ΥΠΕΡΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ή OVER COMMUNICATION

Η λίθινη εποχή και οι προϊστορικοί χρόνοι                             

Η επικοινωνία είναι μια διαδικασία που μετράει τόσα χρόνια όσα και η ζωή των έμβιων όντων στον πλανήτη μας. Είναι μια βασική δυνατότητα των όντων με την οποία τους όπλισε ο ‘’Δημιουργός ‘’, για να μπορούν τόσο να προστατεύονται, όσο και να συντονίζουν την ομαδοποίηση στην διαβίωση τους. Αφορά όλα τα γένη του ζωικού βασιλείου, μα πιο πολύ εκείνα που ζουν κατά ομάδες, αγέλες ή και σμήνη. Για παράδειγμα μπορούμε να σκεφτούμε, πόσο εκπληκτικός και εν μέρει ανεξερεύνητος είναι ο τρόπος που επικοινωνούν οι μέλισσες και τα μυρμήγκια. Εάν δεν θα υπήρχε η έννοια της επικοινωνίας, δεν θα είχε υπόσταση η συνεργασία, η ομαδικότητα αλλά και οι … φωλιές. Για όσο δε αφορά το ανθρώπινο γένος, δεν θα μπορούσαν να υπάρχουν κοινότητες ατόμων, έθνη, εθνότητες, λαοί, και εν τέλει... πολιτισμός.

Ο Ερμής                                                           

Οι Αρχαίοι Έλληνες που σε ό,τι αφορά τις πανανθρώπινες αξίες ήταν οι πρώτοι που τις μελέτησαν και τις ανέδειξαν, εδώ και 2,5 χιλιάδες χρόνια, είχαν σκεφτεί και την μέγιστη αξία της λειτουργίας της επικοινωνίας. Την θεώρησαν μάλιστα τόσης σπουδαιότητας που αποφάσισαν να βρούν και τον Θεό που θα ήταν στην ευθύνη του. Έτσι όρισαν τον φτερωτό Ερμή, ως τον Θεό αγγελιοφόρο που θα επιτελούσε και θα προστάτευε την επικοινωνία τόσο μεταξύ των Θεών, όσο και μεταξύ των Θεών με τους θνητούς.

Οι αγγελιοφόροι                                                    

Οι αγγελιοφόροι από τα χρόνια της κλασσικής Ελλάδας, είχαν ένα πολύ σπουδαίο ρόλο. Με τους αγγελιοφόρους έπαιρναν οι βασιλιάδες ή οι άρχοντες- κυβερνήτες, τους χρησμούς από τα Μαντεία. Αλλά ακόμη με αγγελιοφόρους επικοινωνούσαν οι πόλεις κράτη μεταξύ τους, είτε για θέματα ειρήνης, είτε και για θέματα πολέμων και συγκρούσεων. Αυτή τη μορφή αλληλεπίδρασης που θα την λέγαμε ‘’επικοινωνία της ηγεσίας’’, και επιτελούνταν δια μέσου των αγγελιοφόρων και των απεσταλμένων, διατήρησαν και οι Ρωμαίοι αλλά και οι μετέπειτα Βυζαντινοί. Με την ίδια μορφή, αυτή η αλληλεπίδραση ηγεσίας και υπηκόων συνεχίστηκε επίσης ακόμη και τα χρόνια της Αραβικής και της Οθωμανικής κυριαρχίας.

