Τεργέστη: Η «νύμφη» του Ιταλικού βορρά που διχοτομήθηκε
Η αφορμή για αυτό το άρθρο, μας δόθηκε, από ένα τυχαίο συμβάν στην πόλη της Τεργέστης της Βόρειας Ιταλίας, πριν από μερικά χρόνια, όπου βρεθήκαμε ως επισκέπτες. Η Τεργέστη, είναι μια πόλη των 200.000 κατοίκων. Από τις αρχές του 1700 άρχισαν να μεταναστεύουν στη πόλη Έλληνες κυρίως από τα Επτάνησα. Στο απόγειό της η Ελληνική παροικία τέλη του 1800 αριθμούσε περίπου 5.000 άτομα. Στη παραλιακή περιοχή της Τεργέστης, υπάρχει η εκκλησία του Αγίου Νικολάου των Ελλήνων. Αποτελεί ένα από τα αξιοθέατα της πόλης, καθότι είναι ιστορικός ελληνορθόδοξος ναός που ανεγέρθηκε από το 1784. Στο εσωτερικό του ναού κυριαρχεί οπτικά το πλούσια διακοσμημένο με χρυσό και ασήμι τέμπλο, ο δε κυρίως ναός έχει ασπρόμαυρο μαρμάρινο δάπεδο. Κατά την επίσκεψή μας στην εκκλησία συναντήσαμε έναν από τους ιερείς της, ο οποίος μάλιστα, όπως μας είπε ο ίδιος ήταν Σέρβος ορθόδοξος, όταν συνομιλήσαμε μαζί του στην Αγγλική γλώσσα. Αργότερα μάθαμε ότι ο εφημέριος της εκκλησίας, ήταν Έλληνας αρχιμανδρίτης. Την Τεργέστη, στο Β΄ παγκόσμιο πόλεμο την είχαν απελευθερώσει από τους φασίστες του Μουσολίνι το 1945, οι Σέρβοι Παρτιζάνοι του Στρατάρχη Τίτο και έκτοτε είχαν μεταναστεύσει εκεί πολλοί Σέρβοι. Το 1954 μάλιστα η επικράτεια της πόλης μοιράστηκε ανάμεσα στην Ιταλία και την πρώην Γιουγκοσλαβία με την οποία συνορεύει. Επειδή λοιπόν στην Τεργέστη δεν υπάρχει άλλη ορθόδοξη εκκλησία, ο Άγιος Νικόλαος, εξυπηρετεί και τους Σέρβους ορθόδοξους, καθότι η πόλη συνορεύει με τη Σλοβενία εθνότητα της πρώην Γιουγκοσλαβίας, είναι η Σλοβενία η οποία έχει καθολικό θρήσκευμα.
Η τυχαία συνάντηση
Ο Σέρβος ιερέας ήταν ευγενέστατος, και μας ξενάγησε στην εκκλησία. Αργά το απόγευμα της ίδιας ημέρας, σεργιανίζοντας στον παραλιακό πεζόδρομο της Τεργέστης συναντήσαμε ξανά τον Σέρβο ιερέα, τον οποίο μάλιστα δεν αναγνωρίσαμε, παρά μόνον όταν ο ίδιος μας χαιρέτησε. Η δυσκολία μας στο να τον αναγνωρίσουμε ήταν το ότι δεν φορούσε τα μαύρα ράσα με τα οποία τον είχαμε συναντήσει το πρωί μέσα στην εκκλησία, αλλά ένα μαύρο κοστούμι. Μέσα από το κοστούμι του, ξεχώριζε το χαρακτηριστικό πουκάμισο με το παπικό κολάρο που φορούν οι καθολικοί ιερωμένοι. Αυτό πράγματι μας ξάφνιασε αφού ήταν η πρώτη μας φορά που βλέπαμε ορθόδοξο ιερωμένο με κουστούμι.
