Σαν σήμερα, 13 Απριλίου του 1924 πραγματοποιήθηκε το πρώτο ελληνικό δημοψήφισμα από την Δ΄ Συντακτική Εθνοσυνέλευση που είχε συγκροτηθεί στις 2 Ιανουαρίου 1924, για την επικύρωση της πρώτης ουσιαστικής προσπάθειας/απόπειρας για κατάργηση της Μοναρχίας και την εγκαθίδρυση της Αβασίλευτης Δημοκρατίας. Η Μοναρχία, λοιπόν, σε πρώτο στάδιο καταργήθηκε στις 25 Μαρτίου1924, σε μια διαφορετική, θα λέγαμε, εθνική επέτειο από τις άλλες, οπότε και προκηρύχθηκε δημοψήφισμα για την επικύρωση της απόφασης της Συντακτικής Εθνοσυνέλευσης, που θα έδινε και με τη συγκατάθεση του λαού την απόφαση για αλλαγή του πολιτεύματος. Η ιστορία πάντως δεν άργησε να αποδείξει ότι η κατοχύρωση της Αβασίλευτης Δημοκρατίας υπήρξε ένα σχετικά πρόσκαιρο «όνειρο» για την Ελλάδα του Μεσοπολέμου, από το οποίο όλοι ξύπνησαν απότομα στα πλαίσια των εσωτερικών και εξωτερικών πολιτικών αναταραχών. Αν και επιτεύχθηκε σημαντική πλειοψηφία υπέρ της δημοκρατίας στο δημοψήφισμα αυτό, το νέο δημοκρατικό Σύνταγμα δεν ψηφίστηκε παρά μόνο το 1927. Το καθεστώς της Αβασίλευτης Δημοκρατίας κράτησε έως τις 3 Νοεμβρίου 1935, οπότε με το Δημοψήφισμα που οργάνωσε ο Γεώργιος Κονδύλης, επανήλθε η Δυναστεία των Γλύξμπουργκ στο θρόνο της Ελλάδας. Η συνέχεια έως το Β΄ παγκόσμιο Πόλεμο είναι λίγο πολύ γνωστή, όπως επίσης και η νεότερη ιστορία της Ελλάδας, που οδήγησε στο να μιλάμε για «δημοκρατία» από το 1974 και μετά…
EΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΟΥΔΑΚΗΣ
Μια «διαφορετική» 25η Μαρτίου…
Η 25η Μαρτίου του 1924, εκτός από την θρησκευτική και εθνική της διάσταση με την εορτή του Ευαγγελισμού και την επέτειο της Εθνεγερσίας του 1821, στην σύγχρονη πολιτική ιστορία της Ελλάδας κατέχει περίοπτη θέση, καθώς τότε ανακηρύχθηκε η πρώτη Ελληνική Δημοκρατία. Πως οδηγηθήκαν τα πράγματα ως εκεί;
Το αποτυχημένο κίνημα του 1923 (22 Οκτωβρίου, τρεις μέρες μετά την προκήρυξη βουλευτικών εκλογών για τις 16 Δεκεμβρίου 1923, ξέσπασε στρατιωτικό κίνημα με ηγέτες τους Υποστρατήγους Γεώργιο Λεοναρδόπουλο και Παναγιώτη Γαργαλίδη και τον Συνταγματάρχη Γ. Ζήρα), αλλά και οι συσσωρευμένες συνέπειες του μεγάλου Εθνικού Διχασμού, οδήγησαν σε ατελεύτητη σειρά παλλαϊκών αιτημάτων για αλλαγή στο πολίτευμα της χώρας και την ανακήρυξη της Αβασίλευτης Δημοκρατίας.