Η Ευρώπη της Αναγέννησης                                     

Φτάνοντας πια στην Ευρώπη της Αναγέννησης και του κινήματος του ανθρωπισμού ( του ουμανισμού) , η έννοια της επικοινωνίας πήρε περισσότερο κοινωνικά χαρακτηριστικά αφού το επίκεντρο του ενδιαφέροντος των λαών και των εξουσιών τους προσανατολίζονταν περισσότερο  στις κοινωνίες και τους πολίτες τους. Στις επόμενες εκατονταετίες του 1600 και του 1700 και με αποκορύφωμα την Γαλλική επανάσταση στα τέλη του 1700, ο ρόλος της επικοινωνίας έγινε ακόμη πιο ουσιαστικός αφού οι πολίτες απέκτησαν πια, κοινωνική οντότητα. Με αυτό τον τρόπο θα είχαν τη δυνατότητα να διαχειρίζονται τη ζωή τους και τις τύχες τους, και για να το καταφέρνουν αυτό θα έπρεπε να επικοινωνούν και να συνδιαλέγονται μεταξύ τους. Έως και τη λήξη του 17^ου αιώνα η επικοινωνία κυρίως, επιτελούνταν με την αποστολή επιστολών, καθώς και  γραπτών ή και προφορικών μηνυμάτων με τους αγγελιοφόρους. Μια μεγάλη καινοτομία που ήδη είχε εμφανιστεί στις προηγμένες κοινωνίες της Δύσης στα τέλη του 1600 ήταν και η εμφάνιση των πρώτων εφημερίδων και των περιοδικών. Αυτό εγκαινίαζε μια νέα τακτική, της μαζικής πληροφόρησης των πολιτών που έως τότε ήταν σχεδόν ανύπαρκτη.

Ο αιώνας της επικοινωνίας                                          

Με αυτές τις συνθήκες στους κοινωνικούς χώρους μπαίνουμε πια στον 18^ο και στη συνέχεια στον 19^ο αιώνα όπου η Δύση έχει αρχίσει να χτίζει τον σύγχρονό της πολιτισμό. Όλα όμως αυτά άλλαξαν τρομακτικά στα μέσα του 1800, όταν ο Αμερικανός Σάμιουελ Μόρς εφηύρε τον τηλέγραφο. Την εφεύρεση του Μόρς ακολούθησε η εφεύρεση του τηλεφώνου από τον Σκωτσέζο Αλεξάντερ Μπέλ το 1876. Έκτοτε οι εξελίξεις ήταν γοργές. Ακολούθησαν οι εφευρέσεις του μικροφώνου από τον Αμερικάνο Χιουζ, και του ραδιοφώνου και του ασυρμάτου από τον Ιταλό Μαρκόνι το 1899. Στα μέσα του 1900 πια, όντας δηλαδή στον 20^ο αιώνα, οι μηχανισμοί αποστολής και λήψης μηνυμάτων από απόσταση, είχαν κυριαρχήσει στην κοινωνική και επαγγελματική ζωή των πολιτών. Λίγο αργότερα ήρθαν και τα οπτικά σήματα με την τηλεόραση και έτσι οι εικόνες των γεγονότων ‘’μπήκαν’’ στα σπίτια των πολιτών . Η επικοινωνία και η ενημέρωση είχαν πια αποκτήσει ταυτότητα και ήδη διαχείριζονταν μεγάλο μέρος της κοινωνικής καθώς και της κρατικής εξουσίας. Η μαζική επικοινωνία που καθιερώθηκε με τα μονογράμματα ΜΜΕ ( Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας), θεωρήθηκε η 4^η εξουσία για τις Δυτικές Δημοκρατίες. Είμασταν τότε πια,  στην λήξη του 20^ου αιώνα, του αιώνα της επικοινωνίας.

Η επικοινωνιακή έκρηξη                                              

Η μεγάλη όμως έκρηξη στο πεδίο της επικοινωνίας συντελέστηκε την τελευταία δεκαετία του 1900 όταν στη ζωή των πολιτών μπήκε το κινητό τηλέφωνο και το ΙΝΤΕΡΝΕΤ. Η ταχύτητα εισβολής τους στις συνήθειες και την καθημερινότητα των πολιτών σε όλο τον κόσμο ήταν τρομακτική. Κανείς, ακόμη και το 1990 πια, δεν θα μπορούσε να φανταστεί ότι 10 χρόνια αργότερα η επικοινωνία θα επιτελούνταν φωνητικά ή και οπτικά ανά πάσα στιγμή από οποιοδήποτε μέρος, με όλα τα σημεία του πλανήτη! Θα μας φάνταζε απόλυτα ουτοπικό ! Και όμως συνέβη ! Επιπλέον αυτό το ‘’επικοινωνιακό τσουνάμι’’συνεχίζει να εξελίσσεται όλο και περισσότερο με τέτοιους ρυθμούς και καινοτομίες,  που διαρκώς μας ξαφνιάζει και μας εκπλήσσει.

