Ο Κεραμές βρίσκεται 45 χλμ. από το Ρέθυμνο και 2 χλμ. από τη θάλασσα, χτισμένος αμφιθεατρικά με Σιδέρωτα (Α), Κέντα (Β) και Βουβάλα (Δ), σε υψόμετρο 300 μ.
Αποτελεί τοπική κοινότητα Κεραμέ του Δήμου Αγ. Βασιλείου με 153 κατοίκους (Κεραμές 129, Αγαλλιανός 19, Αγ. Φωτεινή 5 κάτοικοι στην απογραφή 2011).
Το 2001 αποτελούσε δημοτικό διαμέρισμα Δήμου Λάμπης με 345 κατοίκους (Κεραμές 244, Αγαλλιανός 43, Αγ. Φωτεινή 58 κατοίκους).
Εγγεγραμμένοι ψηφοφόροι το 2015 ήταν 284 και ψήφισαν 162.
Ίδρυση - ονομασία - κάτοικοι
Κοντά στο χωριό υπήρχε από την προμινωική εποχή (2600-2000) η αρχαία πόλη Βιώννος ή Κιονία, που συνέχιζε ν' ακμάζει όπως και οι 100 πόλεις της Κρήτης μέχρι τον 10ο αιώνα.
Οι πειρατές ήταν αιτία να μετακινηθούν οι κάτοικοι ψηλότερα, για λόγους ασφαλείας, δημιουργήθηκαν μικροί οικισμοί (μετόχια), υπολείμματα αυτών είναι: Λίγκρες, Αγ. Ιωάννης ο Αλωτός, Αγ. Παρασκευή, Μετόχι κ.α.
Την Ενετοκρατία ενώθηκαν τα μετόχια αυτά και έκαναν τα χωριά Κεραμές και Αγαλλιανός.
Ο Κεραμές οφείλει τ' όνομά του στις πλάκες σχήματος κεραμίδων που βγαίνουν στην κορυφή του λόφου, ο οποίος ονομάστηκε Κέραμος και από το λόφο, το χωριό πήρε τ' όνομά του.
Σύμφωνα μ' άλλη εκδοχή σ' ένα ορμίσκο κοντά στο χωριό φαίνεται να υπήρχε εργαστήριο κεραμικών (αγγειοπλαστικής) αλλά και κέντρο εμπορίου.
Το 1583 αναφέρεται ως Κεραμέα με 207 κατοίκους, ενώ το 1659 (τούρκικη απογραφή Κεραμές με 20 σπίτια).
Το 1881 στον Δήμο Αγ. Πνεύματος αναφέρονται Κεραμές και Αγ. Ιωάννης Αλωτός με 337 χριστιανούς.
Το 1920 έδρα δήμου με 516 κατοίκους (τους περισσότερους), ενώ το 1928 έδρα κοινότητας (Κεραμές 468, Αγαλλιανός 79, Λίγκρες 9).
Το 1951 ο Κεραμές είχε 500 κατοίκους, ενώ το 1981 τους 247.
Τελευταίος πρόεδρος κοινότητας 1995-98 ήταν ο Σπύρος Γρηγοράκης.
Συμμετοχή στους αγώνες της πατρίδας
Στους αγώνες κατά των Τούρκων πήραν μέρος αρκετοί Κεραμιανοί, έχοντας δική τους πολεμική σημαία, ιδιαίτερα στη μάχη του Βρύσινα το 1866.
Αγωνιστές που ξεχώρισαν ήταν οι: ο οπλαρχηγός Γ. Αρετάκης, ο Ιωάννης Καλαϊτζιδάκης ως τριακοσίαρχος το 1866, ο Πεντακοσίαρχος Ι. Σ. Σπυριδάκης, ο Γιάννης Σπυριδάκης, ο Πετράκης Μάρκος και ιδιαίτερα ο Μιχάλης Ταταράκης από τους σπάνιους αγωνιστές το 1866 και 1878 παίρνοντας μέρος σε πολλές μάχες κ.α. που έπεσαν στα πεδία των μαχών. Στο Μακεδονικό αγώνα πήραν μέρος ο Στ. Αποστολάκης και ο Ρούσσος Λιοδάκης, ενώ από το 1912-1922 έπεσαν υπέρ πατρίδας 18 άντρες.
Στον Αλβανικό πόλεμο και Κατοχή άλλοι 9, σύνολο 27 πεσόντες.
