Ένα νέο «Ανατολικό Ζήτημα», το οποίο ξανανοίγει παραπάνω από έναν αιώνα αφότου θεωρήθηκε λήξαν, βλέπουν πολλοί πίσω από τις τελευταίες κινήσεις της Τουρκίας στην Ανατ. Μεσόγειο και τις πρωτοβουλίες και αντισυσπειρώσεις που έχει προκαλέσει. Κι αυτό, διότι οι εξελίξεις που δρομολογούνται υπερβαίνουν κατά πολύ τις ελληνοτουρκικές διαφορές και αγγίζουν τον σκληρό πυρήνα του παιχνιδιού ισχύος μικρών και μεγάλων «παικτών» στην Ανατολική Μεσόγειο. Η υπέρβαση αυτή είναι προφανώς προς το συμφέρον της Αθήνας, όπως προκύπτει από τις τελευταίες κινήσεις, με κορυφαία την υπογραφή της διακρατικής συμφωνίας για τον αγωγό East Μed στην Αθήνα την ερχόμενη Πέμπτη, η οποία ακολουθείται από διεύρυνση της τριμερούς και συνάντηση σε επίπεδο υπουργών Εξωτερικών με τη συμμετοχή της Γαλλίας.
Οι νέες ανακοινώσεις της Αγκυρας για αποστολή στρατιωτικής βοήθειας στη Λιβύη και η ταυτόχρονη είδηση ότι η κυβέρνηση της Τρίπολης έχει υποβάλει επίσημο αίτημα προς την Τουρκία έχουν προκαλέσει νέες αντιδράσεις σε Μόσχα, Ρώμη και Ουάσιγκτον, τα συμφέροντα των οποίων διασταυρώνονται στη λεκάνη της Ανατολικής Μεσογείου, τόσο στο ενεργειακό όσο και στο ευρύτερο γεωπολιτικό παιχνίδι.
Η τηλεφωνική επικοινωνία του Κυριάκου Μητσοτάκη με τον Μπέντζαμιν Νετανιάχου το περασμένο Σάββατο, την οποία ακολούθησε η επίσημη ανακοίνωση για την υπογραφή της διακρατικής συμφωνίας για τον East Μed από τους πρωθυπουργούς της Ελλάδας, της Κύπρου και του Ισραήλ στις 2 Ιανουαρίου στην Αθήνα, δεν έπεσε ως κεραυνός εν αιθρία για τους παροικούντες την Ιερουσαλήμ. Ηταν η καλύτερη απάντηση στην απόπειρα της Τουρκίας να δημιουργήσει τετελεσμένα στην Ανατολική Μεσόγειο, αλλά και σε όσους –κυρίως εντός Ισραήλ– αμφισβητούσαν την οικονομική βιωσιμότητα του East Μed και προέκριναν τη μεταφορά του αερίου του Λεβιάθαν μέσω Τουρκίας. Και εξέπεμψε το μήνυμα, όπως το έθετε διπλωματική πηγή, ότι «η στρατηγική και η γεωπολιτική έχουν επιστρέψει», καθώς καθίσταται σαφές ότι η ζυγαριά του Ισραήλ βάρυνε προς το στρατηγικό συμφέρον έναντι του οικονομικού.
Η συμφωνία αναμένεται να ολοκληρωθεί με την υπογραφή της από την Ιταλία, η οποία, σύμφωνα με πληροφορίες, έχει εγκρίνει το σχετικό κείμενο, αλλά επί της παρούσης εσωτερικές πολιτικές ισορροπίες, που συνδέονται με το Κίνημα 5 Αστέρων και το γεγονός ότι υπουργός Εξωτερικών είναι ο επικεφαλής του Λουίτζι μτι Μάιο, αφήνουν μια εκκρεμότητα για το μέλλον.
Η διπλωματική κινητικότητα που καταγράφεται στην περιοχή, όπου το μνημόνιο κατανόησης Τουρκίας - Λιβύης λειτούργησε περίπου σαν το τράβηγμα που απασφάλισε την περόνη στο παιχνίδι ισχύος στην Ανατολική Μεσόγειο, καταγράφει και τις αντισυσπειρώσεις στην ηγεμονία που επιδιώκει η Αγκυρα. Υπό αυτό το πρίσμα, σημαντική εξέλιξη είναι και η διεύρυνση της τριμερούς Ελλάδας-Κύπρου-Αιγύπτου με τη συμμετοχή της Γαλλίας που θα πραγματοποιηθεί στο Κάιρο στις 4-5 Ιανουαρίου. Η Γαλλία προφανώς επιδιώκει τη διατήρηση του ρόλου της στην περιοχή, έχει ταχθεί δημοσίως κατά της τουρκικής απόπειρας επέκτασης της επιρροής της στη Μέση Ανατολή, στην Ανατολική Μεσόγειο και στη Βόρεια Αφρική, ενώ ταυτόχρονα επιθυμεί να διαμηνύσει ότι δεν θα δεχθεί την αμφισβήτηση των συμφερόντων της κρατικής Total που δραστηριοποιείται σε οικόπεδα της κυπριακής ΑΟΖ, αλλά και νοτιοανατολικά της Κρήτης.