Σύγχρονοι επικοινωνιακοί μηχανισμοί (τα social media)                

Είμαστε ήδη στην 3^η δεκαετία του 21^ου αιώνα και τα επικοινωνιακά τεχνάσματα των εταιρειών του διαδικτύου και της κινητής τηλεφωνίας, κυριαρχούν απόλυτα πια στη ζωή και τη καθημερινότητά μας ! Τόσο οι υπηρεσίες του διαδικτύου όσο και των κινητών τηλεφώνων, μας έχουν γίνει τόσο απαραίτητες που για πολλούς από εμάς, είναι μέγιστης προτεραιότητας. Πολύ μεγάλο ποσοστό πολιτών του Δυτικού, αλλά και όχι μόνον κόσμου, δαπανά πολύ μεγάλο μέρος του ελεύθερού του χρόνου, χρησιμοποιώντας τους σύγχρονους επικοινωνιακούς μηχανισμούς. Τα emails, τo messenger, τo instagram, τo tiktok, τo twitter, τo face book, και πολλά άλλα, λιγότερο διαδεδομένα, είναι οι πιο συνήθεις τέτοιοι μηχανισμοί. Το πόσο χρόνο σπαταλά ο κάθε πολίτης σε ολόκληρο τον κόσμο για αυτό το σκοπό, εξαρτάται από την ηλικιακή του φάση, την επαγγελματική και τη κοινωνική του δραστηριότητα και σαφέστατα από το επίπεδο κοινωνικο - οικονομικής ανάπτυξης της χώρας του.  

Αναγνωρίζοντας τα υπέρ της ‘’επικοινωνιακής άνοιξης’’               

Σίγουρα υπάρχουν θετικά ή αλλιώς ωφέλιμα αποτελέσματα, από τη χρήση των επικοινωνιακών αυτών μέσων, όπως :

1. Η πολλή γρήγορη και ασφαλής μεταφορά και διάχυση της πληροφορίας.
2. Η δυνατότητα επικοινωνίας και ατόμων με σχετικά χαμηλό επίπεδο κοινωνικοποίησης.
3. Στον κυριολεκτικά μηδενισμό της απόστασης μεταξύ των επικοινωνούντων. Είναι πράγματι εκπληκτικό το να στέλνεις email στην Αυστραλία, και σε δευτερόλεπτα να έχεις γραπτή απάντηση.
4. Η πολύ μεγάλη ευχαρίστηση που νιώθουμε όταν συμμετέχουμε σε μια τέτοια επικοινωνιακή διαδικασία και μάλιστα με άτομα που αγαπούμε και εκτιμούμε.

Επιφυλακτικοί στην υπερβολική χρήση των social media             

Παράλληλα με τα θετικά αποτελέσματα, εμφανίζονται και τα αρνητικά της υπερβολικής ή και αλόγιστης χρήσης των επικοινωνιακών μέσων όπως :

1. Ο κίνδυνος της εμπλοκής σε άγνωστα και ίσως και σε σκοτεινά δίκτυα που αποσκοπούν στην παραπληροφόρηση και ίσως και την εκμετάλευση εφήβων και ανηλίκων
2. Η αδυναμία ακριβούς ελέγχου της πληροφορίας, η οποία μπορεί να είναι ψεύτικη, απατηλή ή και fake news
3. Η υπερβολική ενασχόληση και πολλές φορές με άσχετα θέματα εις βάρος κάποιας δημιουργικής δραστηριότητας.
4. Η περίπτωση να παρασυρθούμε σε επικοινωνία με άγνωστα άτομα, χαμένοι στην απόλυτη ανωνυμία συμμετέχοντας σε χαοτικές καταστάσεις.

