ΝΕΟΜΑΡΤΥΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ: ΜΑΡΤΥΣ ΧΡΙΣΤΟΥ Ἤ ΕΘΝΟΜΑΡΤΥΣ; Τὸ θέμα τῆς 4ης κάρας

1. Η λαϊκή παράδοση για τον νεότερο των μαρτύρων

       Η τελευταία αυτή παρατήρηση των Pashley- Τωμαδάκη ερείδεται στη γνωστή λαϊκή παράδοση που αφήνει τελευταίο στη «λίστα» του μαρτυρίου τον νεότερο όλων, τον Νικόλαο, να παρακολουθεί εκ του σύνεγγυς το μαρτύριο των τριών άλλων. Και πραγματικά, είναι γεγονός ότι σχεδόν σε όλες τις εικόνες των Αγίων ο εν λόγω μάρτυρας εικονίζεται συνήθως νεότερος των άλλων, χωρίς μύστακα και γένια (βλ., για παράδειγμα, εικ.). Η παράδοση, λοιπόν, συνεχίζει ότι ο νεαρός Νικόλαος- πτοημένος, από τη φρικιαστική θέα του μαρτυρίου των τριών άλλων- έδειξε, προς στιγμήν- και κάτι τέτοιο είναι, βέβαια, όλως φυσικό και ανθρώπινο- κάποια νευρικότητα και συγκίνηση μπροστά στον θάνατο των αγαπημένων του εξαδέλφων. Η παράδοση λέει, ακόμα, ότι τό σῶμα τοῦ πρώτου μάρτυρα δέν εἶχε νεκρωθεῖ τελείως, ἀλλά συνέχιζε να σπαρταρά, όταν κλήθηκε στο μαρτύριο ὁ τελευταῖος και νεότερος όλων. Και όμως, στο τέλος, συνεχίζει η ίδια παράδοση^[1], βρήκε και αυτός το ψυχικό σθένος και έδωσε με δύναμη πίστης και θάρρους την ίδια απάντηση που έδωσαν και οι τρεις προηγούμενοι στον Τούρκο αξιωματικό και αυτό, τελικά, θεωρούμε ότι τον ανυψώνει ακόμα περισσότερο μπροστά στα μάτια του Θεού, γιατί ως τελευταίος στο μαρτύριο και βλέποντας μπροστά του, με τα μάτια του, τον σφαγιασμό των τριών αγαπημένων του εξαδέλφων, η δοκιμασία του και το μαρτύριό του υπήρξαν πολλαπλώς επώδυνα …

2. Το θέμα της 4^ης κάρας

      Μετά από όσα παραθέσαμε μέχρις εδώ, θεωρούμε ότι ή μόνη άποψη η μη επιδεχόμενη- θεολογικά τουλάχιστον- αμφισβήτηση, στο σοβαρότατο αυτό θέμα της απώλειας της κάρας του 4^ου μάρτυρος, είναι αυτή που αποδέχεται ως μόνη αλήθεια αυτό ακριβώς που αναφέρεται και στο συναξάριο των Αγίων. Ότι, δηλαδή, η τέταρτη κάρα δωρήθηκε, πράγματι, από τον επίσκοπο Ρεθύμνης Ιωαννίκιο σε έναν Ρώσο ναυτικό, που τη μετέφερε με τις δέουσες τιμές στην πατρίδα του, τη Ρωσία.

     Στο σημείο αυτό, θα πρέπει να γίνει κατανοητό ότι ο πρωταρχικός σκοπός των συντακτών των συναξαρίων είναι, ασφαλώς, να διδάξουν, να συγκινήσουν και οικοδομήσουν τους πιστούς που θα τα διαβάσουν και γι’ αυτό παρατηρούνται, ίσως, σε αυτά κάποιες υπερβολές, συναισθηματικές εντάσεις ή, κάποτε, και ορισμένες ανακρίβειες (δεν ήταν ιστορικοί αυτοί που τα έγραψαν). Όμως, άλλο «ανακρίβειες» και άλλο πλήρης διαστροφή της ιστορικής αλήθειας (να κάμουν, δηλαδή, τους τέσσερις μάρτυρες… τρεις ή και το αντίθετο! Ποιος ο λόγος για κάτι τέτοιο; Έχει, αλήθεια, αυτό να διδάξει κάτι περισσότερο στον πιστό; Μάλλον το αντίθετο!).

       Περαιτέρω, πρόκειται για μια συνήθη και επιβαλλόμενη τακτική της Ορθοδόξου Εκκλησίας, να διαμοιράζονται τα τίμια λείψανα των Αγίων σε πολλούς τόπους προς μεγαλύτερη ευλογία, ενίσχυση και ψυχική ωφέλεια των πιστών. Έτσι έγινε και με την κάρα του τετάρτου μάρτυρος. Π ο ύ, όμως, η κάρα κατέληξε, το συναξάρι, δυστυχώς, δεν το αναφέρει και, παρά τις προσπάθειες που έχουν γίνει εκ των υστέρων, δεν κατέστη δυνατόν το θέμα να φωτισθεί επί πλέον, παραμένοντας έτσι και σήμερα η θέση της άγνωστη και γνωστή «τω Θεώ μόνω».