Οι συσχετισμοί
Χώρα-κλειδί για τις εξελίξεις στην περιοχή είναι η μετα-Μουμπάρακ Αίγυπτος του Αμπντέλ Φατάχ αλ Σίσι, που βλέπει το παιχνίδι της Τουρκίας με τους Αδελφούς Μουσουλμάνους ως προσπάθεια επιβίωσής της, ενώ στη Λιβύη υποστηρίζει τον στρατηγό Χαφτάρ. «Για το Κάιρο το παιχνίδι είναι ίσως ζωτικότερο για την κυριαρχία του και από αυτό της Ελλάδας με την Τουρκία», σημείωνε χαρακτηριστικά αρμόδια πηγή. Και, πάντως, οι νέες διαβουλεύσεις για οριοθέτηση θαλασσίων ζωνών με την Αθήνα –κάτι που στο παρελθόν το Κάιρο διαμήνυε ότι δεν μπορούσε να γίνει χωρίς τη συμμετοχή της Τουρκίας– εκπέμπουν το μήνυμα ότι Αίγυπτος και Ελλάδα δεν είναι διατεθειμένες να αποδεχθούν μονομερείς και αυθαίρετες ενέργειες της Τουρκίας. Μάλιστα, σύμφωνα με πληροφορίες, στις συζητήσεις των τεχνικών κλιμακίων γίνεται προσπάθεια να υπερκεραστούν εμπόδια που αφορούν τις τουρκικές διεκδικήσεις, ενώ το μείζον για την ελληνική πλευρά είναι από τη συμφωνία να προκύπτουν τα ελληνοαιγυπτιακά σύνορα που επιδιώκει να ακυρώσει η Τουρκία.
Η Αίγυπτος δεν είναι η μόνη χώρα της περιοχής που θεωρεί ζήτημα επιβίωσης τους Αδελφούς Μουσουλμάνους και τον εναγκαλισμό με την Τουρκία και το AKP μέσω οικονομικής συνεργασίας και όχι μόνο. Εμπειροι παρατηρητές θεωρούν ότι αυτή τη στιγμή με αιχμή του δόρατος τη Λιβύη (και των σχέσεων με τους Αδελφούς Μουσουλμάνους) έχουν δημιουργηθεί δύο μέτωπα στην Εγγύς Ανατολή: στο ένα ανήκουν η Τουρκία, το Κατάρ και οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι και στο άλλο οι υπόλοιπες χώρες που συνασπίζονται.
Στο δεύτερο μέτωπο ανήκουν η Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα που στη Λιβύη στηρίζουν τον στρατηγό Χαφτάρ, ενώ θεωρούν ότι Τουρκία και Κατάρ στηρίζουν τους Αδελφούς Μουσουλμάνους. Υπό αυτό το πρίσμα, οι πρόσφατες επισκέψεις του Νίκου Δένδια στη Σαουδική Αραβία και στο Αμπου Ντάμπι μόνο τυχαίες δεν είναι, όπως και η συναντίληψη που διαμορφώθηκε και κατά τη συνάντησή του με τον βασιλιά της Σαουδικής Αραβίας, ότι οι κινήσεις της Τουρκίας λειτουργούν αποσταθεροποιητικά για την περιοχή.
Η εξίσωση του Ερντογάν
Εάν η Τουρκία με τις κινήσεις της στέλνει το μήνυμα σε Ελλάδα, Κύπρο, Αίγυπτο, Ισραήλ, αλλά και στην Ευρωπαϊκή Ενωση, ότι δεν θα επιτρέψει εκμετάλλευση των ενεργειακών πόρων της Μεσογείου χωρίς τη δική της συμμετοχή, το μήνυμα των μεγάλων παικτών στην Ανατολική Μεσόγειο είναι ότι δεν προτίθενται να κάνουν «δώρο» στον Ερντογάν το δικό τους μερίδιο ισχύος και επιρροής. Το Στέιτ Ντιπάρτμεντ χαρακτήρισε από την πρώτη στιγμή «προκλητικό» το μνημόνιο Λιβύης - Τουρκίας, ενώ προ ημερών το EastMedAct, που δημιουργεί μια νέα συμμαχία στην Ανατολική Μεσόγειο με τη συμμετοχή ΗΠΑ, Ελλάδας, Ισραήλ και Κύπρου, έγινε νόμος που παραπέμπει στην ενίσχυση του εν λόγω στρατηγικού άξονα, σε μια συγκυρία που η Τουρκία γίνεται όλο και πιο απρόβλεπτη. Ομως, οι ΗΠΑ δεν έχουν πλέον την αποκλειστικότητα στην περιοχή.
Οι αντιδράσεις της Μόσχας ήδη από τις αρχές Δεκεμβρίου, όταν αποδοκίμασε το μνημόνιο με τη Λιβύη, παρέπεμπε στην αποδοκιμασία της νομιμοποίησης της στρατιωτικής υποστήριξης προς την κυβέρνηση της Τρίπολης. Η Ρωσία έχει πλέον εδραιωμένη παρουσία στην Ανατολική Μεσόγειο και ρόλο στη Μέση Ανατολή. Μπορεί να αφήνει ανοικτό το ενεργειακό πεδίο για την Αγκυρα, ωστόσο στο Συριακό, αλλά και στη Λιβύη, βρίσκεται απέναντι.