Με αφορμή μια ενδυματολογική εξέλιξη
Αργότερα διερευνήσαμε το θέμα της ενδυματολογικής εμφάνισης των ορθοδόξων ιερωμένων στη Δύση. Έτσι, διαπιστώσαμε ότι τουλάχιστον τρείς ορθόδοξοι Έλληνες Μητροπολίτες, σε Μητροπόλεις Δυτικών χωρών, που ανήκουν στο Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης, έχουν κατά καιρούς εμφανιστεί με ανάλογη ενδυματολογική περιβολή. Είναι οι Μητροπολίτες, Γαλλίας Εμμανουήλ, Σουηδίας Κλέοπας και Βελγίου Αθηναγόρας. Όμως , ποτέ δεν έχει αναφερθεί Ελληνορθόδοξος ιερέας με ανάλογη αμφίεση. Ο Σέρβος ιερέας το τόλμησε, φανταζόμαστε όχι αυθαιρετώντας αλλά με την συγκατάθεση του Επισκόπου του.
Το εκπεμπόμενο μήνυμα!
Εκτιμούμε λοιπόν πως ο Σέρβος ιερέας, αλλά και πιθανόν οι προκάτοχοί του, ευρισκόμενοι σε ένα περισσότερο φιλελευθεροποιημένο κοινωνικά περιβάλλον όπως είναι της Ιταλίας έναντι εκείνου της Σερβίας, προχώρησαν σε αυτή τη ‘’νεωτερική’’ θα λέγαμε κίνηση. Έστω και αυτή η απλή κίνηση, πιστεύουμε πως εμπεριέχει ένα συμβολισμό. Φανερώνει τη δυνατότητα που ενυπάρχει στην ορθόδοξη εκκλησία για τον εκσυγχρονισμό των τελετουργικών της που κατά το σύγχρονο τρόπο ζωής, θεωρούνται ότι ανήκουν σε παλαιότερες εποχές.
Συντηρητισμός και ορθοδοξία
Είναι γενικά παραδεκτό, πως το ορθόδοξο δόγμα, περισσότερο από τα υπόλοιπα αδελφά χριστιανικά, είναι συνδεδεμένο με τον συντηρητικό τρόπο ζωής, σε όλες του τις εκφάνσεις. Για να είμαστε όμως περισσότεροι ακριβοδίκαιοι, πέραν της ορθοδοξίας, υπάρχει ακόμη ένα χριστιανικό δόγμα, που χαρακτηρίζεται με ακόμη περισσότερο συντηρητισμό στο τελετουργικό αλλά και στις κοινωνικές συνήθειες των πιστών του. Είναι εκείνο των Κοπτών χριστιανών της Αιγύπτου, που οι τελετές του έχουν τις ρίζες τους σε παλαιοχριστιανικά έθιμα και τελετουργίες, και που σήμερα πια αριθμεί περί τα 12 εκατομμύρια πιστούς. Επίσης ο συντηρητισμός αυτός εμφανίζεται και σε παραλλαγές του χριστιανικού δόγματος όπως είναι της παλαιοημερολογίτικης εκκλησίας.
Η τροχοπέδη στο χώρο της νεολαίας
Ο βαθύς όμως αυτός συντηρητισμός στις εκφάνσεις της καθημερινής ζωής, αποτελεί μια ισχυρή τροχοπέδη στην αποδοχή από τα προοδευτικά στρώματα της κοινωνίας των δοξασιών του ορθόδοξου δόγματος, και αυτό συμβαίνει πολύ περισσότερο στους νέους. Ο συντηρητισμός αυτός εκδηλώνεται, στην καθημερινότητά μας, όπως : Στις ενδυματολογικές προτιμήσεις και εν γένει την εμφάνιση, στον τρόπο διασκέδασης για τους νεότερους κυρίως, στα μουσικά ακούσματα, στις καλλιτεχνικές ενασχολήσεις.