Συμβαδίζουν με την ‘’κοινωνική κανονικότητα’’                   

Βρισκόμαστε τώρα σε μια δύσκολη θέση προσπαθώντας να εννοήσουμε πως θεωρούμε ‘’κανονική’’ ή μη, μια κοινωνική διεργασία. Θα λέγαμε λοιπόν πως, ό,τι προκύπτει από τις συνεχείς αλληλεπιδράσεις των πολιτών, των τοπικών κοινωνιών, των εθνοτικών και θρησκευτικών χώρων, όπως και του συνόλου των λαών μεταξύ τους, εμφανίζει μια φυσιολογικότητα, θεωρείται κανονική. Σε αντίθεση, με ό,τι προκύπτει από τις έξωθεν παρεμβάσεις τόσο του κοσμογονικού χώρου, όσο και εκείνων των παρεμβάσεων από τις ιδιοφυείς εμπνεύσεις ορισμένων ελάχιστων χαρισματικών ατόμων, που πράγματι έχουν συνταράξει την ανθρωπότητα. Τα άτομα αυτά που μετρούνται στα δάκτυλα το πολύ των δύο χεριών, κατέστησαν τόσο επώνυμα διεθνώς και συγχρόνως η δραστηριότητά τους αυτή μεταφράστηκε σε τεράστια οικονομικά κέρδη. Παράλληλα συγκρότησαν οικονομικούς κολοσσούς, και οι οποίοι συνεχώς μεγεθύνονται με εκθετικούς ρυθμούς . Σίγουρα τα κίνητρα των οικονομικών αυτών κολοσσών δεν είναι το να προαχθούν οι κοινωνικές διεργασίες προς όφελος των πολιτών , αλλά κυρίως οι επιχειρηματικές τους επιτυχίες και τα οικονομικά τους κέρδη. Όλα αυτά λοιπόν που προέκυψαν με αυτές τις ‘’εξωγενείς ‘’διεργασίες, θεωρούμε πως δεν ανήκουν στη σφαίρα της ΄΄κοινωνικής κανονικότητας’’.

‘’Κοινωνική κανονικότητα’’ και ‘’ανταλλαγή συναισθήματος’’      Παρατηρούμε λοιπόν πως οι επικοινωνιακές διαδικασίες, δηλαδή εκείνες που προκύπτουν μέσα από τις ανθρώπινες αλληλεπιδράσεις και που κυρίως βασίζονται στην ανταλλαγή συναισθημάτων, βρέθηκαν να υπηρετούν τις ιδέες και τις επιδιώξεις εμπορικών συμφερόντων και όχι των συμφερόντων των κοινωνιών.. Αυτό τουλάχιστον θεωρούμε, πως δεν συνάδει με την ανθρώπινη διάσταση της λειτουργίας της επικοινωνίας, και αδυνατούμε να προβλέψουμε ποιες θα είναι οι μακροχρόνιες επιπτώσεις στον ‘’κόσμο των ανθρώπων’’.

Υπερεπικοινωνία και πρόσκτηση της γνώσης                                

Στην σημερινή μας καθημερινότητα, θεωρούμε πως το κάθε άτομο έχει αποκτήσει πια τη συνήθεια, να επικοινωνεί με υπερβολική συχνότητα με τον γύρω του κόσμο , μέσω των κινητών τηλεφώνων και των άλλων τεχνολογικών μέσων. Το αποτέλεσμα αυτής της υπερεπικοινωνίας είναι να δέχεται ένα καταιγισμό πληροφοριών, τις οποίες τις περισσότερες φορές δυσκολεύεται να τις διαχειριστεί. Αυτός λοιπόν ο ‘’Νιαγάρας των πληροφοριών’’ κατακλύζει το γνωστικό σύστημα του κάθε ατόμου. Όμως το κάθε ανθρώπινο γνωστικό σύστημα, αδυνατεί να εμπεδώσει και να κατανοήσει τον γιγαντιαίο αυτό όγκο των πληροφοριών που δέχεται, και να τις μετατρέψει σε γνώση αφού τις συνδέσει και τις κάνει συμβατές με τις ήδη δικές του κεκτημένες. Αυτή η ασύμμετρη εισροή, της μη δυνάμενης να προσκτηθεί γνώσης, δημιουργεί μια σύγχυση εννοιών και διάκρισης γεγονότων. Στην τελική της φάση, αυτή η ‘’ γνωσιακή ακαταστασία ’’ θα δυσκολεύει αφάνταστα το άτομο να επεξεργάζεται με ορθολογικό τρόπο τις γνώσεις του και να με δημιουργικούς συνειρμούς να καταλήγει στις σωστές και ωφέλιμες για αυτό αποφάσεις.