Οι εκλογές που διεξήχθησαν με την αποχή πολλών κομμάτων, ανέδειξαν νικητές τους Φιλελεύθερους του Βενιζέλου με 250 έδρες, έναντι 120 εδρών της Δημοκρατικής Ένωσης του Παπαναστασίου. Στις 2 Ιανουαρίου 1924 η Επανάσταση των Πλαστήρα- Γονατά παρέδωσε την εξουσία και στις 11 του ίδιου μήνα ορκίσθηκε η κυβέρνηση του Ελευθερίου Βενιζέλου, ο οποίος τελικά για λόγους υγείας, αλλά και για άλλες αιτίες που ανάγονται στην πόλωση του Διχασμού, παρέδωσε την πρωθυπουργία στο Γεώργιο Καφαντάρη. Η κυβέρνηση του ορκίσθηκε στις 6 Φεβρουαρίου 1924. Στο κόμμα όμως των Φιλελευθέρων επήλθε διάσπαση λόγω διαφωνιών, που επέτρεψε τελικά στον Αλέξανδρο Παπαναστασίου να σχηματίσει κυβέρνηση, αφού πολλά στελέχη των Φιλελευθέρων δήλωσαν ότι τον υποστηρίζουν. Η νέα κυβέρνηση παρουσιάσθηκε στη Βουλή για την ανάγνωση των προγραμματικών της δηλώσεων στις 24 Μαρτίου 1924.
Ήταν 17.20 το απόγευμα, όταν ο πρόεδρος Κωνσταντίνος Ρακτιβάν κήρυξε την έναρξη της συνεδρί
ασης, διαβάζοντας μεταξύ άλλων, ψηφίσματα με το αίτημα της ανακήρυξης της Δημοκρατίας. Κομοτηνή, Χίος, Αλεξανδρούπολη, Κοζάνη, Βόλος, Άρτα, Ρέθυμνο, Πύργος, Ξάνθη, Σέρβια κ.λπ. ζητούσαν έξωση της Δυναστείας και ανακήρυξη της Δημοκρατίας.
Ο λόγος δόθηκε μετά στον πρωθυπουργό Αλέξανδρο Παπαναστασίου, ο οποίος διαβάζοντας από χειρόγραφο, ανέλυσε την κατάσταση και έθεσε υπόψη της Δ΄ Εθνικής Συνέλευσης ψήφισμα με το οποίο κηρύσσεται έκπτωτη η βασιλική δυναστεία και εγκαθιδρύεται στη χώρα καθεστώς Δημοκρατίας, κοινοβουλευτικής μορφής.
Την επομένη, ημέρα εορτασμού της 25ης Μαρτίου, τελέσθηκε δοξολογία στη Μητρόπολη, στους δρόμους γύρω από την οποία είχε συγκεντρωθεί μεγάλο πλήθος κόσμου. Ακολούθησε παρέλαση στη λεωφόρο Αμαλίας, σε κλίμα ενθουσιασμού.
Λίγο πριν από τις 12:00, συνήλθε η Βουλή και μετά από μικρή συζήτηση τέθηκε σε ψηφοφορία το ψήφισμα έκπτωσης της Δυναστείας και ανακήρυξης της Δημοκρατίας. Παρόντες 283 βουλευτές, ψήφισαν άπαντες υπέρ της Δημοκρατίας. Μαζί με το ψήφισμα ανακοινώθηκε αμνηστία σε πολιτικούς υπόδικους και χάρη σε στρατιωτικούς, που ήταν φυλακισμένοι γιατί πήραν μέρος στο κίνημα του 1923. Ο πρόεδρος της Δ΄ Εθνοσυνέλευσης Κωνσταντίνος Ρακτιβάν χαιρέτισε την εγκαθίδρυση της Δημοκρατίας και αμέσως μετά, περί τη 13:20 βγήκε έξω και ανήγγειλε το αποτέλεσμα της ψηφοφορίας στα πλήθη που είχαν κατακλύσει την οδό Σταδίου και ζητωκραύγαζαν για την ανακήρυξη της Δημοκρατίας. Ταυτόχρονα από το πυροβολείο του Λυκαβηττού, έπεφταν χαιρετιστήριες βολές.
