Μια σοβαρή ἐπισήμανση- διόρθωση ποὺθὰἐπιχειρήσουμεμὲ το άρθρο μας αὐτόἀφορᾶστὸκρίσιμο θέμα ποὺἔχειδημιουργηθεῖἀπὸ κάποιους ἐρευνητὲςμὲτόν- ἐκτῶν Τεσσάρων Νεομαρτύρων- τέταρτο μάρτυρα, τὸνΝικόλαο. Ἀποδέχονται, λοιπόν, τὴνἄποψηὅτι ὁ Νικόλαος δὲν μαρτύρησε μαζὶμὲτοὺςἄλλουςτρεῖςσυμμάρτυρές του (Γεώργιο, ἈγγελήκαὶΜανουὴλ) στὴσημερινὴ πλατεία τῶν Τεσσάρων Μαρτύρων τοῦ Ρεθύμνου, ἀλλὰὅτι σκοτώθηκε, πολεμώντας μὲτὸνΞωπατέρα[1], στὴν Ἱ. ΜονὴτῆςὉδηγήτριας (εἰκ. 1 καί 2), στὸδυτικὸὅριοτῶνἈστερουσίωνὈρέων, Ἡρακλείου, τὸν Μάρτιο τοῦ 1828[2].
Ἡ ἀτυχὴςαὐτὴἄποψηκατὰ βάσιν ἐρείδεταιἐπὶτῆςἐσφαλμένης πληροφορίας ποὺἔλαβε ὁ ἌγγλοςπεριηγητὴςRobertPashleyκατὰτὴνἐπίσκεψή του στὸ Ρέθυμνο, τὸν Φεβρουάριο τοῦ 1834, καὶτὴ μετέφερε στὸ βιβλίο του «Travels in Crete», σύμφωνα μὲτὴνὁποία«τὸἔτος 1824 τρεῖςΚουρμούληδες, δύο ἀδελφοὶκαὶἕναςἐξάδελφός τους[3]ἐκτελέστηκανἔξωἀπὸτὰ τείχη τοῦ Ρεθύμνου ἀπὸτὸνΤοῦρκοΔιοικητὴΜουσταφὰ Μπέη(sic)»[4]. Ἀναφέρεται, δηλαδή, ὁ Pashley- σαφώςλόγω ἐσφαλμένης πληροφόρησής του[5]-σὲτρεῖς Μάρτυρες, παρ᾽ ὅτι, σαφῶς, σύμφωνα μὲἁπαξάπασατὴντοπικὴ παράδοση καὶἉγιολογία, τὸσυναξάριο, τὶςἀκολουθίες, τὴνεἰκονογραφίατῶνἉγίωνκαὶ κάποια ἱστορικὰἔγγραφαποὺ προέκυψαν τὰτελευταῖα χρόνια καὶ θα τὰ παραθέσουμε (για οικονομία χώρου) σε επόμενα άρθρα μας, ἀλλὰκαὶ σύμφωνα μὲτὸ κείμενο τῆς προκήρυξης τοῦΜεχμὲτπασᾶ,περὶσφαγῆςτεσσάρων Μαρτύρων – ποὺδιέσωσεν ὁ λόγιος φαρμακοποιὸςτῆς πόλης ἸωάννηςΚούνουπας[6] – οἱ μάρτυρες ἦταν τέσσερις καὶὄχιτρεῖς, ἐνῶ τέσσερις, περαιτέρω, εἶναικαὶοἱΤάφοι τῶνἉγίωνποὺἀποκαλύφθηκαν πρόσφατα (2002) κάτω ἀπὸτὸνἑνιαῖο, μέχρι τότε, τάφο τους (αὐτὸντοῦἔτους 1904), στὴνοτιοδυτικὴ γωνία τοῦναοῦτοῦἉγίου Γεωργίου Περιβολίων Ρεθύμνου (εικ. 3 και 4).