3. Νεομάρτυρας Νικόλαος: Μάρτυς Χριστού ή Εθνομάρτυς;

      Και βέβαια, στην περίπτωση αυτήν που θα αποδεχόμαστε την παραπάνω επισφαλή άποψη του Στεργίου Μανουρά και όσων άλλων, στη συνέχεια, την επανέλαβαν- ότι, δηλαδή, ο τέταρτος Μάρτυς, του οποίου η Κάρα αγνοείται, ήταν ο Νικόλαος Βλατάκης, ο συναγωνιστής τού μεγάλου εθνομάρτυρα Ξωπατέρα, της Ιεράς Μονής Οδηγήτριας, Ηρακλείου- στην περίπτωση, λέγω, αυτήν προκύπτει μέγα θεολογικό θέμα. Ο Νικόλαος Βλατάκης που έπεσε με τον Ξωπατέρα στην Οδηγήτρια ναι μεν, ασφαλώς, και είναι ένας «Εθνομάρτυς», αφού έπεσε μαχόμενος για την ελευθερία τής πατρίδας, όχι όμως και ένας «Χριστού Μάρτυς», αφού, στην περίπτωση του, δεν έχουμε «ομολογία πίστεως» και «βάπτισμα αίματος», όπως, αντίθετα, συνέβη με τους υπόλοιπους τρεις Νεομάρτυρες. Η χριστιανική παράδοση και η ελληνική παράδοση αποτελούν, οπωσδήποτε, γεγονός και αναμφισβήτητη πραγματικότητα κατά την Τουρκοκρατία. Πρέπει, όμως, να εντοπίσουμε και να διακρίνουμε σωστά την αιτιώδη μεταξύ των δύο πραγματικοτήτων σχέση^. νεομάρτυρος καὶ εθνομάρτυρος. Νεομάρτυς καλείται αυτός που υπέστη μαρτυρικό θάνατο από τους Τούρκους, επειδή ο μ ο λ ό γ  η σ ε  πρώτιστα και συνειδητά την πίστη του στον εν Τριάδι Θεό και έδωσε συνάμα μαρτυρία (διακήρυξη) Αυτού σε επίπεδο προφορικού και ενδιάθετου λόγου^[2]. Έτσι, ο νεομάρτυς υπομένει τη θανατική καταδίκη, επειδή αρνείται να εξισλαμιστεί, θεωρώντας ότι έτσι εργάζεται για τη σωτηρία της ψυχής του και τη δόξα του Χριστού. Αυτό, όμως, δεν συνέβη με τον Νικόλαο Βλατάκη τής Οδηγήτριας, που θεωρείται εθνομάρτυς (και όχι Χριστού Μάρτυς), γιατί ναι μεν υπέστη μαρτυρικό θάνατο χάριν του ελληνικού Έθνους και της εθνικής των Ελλήνων ελευθερίας, με κινητήρια, όμως, δύναμη στον αγώνα του την αγάπη του για την πατρίδα^[3].

   Δειγματικά παραθέτουμε στο σημείο αυτό τους Εθνομάρτυρες και εθνικούς ήρωες του ελληνικού αγώνα Αθανάσιο Διάκο, επίσκοπο Σαλώνων Ησαΐα, Γρηγόριο Δικαίο (Παπαφλέσσα), Μάρκο Μπότσαρη κ.ά. Όλοι αυτοί, βέβαια, αλλά και τόσοι άλλοι, αφορούν σε εθνομάρτυρες και όχι νεομάρτυρες. Γιατί, οπωσδήποτε, άλλο πράγμα είναι να ακούμε τον πρώτο από τους παραπάνω, τον Αθανάσιο Διάκο, να αναφωνεί: «Εγώ Γραικός γεννήθηκα, Γραικός θε ν’ αποθάνω»^[4] και άλλο να ακούμε τους Τέσσερις Μάρτυρες να αναφωνούν στον δήμιο: «Εμείς χριστιανοί εγεννηθήκαμε και χριστιανοί θέλουμε αποθάνει»! Και δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι τελευταίοι, οι Νεομάρτυρες, γίνονταν οι εμψυχωτές των Εθνομαρτύρων και των λοιπών εθνικών αγωνιστών και ηρώων στον αγώνα τους για την πατρίδα, όντας «βέβαιοι για τη δυναμική που θα ασκούσε το μαρτύριό τους πάνω στη λαϊκή ψυχή»^[5].

Όμως, θα συνεχίσουμε επ’ αυτού.