Το «χαρμόσυνο» ψήφισμα είχε ως εξής:
«Περί εκπτώσεως της Δυναστείας και ανακηρύξεως της Δημοκρατίας
*Κηρύττει οριστικώς έκπτωτον την δυναστείαν των Γλυξβούργων, στερεί όλα τα μέλη αυτής από παντός δικαιώματος επί του Θρόνου και της Ελληνικής ιθαγενείας και απαγορεύει εις αυτά την εν Ελλάδι διαμονήν.
*Αποφασίζει να συνταχθεί η Ελλάς εις δημοκρατίαν κοινοβουλευτικής μορφής, υπό τον όρο εγκρίσεως της αποφάσεως αυτής διά δημοψηφίσματος, ούτινος αι λεπτομέρειαι, περιλαμβάνουσαι τον χρόνον, τον τρόπον της ενεργείας και τας εγγυήσεις της αμερολήπτου διεξαγωγής του, θέλουν κανονισθή διά Διατάγματος.
*Επιτρέπει την αναγκαστικήν απαλλοτρίωσιν των κτημάτων των ανηκόντων εις τα μέλη της εκπτώτου Δυναστείας. Κτήματα περιελθόντα εις μέλη της εκπτώτου Δυναστείας εκ δωρεάς του Δημοσίου, δήμων, κοινοτήτων ή νομικών προσώπων ή αποκτηθέντα ή κατασκευασθέντα δι’ εθνικών εράνων, περιέρχονται αυτοδικαίως, άνευ ουδεμίας αποζημιώσεως, εις το Δημόσιον ή τους οικείους δήμους, κοινότητας ή νομικά πρόσωπα.
*Ο Ναύαρχος Κουντουριώτης (σ. εκτελούσε χρέη Αντιβασιλέα) θέλει εξακολουθήσει να εκτελή ως μέχρι τούδε, καθήκοντα ρυθμιστού του πολιτεύματος μέχρι συντάξεως του δημοκρατικού Χάρτου της Ελλάδος».
Η επικύρωση του λαού…
Στις 13 Απριλίου 1924 η λαϊκή ψήφος απλώς επικύρωσε την παραπάνω απόφαση της Δ΄ Συντακτικής Συνέλευσης. Μία μερίδα των βασιλοφρόνων, ωστόσο, με επικεφαλής τον Παναγή Τσαλδάρη, αρνήθηκε την εγκυρότητα του αποτελέσματος και δεν αναγνώρισε το νέο πολίτευμα, γιατί, όπως ισχυριζόταν, είχαν γίνει νοθείες. Το αναγνώρισε, όμως, ο Ιωάννης Μεταξάς, ο μετέπειτα δικτάτορας, δηλώνοντας ότι θα πολιτευθεί μέσα στα πλαίσια του νέου πολιτεύματος με το κόμμα του, των Ελευθεροφρόνων, γεγονός που επέτεινε τη διάσπαση της φιλομοναρχικής μερίδας.
Το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος το δέχτηκε και ο Ελευθέριος Βενιζέλος από το εξωτερικό.