Τα άλλα χριστιανικά δόγματα
Το πολυπληθέστερο χριστιανικό δόγμα, είναι των καθολικών του 1,2 δισεκατομμυρίων πιστών, που και αυτό βέβαια διατηρεί πολλά συντηρητικά στοιχεία στους πιστούς του. Σίγουρα όμως έχει προχωρήσει σε κάποιες νεωτερικές κινήσεις. Άλλα πολυπληθή χριστιανικά δόγματα είναι, των Προτεσταντικών εκκλησιών με 800 εκατομμύρια πιστούς, και της Αγγλικανικής εκκλησίας των 80 εκατομμυρίων. Και τα δύο αυτά δόγματα έχουν προχωρήσει σε σοβαρά βήματα νεωτερισμού. Οι αλλαγές αυτές επικεντρώνονται τόσον στα τελετουργικά, όπου έχει κυριαρχήσει η απλότητα, όσον και στην ενδυματολογική εμφάνιση των ιερωμένων, αλλά και στην συμμετοχή των γυναικών στους ιερατικούς θεσμούς. Γενικά έχει καθιερωθεί σημαντική απλοποίηση στις θρησκευτικές τελετές, και έχει κατορθωθεί η εξάλειψη των τελετουργικών υπερβολών. Σημαντική τους κατάκτηση είναι επίσης η προσωπική συμμετοχή των πιστών στην τελετή της θείας λειτουργίας, είτε τραγουδώντας θρησκευτικά άσματα είτε απαγγέλοντας μαζί με τον ιερουργούντα, εκκλησιαστικούς ύμνους.
Το θρησκευτικό δόγμα, ως συστατικό στοιχείο της οντολογίας του κάθε λαού!
Θεώρησή μας είναι, πως στη τελική διαμόρφωση των χαρακτηριστικών ενός λαού, συστατικό στοιχείο, εξ ίσου ισχυρό με εκείνο της γλώσσας, είναι και το θρησκευτικό ή τα θρησκευτικά του δόγματα. Ο Ισπανικός λαός ας πούμε, φέρνοντάς του ως παράδειγμα, διαμόρφωσε τα Εθνικά του χαρακτηριστικά, όντας σχεδόν αποκλειστικά στο καθολικό χριστιανικό δόγμα. Εάν δηλαδή το δόγμα των Ισπανών δεν ήταν το καθολικό, αλλά ήταν κάποιο άλλο χριστιανικό. Ο Ισπανικός λαός θα ήταν διαφορετικός ή και πολύ διαφορετικός από ότι είναι σήμερα. Θα είχε άλλη ιδιοσυγκρασία και άλλο ταπεραμέντο! Σίγουρα οι Ισπανοί, θα ήταν διαφορετικοί, από αυτούς που ξέρουμε σήμερα! Το ίδιο σίγουρα θα συνέβαινε και με τους υπόλοιπους Ευρωπαϊκούς λαούς, όπως τους Βρετανούς, τους Βέλγους, τους Γάλλους, τους Σλοβένους, τους Εσθονούς, και όλους τους υπόλοιπους. Μοναδική περίπτωση αλλαγής δόγματος σε ολόκληρο λαό στον Ευρωπαϊκό χώρο, συναντούμε στην Βοσνία. Οι Βόσνιοι από χριστιανοί καθολικοί που ήταν έως και τα μέσα του 1700, και όντας τότε υπό Οθωμανική κατοχή, και έπειτα από τις ισχυρές πιέσεις των κατακτητών τους για να εξισλαμισθούν, τελικά υπέκυψαν. Από τα τέλη του 1700, οι Βόσνιοι ήταν και είναι πια Μωαμεθανοί. Με βάση λοιπόν τη παραπάνω παραδοχή μας, πιστεύουμε πως ο Βοσνιακός λαός μετά την εκατονταετία του 1700, διαμορφώθηκε σε ένα άλλο λαό, με εντελώς διαφορετικά κοινωνικά χαρακτηριστικά.
Ελληνισμός και ορθοδοξία
Με όλα τα παραπάνω, θεωρούμε πως στη διαμόρφωση της ιδιοσυγκρασίας του Ελληνικού λαού, και των κοινωνιολογικών του χαρακτηριστικών, καθοριστικό ρόλο είχε το ορθόδοξο χριστιανικό του δόγμα. Όμως παράλληλα εκτιμούμε, ότι οι Έλληνες όντας πια ένας λαός που ανήκει στην Ευρωπαϊκή Δύση, οφείλει να διαπνέεται από σύγχρονα κοινωνιολογικά χαρακτηριστικά. Η θρησκευτική θεώρηση λοιπόν των Ελλήνων θα πρέπει να παρουσιάζει συμβατότητα με τα σύγχρονα αυτά χαρακτηριστικά. Εκτιμούμε όμως πως σήμερα πια, η αυστηρή προσήλωση στην ήδη υπάρχουσα θρησκευτική τελετουργία αποτελεί τροχοπέδη στην απόκτηση αυτών των χαρακτηριστικών.