Ἡ ἀνακάλυψη καὶ τῶν ὑπόλοιπων τριῶν Τάφων δίπλα στὸ ἤδη γνωστὸ μνῆμα ὀφείλεται σὲ ἕνα τυχαῖο γεγονός. Σύμφωνα μέτήν επίσημη ενημέρωση τής Τοπικής Εκκλησίας διά στόματος του ἀοιδίμου Μητροπολίτη Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου κυρού Ανθίμου, «ἡ Τοπικὴ Μητρόπολη θέλησε νὰ ἀνακαινίσει τὸν Τάφο ποὺ ὅλοι γνώριζαν ὅτι ἀνῆκ εσὲ ἕναν ἀπὸ τοὺς τέσσερις Μάρτυρες. Τὸ σκεπτικὸ ἦταν νὰἀνεγερθεῖ ἐκεῖἕναςμικρὸςναὸςγιὰνὰτιμῶνταιοἱἍγιοικαὶστὸνχῶροαὐτὸνποὺεἶναι συνδεδεμένος μὲτὴ Μνήμη τους. Στήν προσπάθεια διάνοιξης τῶν θεμελίων γιὰτὸἔργοαὐτὸ διαπιστώθηκε ὅτιὑπῆρχανἄλλοι τρεῖς πανομοιότυποι Τάφοι δίπλα, δυτικὰκαὶνοτιοδυτικὰτοῦἤδηγνωστοῦ. Κλήθηκαν, λοιπόν, εἰδικοὶἀρχαιολόγοικαὶἀποφάνθηκανὅτικαὶοἱ τέσσερις Τάφοι εἶναιτῆςἴδιαςἐποχῆςκαὶὅτιδὲνὑπάρχεικαμιὰἀμφιβολίαὅτι πρόκειται γιὰτὰ μνήματα τῶνἉγίων Τεσσάρων Νεομαρτύρων Μανουήλ, Νικολάου, Γεωργίου καὶἈγγελῆ»[7].
Αλλά, επί του ιδίου θέματος, θα συνεχίσουμε προσεχώς.
[1] Ὁ ἸωάσαφΞωπατέραςἢ Ξέπαπας (ἢ Ξεπατέραςκατὰτὸν Βασίλειο Ψιλάκη) φέρεται ὅτι γεννήθηκε τὸἔτος 1788 στὸἐρειπωμένοκαὶἀκατοίκητο σήμερα χωριὸΜανουσανά, παρὰτὴν Ἱ. ΜονὴτῆςὉδηγήτριας, στὰἈστερούσια. Τὸπρῶτο του ὄνομα, τὸοἰκογενειακό, ἦτανἸωάννης Μαρκάκηςκαί, ἀφοῦἔγινεμοναχὸςστὴνὉδηγήτρια, πῆρετὸὄνομαἸωάσαφ. Ὅμως, καθὼςὑποστηρίζουν, ὁ Ἰωάσαφ, κάποια στιγμή, σκότωσε ἕναν γενίτσαρο ποὺ τόλμησε νὰ προσβάλει τὴνοἰκογένειά του καὶ ὁ Μητροπολίτης τοῦἩρακλείουὑποχρεώθηκεἀπὸτὸν πασά νὰτὸν κάμει ἀργὸ (Μουρέλλος, Ἰ. Δ. 1931: 351), νὰτὸνἀποσχηματίσει, ἄλλοιςλόγοις, ἀπ᾽ ὅπουπροῆλθεκαὶτὸ νέο προσωνύμιό του Ξέ-παπας, μὲτὸστερητικὸξε- ποὺ δηλώνει, ἀκριβῶς, ὅτιἔπαυσενὰεἶναι «παπάς» (Παπαδάκης Κωστής Ἠλ.,Ἡ συμβολὴτῆςἐπαρχίαςἉγίου Βασιλείου Ρεθύμνου στὴνἘπανάστασητοῦΕἰκοσιένα, Ρέθυμνο2022, 108).
