Τι έτος και αυτό. Αυτός που κινεί τα νήματα εκεί πάνω αρέσκεται να μας δοκιμάζει. Ας θυμηθούμε πως ξεκίνησε το 2022 και πως ολοκληρώνεται. Χαιρόμασταν όλοι που βγαίναμε σχεδόν αλώβητοι από την πανδημική κρίση. Ουδείς μπορούσε να φανταστεί ότι εν έτει 2022 στην αυλή της Ευρώπης θα ξεσπάσει ένας πόλεμος. Κανόνια, τεθωρακισμένα, πύραυλοι, μη επανδρωμένα αεροσκάφη απέκτησαν και πάλι την «τιμητική» τους στα μέσα ενημέρωσης. Στο ίδιο κάδρο φωτογραφίες χιλιάδων αμάχων – προσφύγων ή νεκρών – να ταράζουν τον πνευματικό μας ύπνο. Επιστροφή στη βαρβαρότητα…
Ποιος θα μπορούσε, επίσης, να ισχυριστεί ότι το 2022 θα ήταν η «χρονιά – δελτίο»; Ξεκίνησε με το Freedom pass – ως ωδή στην ελευθερία – για να οδηγηθούμε να βάζουμε βενζίνη με το δελτίο, ρεύμα με το δελτίο και πάει λέγοντας. Τώρα αναμένουμε και το «market pass» για να γεμίζουμε το καλάθι στα παντοπωλεία και στα super market. Ήταν αναγκαίες ενέργειες; Μπορούσε η κυβέρνηση να πράξει αλλιώς; Δεν πιστεύω στη διατηρησιμότητα των επιδοματικών πολιτικών. Ωστόσο, δεν πρέπει να παραγνωρίζουμε ότι ως έκτακτα μέτρα συνέβαλαν στη διατήρηση της κοινωνικής συνοχής. Όσοι υποτιμούν τη σημασία τους καλό είναι να μπορούν να αντιπροτείνουν και λύσεις με αντίστοιχο χρονικό και κοινωνικό αποτύπωμα. Την ίδια ώρα, όμως, πρέπει να συμφωνήσουμε ότι τα «passes» δεν είναι πανάκεια. Είναι μόνον εύγεστες ασπιρίνες που δεν δίνουν απαντήσεις στα δομικά προβλήματα της ανισότητας. Και υποχρέωση της πολιτικής είναι να δώσει…
Περαιτέρω, όσο θα μετρούμε το οικονομικό κόστος των περιώνυμων «δελτίων» (περίπου ισόποσο του κέρδους που είχαμε από το κούρεμα του δημοσίου χρέους στο πλαίσιο του PSI) καλό είναι να αντιληφθούμε τι συμβαίνει με τον πληθωρισμό και την ακρίβεια. Για λόγους που, πλέον, μόνον ο ιστορικός του μέλλοντος θα μπορέσει να αντιληφθεί, οι κεντρικοί τραπεζίτες αποφάσισαν μια εμπροσθοβαρή και δυσθεώρητη αύξηση των επιτοκίων, η οποία αναμένεται να συνεχιστεί και το 2023. Με τον τρόπο αυτό κομπορρημονούν ότι θα τιθασεύσουν τον πληθωρισμό. Τα μέχρι στιγμής αποτελέσματα τους διαψεύδουν, επιβεβαιώνοντας όσους χτυπούσαν το καμπανάκι εγκαίρως. Η παγκόσμια ύφεση είναι προ των πυλών. Ο πληθωρισμός που αντιμετωπίζουμε – σε παγκόσμια κλίμακα – ουδεμία σχέση έχει με τη «ζήτηση». Τούτη παραμένει σταθερή. Αντιθέτως, η «προσφορά» είναι το πρόβλημα, καθώς τόσο λόγω της πανδημικής κρίσης όσο και του ρωσοοουκρανικού πολέμου δεν έχει αποκατασταθεί η ομαλότητα στις εφοδιαστικές αλυσίδες. Ούτε πρόκειται να ομαλοποιηθεί με την αύξηση του κόστους του χρήματος. Αντιθέτως, οι επιλογές των κεντρικών τραπεζών θα οδηγήσουν σε νέα γενιά κόκκινων δανείων – τόσο στην Ευρώπη όσο και στην Αμερική - καθώς εκτροχιάζονται οι προϋπολογισμοί επιχειρήσεων και νοικοκυριών. Το 2023 προμηνύεται δύσκολο για την πραγματική οικονομία.