Τα αναγκαία βήματα
Είναι λοιπόν απόλυτα αναγκαίο να γίνουν κάποια βήματα αλλαγής, που θα ωφελήσουν τόσο την ίδια την υπόσταση του Ελληνισμού, όσο και το ίδιο το Ελληνορθόδοξο δόγμα, με την έννοια της διεύρυνσης της αποδοχής του, και την ενίσχυση του κύρους του. Και αναφερόμαστε στο Ελληνορθόδοξο δόγμα, καθότι θεωρούμε πως ως Ελληνικός λαός του πλήθους των μόλις 10 εκατομμυρίων πιστών, δεν είμαστε σε θέση να επηρεάσουμε ολόκληρο ον Ορθόδοξο κόσμο, ο οποίος αριθμεί τουλάχιστον 260 εκατομμύρια. πιστούς.
Τι πράγματι, θα πρέπει να κατακτηθεί!
Προς τούτο θα πρέπει κατ΄αρχήν να κατακτηθούν τρία θεμελιώδη κεφάλαια :
- Η εγκαθίδρυση πραγματικής εμπιστοσύνης του λαού προς τους κληρικούς.
- Η διεύρυνση αυτής της εμπιστοσύνης και στον χώρο της νεολαίας.
- Και τέλος, η πολύ μεγαλύτερη συνδρομή της εκκλησίας στην καθημερινότητα των Ελλήνων πολιτών.
Η κοινή υπόθεση και οι τρείς αμοιβαίες παραδοχές
Ας υποθέσουμε πως θα υπάρξει η βούληση για όλη αυτή τη προσπάθεια, και εκ μέρους της εκκλησίας πρωτίστως, αλλά συγχρόνως και εκ μέρους του Ελληνικού λαού. Τότε εκείνο που πραγματικά είναι δύσκολο, είναι το να επινοηθεί ο τρόπος δράσης και να εξευρεθεί η κατάλληλη μεθοδολογία. Πως δηλαδή θα προχωρήσει η εκκλησία μας σε κινήσεις νεωτερικότητας που θα είναι συγχρόνως αποδέκτες από τον Ελληνικό λαό. Αυτές οι κινήσεις θα πρέπει να τηρούν τουλάχιστον τρεις παραδοχές :
- Η πρώτη παραδοχή θα είναι ότι ο πρώτος λόγος πάντα θα πρέπει να ανήκει στην Ελληνική εκκλησία, και στο σύνολο των συντελεστών της.
- Η δεύτερη θα πρέπει να είναι ότι στις κινήσεις αυτές δεν θα υπάρχει χώρος για κρατική παρέμβαση.
- Και τέλος η τρίτη θα είναι ότι θα πρέπει για όλα αυτά να εξευρεθεί ο τρόπος να υπάρχει και η ουσιαστική συμμετοχή της κοινωνίας
Για μια εσωτερική, της εκκλησίας, μεταρρύθμιση
Σαν πρώτη κίνηση λοιπόν θεωρούμε πως πρέπει να ανοίξει μια πλατιά συζήτηση τόσο στο εσωτερικό της εκκλησίας, όσο και στον κοινωνικό χώρο, όπου το αντικείμενο θα είναι ο εκσυγχρονισμός στο τελετουργικό της Ελληνορθόδοξου δόγματος. Σαν δεύτερη κίνηση θεωρούμε πως θα πρέπει να είναι, η αναβάθμιση της εκπαίδευσης των κληρικών όλων των βαθμίδων, ώστε οι εκκλησιαστικές ακαδημίες να αποκτήσουν Πανεπιστημιακό επίπεδο παρεχόμενης γνώσης. Και στις δύο αυτές κινήσεις, τον πρώτο λόγο θα πρέπει να τον έχουν, οι ήδη υπάρχοντες Πανεπιστημιακοί θεολογικοί κύκλοι, που μάλιστα διακρίνονται για το υψηλό επιστημονικό τους κύρος!
