζωή, κάλεσε μια μέρα τους χωριανούς να τους δείξει το μέρος που τα είχε κρύψει. Δυστυχώς λίγο πριν φτάσουν εκεί πέθανε και δεν πρόλαβε. Οι χωριανοί τον έθαψαν εκεί που ξεψύχησε. Η θέση αυτή λέγεται και σήμερα στου «Καλογέρου».
Τ. Σταυρός: Μέσα στο χωριό παλιά εκκλησία του 14ου αιώνα, όπου γινόταν κάθε χρόνο μεγάλο πανηγύρι, όπως και το 1571 που έκαναν την επιδρομή οι πειρατές.
Αγ Σπυρίδωνας: Στον εθνικό δρόμο.
Αγ. Ειρήνη: Νέα εκκλησία στον εθνικό δρόμο.
Ιερείς: Νικόδημος Ταρμάρος (15ος-16ος αιώνας), Αντώνης Ψωμάς, Εμμανουήλ Καθαράκης (1980), Εμμανουήλ Πρωτογεράκης, Στέφανος Νικάκης, Ματθαίος Ζερβός, Ηλίας Κοτζαμπασάκης, Κωνσταντίνος Πλουσής, Ευάγγελος Παπαδοπετράκης.
Ο ανεμόμυλος της Σκεπαστής
Ο ανεμόμυλος βρίσκεται ανατολικά του χωριού, σε μια πλαγιά ενός λόφου, δίπλα από τον Εθνικό δρόμο.
Έχει χτιστεί τη δεκαετία του 1900 από τον Μιχάλη Γεωργιουδάκη, τον πρώτο της μυλωνά, ενώ η περιοχή ονομάζεται και σήμερα «Ανεμόμυλος».
Είναι πετρόχτιστο κυλινδρικό κτίριο, με τη στέγη του να έχει γκρεμιστεί και να είναι εγκαταλελειμμένος.
Πάνω από την είσοδό του υπάρχουν δύο παράθυρα, ενώ έχει αρκετές οπές για φωτισμό και εξαερισμό.
Υπήρχε εσωτερικά πετρόχτιστη σκάλα, από την οποία ανέβαινε ο μυλωνάς για να ρίξει τ’ αλέσματα στην κοφινίδα. Όταν φυσούσε δυνατός αέρας, ο μυλωνάς ζητούσε βοήθεια από τους χωριανούς, για να μπορέσουν να σταματήσουν το μύλο.
Επί τουρκοκρατίας είχε καθοριστεί για ξάγιασμα (δικαίωμα παρακράτησης-αλεστικά το 13%), ενώ πριν ήταν το 1/10. Είναι ένα σημαντικό μνημείο και αξίζει να συντηρηθεί, ώστε να γίνει επισκέψιμο.
Σχολείο - Δάσκαλοι
Από το 1866-1888 οι μαθητές της Σκεπαστής πήγαιναν στο σχολείο Ρουμελί και από το 1889-1912 στον Αχλαδέ.
Το σχολείο της Σκεπαστής ιδρύθηκε το 1911 και το πρώτο του κτίριο χτίστηκε το 1918, με προσωπική εργασία, έχοντας 17 μαθητές το 1918-19. Το νέο κτίριο χτίστηκε το 1959. Το σχολείο λειτούργησε ως μονοθέσιο και ένα διάστημα διθέσιο ή τριθέσιο.
Το 2014-15 λειτουργεί ως διθέσιο με 22 μαθητές.
Δάσκαλοι που δίδαξαν ήταν οι: Μαρία Πρωτογεράκη (1940), Στάθης Κριτσωτάκης, Βύρων Μανετάκης (1967-71), Μανόλης Πάγκαλος (1971), Ιωάννης Ρηγάκης, Μαρία Περάκη, Νικόλαος Καρατάσιος, Φρόσω Τζεδάκη, Γιώργης Τζουανάκης (1995), Νεκταρία Λυραντζάκη, Κ. Τζώρτζης, Ι. Λύσιτσκας (2003-08), Χρυσούλα Χαριτάκη, Αθηνά Κρυοβρυσανάκη, Νικόλαος Τζουρδαλάκης, Ελένη Λαδάκη - Σοφία Θεοδωράκη (2013).
Εκπαιδευτικοί από τη Σκεπαστή: Μιχάλης - Στέλιος Γεωργιουδάκης, Νίκος - Ανθή - Τόνια Καλυβιανάκη, Χριστίνα Κουτσουρούμπη, Γιώργης - Μαρία - Μανόλης - Άννα - Ανθή Πρωτογεράκη, Γιάννης Ρηγάκης, Μανόλης Ψωμακάκης.