Τη Γερμανική Κατοχή, οι κάτοικοι βοηθούσαν τους συμμάχους, δίνοντάς τους καταφύγιο και εφοδίαζαν τους αντάρτες να προσεγγίσουν τα συμμαχικά πλοία. Την περίοδο αυτή η θαρραλέα Γαλάτια Σαββοργινάκη, γλίτωσε δυο φορές εκτελέσεις Κεραμιανών από τους Γερμανούς.
Γνώριζε τα γερμανικά και κατάφερε να τους πείσει.
Εκκλησίες - Ιερείς
Αγ. Παντελεήμονας - Αγ. Πνεύμα, διμάρτυρος κεντρικός ενοριακός ναός, που κτίστηκε το 1948, στη θέση παλιότερου του 1846 με επτά εικόνες του πρώτου ναού.
Αγ. Δημήτριος, μονόκλιτη βασιλική, με κτητορική επιγραφή «Μιχ. Σαβοργίνης 1891», θαυμάσιο ξυλόγλυπτο τέμπλο και υπέροχες εικόνες.
Αγ. Ιωάννης Θεολόγος (Αλωτός), κοντά στη Δρύμισκο, τοιχογραφημένος ναός του 17ου αιώνα.
Αγ. Νικόλαος, παλιά μονόκλιτη βασιλική, με ίχνη τοιχογραφιών, ΝΔ του χωριού.
Σωτήρας Χριστός - Αγ. Γεώργιος ο Συριάτης, διμάρτυρος ναός στον οικισμό του Κεραμέ, κοντά στη θάλασσα.
Αγ. Ιωάννης ο Πρόδρομος, με ίχνη τοιχογραφιών.
Αγ. Φωτεινή, στην περιοχή Αγ. Φωτιά, κοντά στην αρχαία Κιονία.
Αγ. Ονούφριος.
Αγ. Βαρβάρα, κοιμητηριακός.
Αγ. Ραφαήλ.
Αγ. Αντώνιος (σπηλαιώδης).
Ιερείς: παπα-Πέτρος (1853-1870), Μελέτιος Τσιριτάκης (1870-1895), Παύλος Κοπανάκης (191-1959), Δημήτριος Σαββοργιανάκης (1959-1962), Κωνσταντίνος Πετυχάκης (1962-2002), Μιχαήλ Μαθιουδάκης (2002-).
Ο Κεραμές είχε μεγάλη σχέση με την Ι. Μ. Πρέβελη, αφού στην περιοχή του η Μονή διέθετε αρκετές εκτάσεις και δική της φάμπρικα, έτσι πολλοί Κεραμιανοί εργαζόταν σ' αυτές.
Επίσης Κεραμιανοί μόνασαν στην Ι. Μονή ανάμεσα σ' αυτούς ο Βασίλης Μαρκάκης (μητροπολίτης Κρήτης) Παρθένιος Αντωνιουδάκης, Μελέτιος Τσιριτάκης, Κλήμης Σπυριδάκης, Πανάρετος Σαββοργινάκης, Καλλίνικος Περάκης, Μανασσής Νικολακάκης, Ευμένιος Αλεβυζάκης, Νεόφυτος Σαββοργινάκης, Γερμανός Μαρκάκης.
Σχολείο-Δάσκαλοι
Το σχολείο Κεραμέ φαίνεται να λειτούργησε πριν το 1850, ενώ το 1870 χτίστηκε το πρώτο του διδακτήριο.
Το 1887 λειτούργησε ως σχολείο Β' τάξης, για να καταργηθεί το 1894. Επανιδρύθηκε το 1899 επί Κρητικής Πολιτείας με πρώτο δάσκαλο τον ιερέα Παύλο Κοπανάκη με μισθό 50 δρχ. το μήνα, που υπηρέτησε μέχρι το 1905 και έχοντας μέχρι 82 μαθητές.
Ακολούθησαν ο Ν. Περάκης, Εμμ. Γκαλονόμος, Γεώργιος Μιχελακάκης (1909-1919) έχοντας τους περισσότερους 124 μαθητές το 1915-16.
Από το 1911-1964 το σχολείο λειτούργησε 2/θέσιο και το 1938 χτίστηκε νέο διδακτήριο.