Γενικά, ο λαός είχε κουραστεί από τη χρόνια πολιτική ανωμαλία και ήταν διατεθειμένος να δοκιμάσει το νέο πολίτευμα, με την ευχή ότι θα εξασφάλιζε πολιτική σταθερότητα. Τα αποτελέσματα του πρώτου ελληνικού δημοψηφίσματος είχαν ως εξής:
Δημοψήφισμα 1924: ψηφίσαντες (%)
Υπέρ της Αβασίλευτης Δημοκρατίας: 758.742 (69,95%)
Υπέρ της Βασιλευόμενης Δημοκρατίας: 325.322 (30,05%)
Σύνολο ψηφισάντων: 1.084.322 (100%)
Αξίζει, ωστόσο, να σημειώσουμε και αυτό που παρατηρεί ο ιστορικός Richard Clogg σχετικά με τη διαμόρφωση των ανωτέρω αποτελεσμάτων: «Η Ελλάδα αντιμετώπισε αρκετά καλά τις μεγάλες κοινωνικές εντάσεις που δημιουργήθηκαν με την άφιξη τόσων προσφύγων (σ. μετά τη μικρασιατική Καταστροφή). Μια πιθανή επιρροή των προσφύγων ήταν η απόφαση να καταργηθεί η μοναρχία το 1924. Ένα δημοψήφισμα εκείνου του χρόνου έδωσε ένα 70% υπέρ της δημοκρατίας έναντι 30% υπέρ της μοναρχίας. Η ανάλυση αυτών των ψήφων δείχνει ότι η Νέα Ελλάδα και οι συνοικίες των προσφύγων στην Αθήνα και τον Πειραιά ψήφισαν σχεδόν αποκλειστικά για τη δημοκρατία κι ότι η Παλιά Ελλάδα παρέμεινε πιστή στη μοναρχία. Παρατηρήθηκε επίσης ότι ένας αριθμός ηγετικών στελεχών του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας (ΚΚΕ), που ιδρύθηκε το 1918 σαν Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα, ήταν Μικρασιατικής καταγωγής κι ανάμεσά τους ο Νίκος Ζαχαριάδης, ο γενικός γραμματέας του κόμματος μεταξύ 1931 και 1956…....Γενικά οι πρόσφυγες συνέχισαν να κατηγορούν τους βασιλικούς για τις ατυχίες τους και παρ’ όλες τις στερήσεις παρέμειναν πιστοί στο Βενιζέλο».
Παύλος Κουντουριώτης: Ο πρώτος Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας
Την 1η Μαΐου του 1924, λίγες μέρες μετά το αποτέλεσμα του πρώτου ελληνικού δημοψηφίσματος, πρώτος Πρόεδρος της Δημοκρατίας ορκίστηκε ο Παύλος Κουντουριώτης, ο προσωρινός “ρυθμιστής του πολιτεύματος” όπως τον χαρακτήρισαν. Ποιος ήταν όμως ο Παύλος Κουντουριώτης;
Γεννήθηκε στην Ύδρα το 1855 και πέθανε στο Παλαιό Φάληρο το 1935. Κατατάχθηκε στο Πολεμικό Ναυτικό, ενώ διακρίθηκε ιδιαίτερα στον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897. Το 1900 ως κυβερνήτης του καταδρομικού «Μιαούλης» έκανε τον πρώτο εκπαιδευτικό διάπλου του Ατλαντικού Ωκεανού για ελληνικό πολεμικό πλοίο. Το 1908 ονομάστηκε υπασπιστής του τότε βασιλιά Γεώργιου Α’ και ένα χρόνο αργότερα προήχθη σε πλοίαρχο.
Λίγο πριν τον Α’ Βαλκανικό Πόλεμο τοποθετήθηκε αρχηγός του Στόλου του Αιγαίου, ο οποίος κατέλαβε τη Λήμνο, την Ίμβρο, τη Θάσο, τη Σαμοθράκη, τα Ψαρά και τη Λέσβο.
Μετά τη λήξη και του Β’ Βαλκανικού Πολέμου, ο Παύλος Κουντουριώτης προήχθη σε αντιναύαρχο και έγινε ο πρώτος αξιωματικός του Πολεμικού Ναυτικού που έλαβε το βαθμό αυτό μετά τον Κωνσταντίνο Κανάρη.