[2] Την άποψη αυτήν διετύπωσε πρώτος ο αείμνηστος φίλος Στέργιος Μανουράς και την επανέλαβαν, στη συνέχεια και κάποιοι άλλοι Ρεθεμνιώτες και Ηρακλειώτες ερευνητές με τελευταίο τον καλό φίλο Χάρη Στρατιδάκη (Κρητική Επιθεώρηση, 7/8/2024).
[3] Υπενθυμίζουμε ότι ἀπὸτοὺςτρεῖς μάρτυρες ποὺἀναφέρει ὁ Pashley, ὁ Μανουὴλκαὶ ὁ Ἀγγελὴςἦταν γνήσιοι ἀδελφοί, αὐτάδελφοι, καὶγιοὶἸωάννουΒλατάκη (ἢ Ρετζέπηγιὰτοὺς Τούρκους), ἐνῶ ὁ τρίτος μάρτυς, ὁ Γεώργιος, ἦτανἐξάδελφός τους καὶγιὸς Κωνσταντίνου Βλατάκη. Ὁ παραλειφθεὶς (κατὰτοὺςἐρευνητὲςποὺ διατύπωσαν τὴνἐσφαλμένηἄποψη), Νικόλαος, ἦτανγιὸςἄλλουἸωάννουΒλατάκηκαὶἐξάδελφοςτῶντριῶνἄλλων.
[4]Στὸπρωτότυποκείμενοσημειώνεταιἀκριβῶς: In the year 1824, three Kurmúlidhes, two brothers, and one of their cousins, were executed, outside the walls of Rhíthymnos, by Mustafá-bey, the Turkish general (Pashley Robert,Travels in Crete, τ. 1, London1837, 107).
[5]Ὁ Pashley δὲνἦτανἱστορικὸςἀλλὰἕναςπεριηγητὴςτῆςἐποχῆς, δικηγόροςκαὶοἰκονομολόγοςστὸἐπάγγελμα. Συνέλεγεπληροφορίεςἀπὸτοὺςτόπουςποὺἐπισκεπτότανκαὶτὶςκατέγραφεἀβασάνιστα, χωρὶςνὰἔχειτὴνπολυτέλεια, στὸμέροςὅπουβρισκότανκάθεφορὰ, νὰἀνατρέξεισὲπηγὲςκαὶνὰδιασταυρώσειτὶςπληροφορίεςτου. Γι᾽ αὐτὸσὲἕνα κείμενο δέκα, μόλις, ἀράδων ὁ Pashleyὑποπίπτεικαὶσὲἄλλαπολλά σφάλματα (όπωςθα αποδείξουμε στο οικείο άρθρο).
[6]Τὸμεταφέρουμε, στὸσημεῖοαὐτό, ὡςἔχειδιασωθεῖ: «Ταϋτέρουστσὶδυὸὧρεςσαμπὰἰλὲν (αὔριοστὶςὀκτὼτὸπρωὶ) θὰσφάξουνεστὴΜεγάληΠόρτατέσσεριςγκιαούρηδες. Θὰγενοῦνεκαὶἄλλαμαζλουχάθια (παράξενα) καὶλοῆς -λοῆςμασκαραλίκια (κωμικὰκαμώματα). Οἱλαδομαγατζέδεςκαὶτὰντουκιάνια (καταστήματα) θἆναισφαλιχτοί. ΝάρθουνεοὖλοιΤοῦρκοικαὶΡωμιοὶστὸσεΐρι (θέαμα)» [ΠαπαδάκιςΜιχάληςΜ., «ΟἱΤέσσεριςΝεομάρτυρεςτοῦΡεθέμνου», ΠρομηθεὺςὁΠυρφόρος,τ. 21(1980), 262].
[7]Εφημερίδα ΚρητικὴἘπιθεώρηση, 1η Νοεμβρίου 2002.