Ακολούθησαν οι διευθυντές: Ειρήνη Παπαδάκη (1919-23), Παύλος Κοπανάκης, Ευαγγελία Μαρκάκη (1929-32), Ιωάννης Μαραγκουδάκης (1932-34), Ιωάννης Σταματογιαννάκης (από Ακούμια 1935-46), Μαρία Δαϋλάκη, Νικ. Σκαντζιδάκης, Ευαγ. Μαρκάκη (1948-52), Παντελής Ρισσάκης (από Κεραμέ 1952-64), Νικ. Φασατάκης, Εμμ. Δημητρακάκης, Εμμ. Καραλάκης, Γ. Τσιγδινός (από Κισσό 1974), Σπ. Δασκαλάκης, Ι. Σκεπετζής (από Χαμαλεύρι 1981-85), Ι. Παπαδογιωργάκης, Σταύρος Παπαδάκης, Νικ. Ζουμπουλάκης (1987-88) με μόλις 11 μαθητές και το σχολείο συγχωνεύτηκε με του Σπηλίου.
Κεραμιανοί Επιστήμονες
Γιατροί: Πετράκης Κ. Γεώργιος, Παπαδάκη Γ. Ελίνα.
Δάσκαλοι: Κοπανάκη Ειρήνη, Κοπανάκης Ευάγγελος (ιερέας), Μαρκάκη Ευαγγελία, Κοπανάκης Παύλος (ιερέας), Μιχελακάκης Γεώργιος, Ρισσάκης Παντελής, Μιχελακάκης Εμμανουήλ.
Άλλοι επιστήμονες: Σαββοργινάκη Ευγενία (καθηγη.), Ρισσάκη Κλεοπάτρα (καθηγ.), Σφακιανάκης Παύλος (εφοριακός), Μιχελακάκης Ιωάννης (στέλεχος Αγρ. Τράπεζας), Αποστολάκης Κωνσταντίνος (επιθεωρητής Λιμ. Πειραιά), κ.ά
Κεραμιανοί που διακρίθηκαν σε διάφορους τομείς
Αντωνιουδάκης Παρθένιος (1913) μοναχός από το 1934, φυλακίστηκε από τους Γερμανούς το 1941.
Εφημέριος το 1949 στα Σφακιά και από το 1958 ηγούμενος Ι.Μ. Πρέβελη, προσφέροντας πολύτιμο έργο.
Κοπανάκης Παύλος (1867-1958) πήρε μέρος στην επανάσταση του 1889 και ξορίστηκε από τους Τούρκους στην «παλιά Ελλάδα». Δάσκαλος για πολλά χρόνια στον Κεραμέ και εφημέριος από το 1899-1957.
Κοπανάκης Νικόλαος (1894-1977) φοίτησε στο σχολαρχείο Αγ. Πνεύματος, δάσκαλος στο Βάτο και γυμνασιάρχης στο Γυμνάσιο θηλέων Ρεθύμνου.
Μαρκάκης Βασίλης (1872-1950) η κορυφαία προσωπικότητα του χωριού.
Το 1890 χειροτονήθηκε μοναχός και το 1896 πήρε με άριστα το πτυχίο στη Θεολογική Σχολή Χάλκης. Φοίτησε στη Νομική και το 1895 διαδέχτηκε στη διεύθυνση της Σχολής Αγ. Πνεύματος τον Μιχάλη Πρεβελάκη.
Το 1899 χειροτονήθηκε ιερέας και το 1902 έγινε Επίσκοπος Αρκαδίας στους Αγ. Δέκα, με πλούσια δράση.
Από το 1941-1950 αναλαμβάνει Μητροπολίτης Κρήτης, με αντιστασιακή δραστηριότητα και άρνηση να μιλήσει υπέρ των Γερμανών το 1942 στον Αγ. Μηνά.
Αυτά έγιναν αιτία να συλληφθεί για να εκτελεστεί, όμως με την επέμβαση του Γ. Διοικητή Κρήτης, εξορίστηκε στην Αθήνα.
Το 1945 επέστρεψε στη θέση του Μητροπολίτη Κρήτης.
Τα παράσημά του από τους πολέμους που πήρε μέρος και η στολή του, φυλάσσονται στο Μουσείο Ι.Μ. Πρέβελη.
Μαρκάκης Μιχ. Βασίλης (1905-1978) χειροτονήθηκε το 1930 ιερέας από το συνονομάτό του θείο, επίσκοπο τότε Αρκαδίας. Υπηρέτησε ως ιερέας στον Αμπελούζο και στον Αγ. Δημήτριο Λιμένος Ηρακλείου.