Διατέλεσε υπουργός Ναυτικών στις κυβερνήσεις του Αλέξανδρου Ζαΐμη και Στέφανου Σκουλούδη (Σεπτέμβριος 1915-Ιουνιος 1916), ενώ ακολούθησε τον Ελευθέριο Βενιζέλο στα Χανιά και στη Θεσσαλονίκη εκφράζοντας τη διαφωνία του με την πολιτική της ουδετερότητας της Ελλάδας στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Μετά την ανάληψη της πρωθυπουργίας από τον Ελευθέριο Βενιζέλο, την απομάκρυνση του βασιλιά Κωνσταντίνου Α’ και τη διαδοχή από τον βασιλιά Αλέξανδρο, ο Παύλος Κουντουριώτης διορίστηκε και πάλι υπουργός Ναυτικών (Ιούνιος 1917- Δεκέμβριος 1919).
Μετά τον ξαφνικό θάνατο του βασιλιά Αλέξανδρου (στις 12 Οκτωβρίου 1920), ο Παύλος Κουντουριώτης άσκησε την αντιβασιλεία. Ωστόσο μετά την ήττα του Βενιζέλου στις εκλογές του 1920, αποστρατεύτηκε.
Στις 19 Δεκεμβρίου 1923, μετά την απομάκρυνση του βασιλιά Γεώργιου Β', ο Κουντουριώτης ανέλαβε και πάλι χρέη αντιβασιλέα. Την απόφαση έλαβε ο Νικόλαος Πλαστήρας.
Το 1924, όπως προαναφέραμε, ορίστηκε Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας, όμως η κατάληψη της εξουσίας από τον αντιστράτηγο Θεόδωρο Πάγκαλο (Ιανουάριος 1926), οδήγησε τον Παύλο Κουντουριώτη στην απόφαση να παραιτηθεί (Μάρτιος 1926).
Ο Πάγκαλος ανατράπηκε από τον υποστράτηγο Γεώργιο Κονδύλη τον Αύγουστο του 1926 και ο Κουντουριώτης επέστρεψε στην Προεδρία.
Στις 4 Ιουνίου 1929 εξελέγη από τη Βουλή και τη Γερουσία Πρόεδρος της Δημοκρατίας, με 259 ψήφους υπέρ, επί 309 παρόντων βουλευτών και γερουσιαστών. Το Δεκέμβριο του ίδιου έτους παραιτήθηκε για λόγους υγείας.
Πέθανε στις 22 Αυγούστου 1935. Παντρεύτηκε δύο φορές: στο Λονδίνο το 1889 με την Αγγελική Πετροκόκκινου (1865-1903) και στην Αθήνα το 1918 με την Ελένη Κούππα (1876-1957). Απέκτησε παιδιά με την πρώτη του σύζυγο.
Αντί επιλόγου:
Έχουν περάσει 89 χρόνια από αυτήν την πρώτη απόπειρα για δημοκρατία, κι ενώ στις μέρες μας «χαιρόμαστε» μια κεκτημένη δημοκρατία χωρίς τυράννους και μονάρχες, πολλοί μιλούν για δημοκρατία «κατ’ επίφαση». Για μια δημοκρατία κατηργημένη από τη χρόνια πολιτική διαφθορά και από τις συναφείς δημιουργηθείσες κοινωνικές ανισότητες που επέφερε το πελατειακό σύστημα, το οποίο έθρεψε και κακόμαθε την «ελεύθερη» γενιά της μεταπολίτευσης και τους απογόνους της. Για μια δημοκρατία εξαρτημένη και υποθηκευμένη. Θα αρκούσε ένα δημοψήφισμα για να αλλάξει τα πράγματα; Ίσως αρκούσε, αν ο λαός έκανε πραγματικά κουμάντο άμεσα, ή αν έκαναν κουμάντο έστω οι εκλεγμένοι εκπρόσωποί του…
Πηγές: Εθνικό Ίδρυμα «Ελευθέριος Βενιζέλος»
Richard Clogg: ΣΥΝΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΝΕΟΤΕΡΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ
edrana.blogspot.com
tovima.gr
wikipedia.gr
wwwhydramysoul.blogspot.gr