Σχολικό έτος 1975-1976
1/θέσιο Δημοτικό Σχολείο Σκεπαστής
Δάσκαλος: Εμμανουήλ Πάγκαλος
Πάνω αριστερά (στη φώτο): Γιάννης Καλυβιανάκης, Μάνος Παπαδάκης, Μαριάννα Καλυβιανάκη, Κατερίνα Λιανεράκη, Άννα Πρωτογεράκη, Ειρήνη Πρωτογεράκη, Χριστίνα Κουτσουρούμπη, Ευνίκη Καλυβιανάκη, Χρυσούλα Παπαδάκη, Στέργιος Τσαγκαράκης, Εμμανουήλ Πρωτογεράκης, Εμμανουήλ Λιανεράκης, Γιώργος Αντωνάκης, Μπάμπης Τσαγκαράκης, Γιώργος Κοζορώνης, Αγάπη Καλυβιανάκη, Γεωργία Κουτσουρούμπη.
Νηπιαγωγείο
Λειτουργεί από το 2002 με νηπιαγωγούς τις: Ευαγγελία Μαραγκουδάκη, Κατερίνα Ψωμά, Καίτη Ρεμπατσουλέα, Γωγώ Γερογιαννάκη (2013-)
Από τη Σκεπαστή είναι οι: Αξιωματικοί ανώτεροι: Δαγαράκης Κυρ. Μανόλης, Γιάννης, Σταύρος, γιατρός Πρωτογεράκης Β. Ιωάννης, οργανοπαίχτες Ψωμάς Αλέξανδρος και Βασίλης.
Αθλητισμός
Το 1983 ιδρύθηκε ο Α.Ο. Σκεπαστής, έχοντας προέδρους τους Κουτσουρούμπη Γιαννίκο, Αποστόλη Σωπασουδάκη.
Προπονητές της ομάδας οι: Άρης Μαραγκουδάκης, Μανόλης Καλυβιανάκης. Διαθέτει ιδιόκτητο γήπεδο, αλλά ημιτελές.
Η ποδοσφαιρική ομάδα πήρε μέρος στα πρωταθλήματα ΕΠΣΡ από το 1983-1992, καταλαμβάνοντας τις παρακάτω θέσεις:
1984 Γ3 1989 Γ8
1985 Β4
1986 Β5 1991 Γ1
1987 Β8 1992 Β8
Το 1991 κατέκτησε το μοναδικό της τρόπαιο στη Γ' κατηγορία.
Από την ομάδα ξεκίνησε το 1984 ο 14χρονος Μανόλης Μακρυδάκης, που αγωνίστηκε σε όλες τις κατηγορίες (Β' Εθνική ΕΑΡ και Εργοτέλης) και Α' Εθνική (Εργοτέλης).
Σημαντική θέση κατέχει και ο Μανόλης Καλυβιανάκης, διεθνής διαιτητής tae kwon do από το 1992.
Α.Ο. Σκεπαστής 1984-85
Στη φώτο όρθιοι: Αποστόλης Σωπασουδάκης (πρόεδρος), Χ. Ψωμάς, Μ. Πρωτογεράκης, Μανόλης Μακρυδάκης (ο τερματοφύλακας αργότερα της Α' Εθνικής), Γ. Καλυβιανάκης, Μ. Χατζηλαμπής, Κ. Καλυβιανάκης, Β. Λιανέρης.
Κάτω: Μ. Καλυβιανάκης (και προπονητής), Α. Μαστοράκης, Γ. Καλαϊτζάκης, Λάκης Καλαϊτζάκης (ο μικρός), Κ. Καλαϊτζάκης, Στέλιος Γεωργιουδάκης, Β. Μικρόπουλος, Γιάννης Ρηγάκης.
Οικογένειες
Βασσάλος, Γεωργιουδάκης, Δαγαράκης, Καλυβιανάκης, Κούρος, Κουτσουρούμπης, Κοζορώνης, Λιανεράκης, Λυρώνης, Μαστοράκης, Παπαδάκης, Παυλάκης, Πρωτογεράκης, Ρηγάκης, Σπανουδάκης, Σωπασουδάκης, Τσαγκαράκης, Τζιρίτας, Φιλίππου, Ψαροκόλυβος, Ψωμακάκης, Ψωμάς.
Πηγές: «Ρεθυμνιώτικος Πανδέκτης και Ποδόσφαιρο» Λευτέρη Κρυοβρυσανάκη.
«Διδακτορική διατριβή» Ζαχαρία Στρατιδάκη.
«Η Κρήτη των Θρύλων» Βασίλη Χαρωνίτη».
«Νομαρχία Ρεθύμνου» Μιχάλη Τρούλη.
Στοιχεία και πληροφορίες από τους: Μανόλη Καλυβιανάκη, Στέλιο Γεωργιουδάκη, Χριστίνα Κουτσουρούμπη, Λαδάκη Ελένη και από εργασία μαθητών του σχολείου.