Μιχελακάκης Γιάννης (1946) Ανώτατο στέλεχος Αγροτικής Τράπεζας με σπουδές στο εξωτερικό και έχει διδάξει στο Πανεπιστήμιο Συρακουσών. Ποιητής και συγγραφέας.
Παπαδάκης Ηλ. Κωστής από τον Άρδακτο, καθηγητής αρθρογράφος και συγγραφέας αρκετών βιβλίων με διάφορα θέματα.
Μεγάλη είναι η προσφορά του στην Παιδεία, Θρησκεία, Ιστορία κ.ά. καταγόμενος από τη γιαγιά του Μαρία Αποστολάκη από τον Κεραμέ.
Ταταράκης Μιχάλης, αγωνιστής στις επαναστάσεις 1866 και 1878, με τον Π. Κορωναίο να του δίνει το βαθμό Εκατόνταρχου.
Πολιτισμός - Αθλητισμός - Τουρισμός
Σημαντική ανάπτυξη παρουσιάζει στον τομέα του πολιτισμού με ενέργειες στην προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς και αξιοποίηση του περιβάλλοντος. Από το 1964-1976 λειτούργησε στο χωριό από τον Κωσταντίνο Σπυριδάκη μια αξιόλογη συλλογή ιστορικολαογραφικού περιεχομένου με κειμήλια από κρητικές επαναστάσεις και το λάβαρο του Κεραμέ στα 1821. Η συλλογή αυτή παραχωρήθηκε στη Νομαρχία Ρεθύμνου. Στο χωριό από το 1990 υπάρχει ο Εκπολιτιστικός Σύλλογος με πρώτο πρόεδρο τον Μαν. Αλεβυζάκη, με σημαντική δράση, όπως και από το 1969 ο Σύλλογος Κεραμιανών Αθήνας «ο Άγ. Παντελεήμονας».
Η αρχαία πόλη Βιώννος ή Κιονία, αλλά και θάλασσα έδωσαν τουριστική ανάπτυξη με ενοικιαζόμενα δωμάτια στην παραλία.
Ποδοσφαιρική ομάδα ΑΟ Κεραμέ
Από το 1932-1936 ιδρύθηκε με πρωτοβουλία του Εμμ. Μιχελακάκη αθλητικό σωματείο με δραστηριότητες στίβου και το 1984-1993 ποδοσφαιρική ομάδα.
ΑΟ Κεραμέ που πήρε μέρος στα πρωταθλήματα ΕΠΣΡ ως εξής:
1987 Γ' Κατηγορία 6η θέση
1988 Γ' Κατηγορία 3η θέση
1989 Β' Κατηγορία 10η θέση
1990 Γ' Κατηγορία 5η θέση
1991 Γ' Κατηγορία 2η θέση
1992 Γ' Κατηγορία 3η θέση
1993 Γ' Κατηγορία 3η θέση
Πρόεδροι της ομάδας διετέλεσαν οι Ι.Ε. Αποστολάκης, Ι. Στ. Αποστολάκης, Χρ. Σαββοργιανάκης.
Η ομάδα είχε ως έδρα το γήπεδο Σπηλίου και ανάμεσα στους ποδοσφαιριστές της ήταν οι: Ηλίας Ελεκίδης (τερματοφύλακας-προπονητής) Λαγκουβάρδος Δημήτρης και Μανόλης, Γρηγοράκης Στέλιος και Δημήτρης, Λαζαρίδης Δημήτρης, Μιχαλάκης Μανόλης, Σαββοργινάκης Γιώργης και Βαγγέλης, Νεονάκης Αντώνης, Αλεβυζάκης Στρατής, Μητροφανάκης Βασίλης, Παντελιδάκης Γιάννης κ.ά.
Επίθετα - Οικογένειες
Αποστολάκης, Αλεβυζάκης, Αντωνιουδάκης, Γρηγοράκης, Κοπανάκης, Λιοδάκης, Μαρκάκης, Μιχελακάκης, Περάκης, Ρισάκης, Σαββοργινάκης.
Πηγές: Κωστή Ηλ. Παπαδάκη «Κεραμές και Αγαλλιανός»
Λευτέρη Κρυοβρυσανάκη «Πανόραμα και ποδόσφαιρο Ρεθύμνου»
Πληροφορίες και υλικό από τη δασκάλα Ειρήνη Κοπανάκη-Χαμογιωργάκη.
Οι οικισμοί Αγαλλιανός και Λίγκρες σ' άλλο αφιέρωμα.
Για συμπληρωματικά στοιχεία στο τηλέφωνο: 6934178701.