Το 2023 φέρνει στην επικαιρότητα έννοιες που θέλαμε να ξεχάσουμε. «Κίνδυνος χώρας» (country risk) και «πολιτικός κίνδυνος» (political risk) άρχισαν να αναμηρυκάζονται εκ νέου. Οι πολιτικές δυνάμεις σε τούτη τη χώρα «αξιωματικά» θεωρούν εωσφορική σύλληψη κάθε έννοια κυβερνητικής συνεργασίας. Προσπαθούν να επιβιώσουν πείθοντας την εκλογική πελατεία τους ότι οι διαφορές τους είναι αβυσσαλέες, τη στιγμή που είναι αδύνατο να διαγνωστούν δια … γυμνού οφθαλμού. Όποιος διαβάσει τα κυβερνητικά προγράμματα του 2019 με δυσκολία θα διακρίνει κομβικές διαφορές. Για τις επερχόμενες εκλογές ακόμη «δεν ανακάλυψαν» τις προγραμματικές διαφορές τους. Με όλα αυτά, στα όμματα κάθε τρίτου νουνεχή παρατηρητή, ο πολιτικός κίνδυνος παραμένει υπαρκτός, καθόσον δεν είναι βέβαιο πως θα διαμορφωθούν οι μετεκλογικές πολιτικές συνθήκες. Δεν πρέπει να παραγνωρίζουμε και ότι η υπόθεση των υποκλοπών θα εξακολουθήσει να ταλανίζει τη σημερινή κυβέρνηση, ιδίως από τη στιγμή που η δικαστική διερεύνηση της υπόθεσης θα αρχίσει να αποδίδει καρπούς. Πολιτικός κίνδυνος στην πράξη, όμως, σημαίνει διακράτηση επενδύσεων, αναβολή σημαντικών αποφάσεων και αδυναμία συγκρότησης ενός συνεκτικού σχεδίου για την επόμενη ημέρα. Έχουμε αυτήν την πολυτέλεια;
Το 2023 δεν θα μας εκπλήξει ευχάριστα στους τομείς της Υγείας και της Δικαιοσύνης. Θα συνεχίσουμε να μιλάμε για τις χιλιάδες ακάλυπτες οργανικές θέσεις, την έλλειψη υποδομών και εξειδικευμένων στελεχών. Ειδικά η Δικαιοσύνη θα ταλαιπωρηθεί και από τις διαδοχικές εκλογές (πιθανότατα δύο ίσως και τρεις σε εθνικό - κοινοβουλευτικό επίπεδο και μια φορά σε αυτοδιοικητικό). Ψηφιοποιήσαμε χιλιάδες υπηρεσίες, αλλά όχι τον τρόπο με τον οποίο γίνονται οι εκλογές. Συνεπώς, τα δικαστήρια πάλι θα διακόψουν τη λειτουργία τους και δικαστές και δικηγόροι θα «κολυμπάνε» στη χαρτομάζα των «ψηφοδελτίων – σεντόνια» και των εκλογικών βιβλίων (σε αντίτυπα που ουδείς θα διαβάσει). Οι δίκες θα αναβληθούν ξανά. Μια χώρα που αδυνατεί να συμφωνήσει στον τρόπο ποιοτικού ελέγχου των αποφάσεων διαμαρτύρεται για την καθυστέρηση, που η ίδια πολλάκις (και θεσμικά, όπως στο ανωτέρω παράδειγμα) προκαλεί. Το 2023 θα οργανώσουμε τις εκλογές με τον ίδιο περίπου τρόπο που πράτταμε και το 1926 (ευτυχώς εγκαταλείψαμε οριστικά το «σφαιρίδιο» του 1865, μολονότι πλείστοι εξ ημών συνεχίζουν να ρίχνουν το ψηφοδέλτιο στην κάλπη «δαγκωτό» …).
Στις διεθνείς σχέσεις όσο και εάν φοβόμαστε τον εξ ανατολών γείτονά μας, μέχρι το καλοκαίρι που είναι προγραμματισμένες και οι δικές τους εκλογές, δύσκολα θα υπάρξει ουσιαστική αναταραχή. Λεκτικά πυροτεχνήματα και κουτσαβακισμοί θα μονοπωλήσουν το ενδιαφέρον και στις δύο πλευρές του Αιγαίου, καθώς άπαντες θα απευθύνονται στο γείτονα … για να ακουστούν στα εθνικά τους ακροατήρια. Μετά το καλοκαίρι, όμως, ουδείς μπορεί να είναι βέβαιος, τη στιγμή που όλα εξαρτώνται από τα εκλογικά αποτελέσματα στις εκλογές Ελλάδας και Τουρκίας. Αντιθέτως, το Κόσσοβο και το Ιράν αναμένεται να μας απασχολήσουν το 2023. Το δεύτερο γιατί επιζητεί φέτος να γίνει πυρηνική δύναμη, ενώ στη βόρεια γειτονιά μας παρατηρείται «αδυναμία συνεννόησης». Και ο ρωσικός παράγοντας σφόδρα επιθυμεί ένα δεύτερο μέτωπο, ακόμη πιο κοντά στην καρδιά της Ευρώπης. Το ρόλο του αντιπροσώπου στον πόλεμο (proxy war) εμφανίζονται πρόθυμοι να παίξουν οι Σέρβοι, θέτοντας σε κίνδυνο τη βαλκανική γειτονιά μας.
Η μεγαλύτερη ελπίδα μας για το 2023; Να προχωρήσουν οι θεαματικές κατακτήσεις στις νέες τεχνολογίες, στην ιατρική, τη γενετική και τη βιολογία. Μην λησμονούμε ότι μέσα στο 2022 αποκωδικοποιήθηκε, για πρώτη φορά, το πλήρες ανθρώπινο γονιδίωμα. Οι επιστήμονες μας υπόσχονται νέες θεραπείες ακόμη και ανίατων, σήμερα, ασθενειών. Επίσης, στο πλαίσιο της ενεργειακής μετάβασης, το 2023 αναμένεται να είναι έτος σταθμός – σε νομοθετικό και οικονομικό επίπεδο παγκοσμίως - για τη χρήση του υδρογόνου, ενώ ειδικά στη χώρα μας ευελπιστούμε να ανακαλύψουμε αξιοποιήσιμα κοιτάσματα φυσικού αερίου, νοτιοδυτικά της Κρήτης.
Άλλη μια χρονιά με προσδοκίες και προκλήσεις σε συλλογικό και ατομικό επίπεδο. Καλή χρονιά, με υγεία για όλους!