Μια εικονική αλλά και απατηλή πραγματικότητα                       

Με αυτές λοιπόν τις συνθήκες, στα άτομα δημιουργείται λανθασμένη και πολλές φορές απατηλή εικόνα της πραγματικότητάς τους. Φαντάζονται τους εαυτούς των ότι μπορούν να συμμετέχουν σε μια πραγματικότητα που δεν είναι συμβατή με εκείνη που φτάνει η θέση και οι δυνατότητές τους.  Έτσι δεν τους παρέχεται το ειλικρινές υπόβαθρο πάνω στο οποίο θα σχεδιάσουν και θα προσπαθήσουν να υλοποιήσουν το ατομικό σχέδιο ζωής τους. Αυτό που στην γλώσσα των ανθρωπιστικών επιστημών, διεθνώς ονομάζεται life plan. Δυσκολεύονται δηλαδή να σχεδιάσουν ένα life plan λειτουργικό για αυτούς. Έτσι τους δημιουργείται μια δυσαρμονία που τους δυσκολεύει αφάνταστα στη λήψη των ωφέλιμων για αυτά αποφάσεων.

Το παράδειγμα του Ουκρανικού λαού                             

Συνεκτιμώντας τα παραπάνω, θεωρούμε πως μεγάλη συμβολή στην καταστροφική κατάσταση στην οποία βρέθηκε η Ουκρανία έχει και αυτό το κοινωνικό φαινόμενο της υπερεπικοινωνίας του οποίου θύμα έπεσε σε πολύ μεγάλο ποσοστό ο Ουκρανικός λαός. Η εικονική πραγματικότητα την οποία οι Ουκρανοί ονειρεύονταν και μάλιστα είχαν πεισθεί ότι θα μπορούσαν να τη ζήσουν, τους εμπόδιζε να συνειδητοποιήσουν ότι δίπλα τους καραδοκούσε ένα άγριο λιοντάρι. Ένας ‘’άσπονδος φίλος’’ έτοιμος να επιβουλευτεί το χώρο τους και μάλιστα με οποιοδήποτε κόστος για τους γείτονές του, χωρίς να υπολογίσει ακόμη και αν θα τους αφάνιζε και θα ισοπέδωνε τα υπάρχοντά τους. Όπως πράγματι αυτό συνέβη. Όμως αυτή μας, την όντως παράδοξη εκδοχή για την συμβολή στην καταστροφή της Ουκρανίας,  θα την αναπτύξουμε σε επόμενο άρθρο μας.

Για μια προσγείωση στη πραγματικότητα                           

Εν τέλει λοιπόν θεωρούμε, πως η σημερινή φάση που περνάει η κοινωνία μας είναι εντελώς τεχνητή, και δεν συνάδει με τον φυσιολογικό τρόπο της ζωής μας. Όμως ευελπιστούμε πως στο άμεσο μέλλον οι κοινωνίες θα αντιληφθούν πως αυτή η κατάσταση που σήμερα βιώνουμε με την υπερεπικοινωνία, δεν λειτουργεί προς όφελός τους. Πιο συγκεκριμένα δεν παράγει, και δεν προάγει μηχανισμούς που να λειτουργούν επανατροφοδοτικά για αυτές. Εκτιμούμε πως σχετικά σύντομα, στους κοινωνικούς χώρους θα εμφανιστούν καταστάσεις όπως:

 - O κορεσμός ως προς τη χρήση της σούπερ – ηλεκτρονικής τεχνολογίας, και η απομυθοποίησή της.

- Αλλά ακόμη πιστεύουμε πως σύντομα θα προκύψουν δυσκολίες, εν είδη κοινωνικών φαινομένων, που θα προτρέψουν ή και θα εξαναγκάσουν τις ίδιες τις κοινωνίες να αντιδράσουν και να αλλάξουν ρότα.                                                                             

Καταλήγοντας, ευχή μας είναι, οι κοινωνίες να αφυπνισθούν, κατανοώντας ότι βιώνουν μια ‘’σερβιρισμένη μη κανονικότητα’’, και να πράξουν αναλόγως!