Επιμέλεια Αθηνά Πετρακάκη
Σε απόσταση 46 χλμ. από το Ρέθυμνο, σε λόφο και μέσα σε ένα κατάφυτο τοπίο βρίσκεται η Μονή Χαλέπας. Ιδρύθηκε στα τέλη της Βενετοκρατίας και σύμφωνα με έγγραφα του 1555, διατηρούσε σημαντική περιουσία.
Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας καταστράφηκε αλλά οικοδομήθηκε ξανά την περίοδο που ηγούμενος ήταν ο Νέστορας Κοκκινίδης. Στις επαναστάσεις κατά των Τούρκων, η Μονή έπαιξε πολύ σημαντικό ρόλο παρέχοντας βοήθεια στους αγωνιστές. Πρόκειται για δίκλιτη βασιλική χωρίς τρούλο που είναι αφιερωμένη στη Γέννηση του Χριστού και στη Μεταμόρφωση του Σωτήρα.
Σε λόφο στον ανατολικό Μυλοπόταμο βρίσκεται απομονωμένο στο πανέμορφο φυσικό του περιβάλλον Το ιστορικό μοναστήρι της Χαλέπας. Γειτονικά χωριά είναι τα Αγρίδια, τα Τσαχιανά, την Αξό και το Βενί.
Ο Ι. Ναός είναι δίκλιτη βασιλική χωρίς τρούλο. Το ένα κλίτος είναι αφιερωμένο στη Γέννηση του Χριστού και το άλλο στη Μεταμόρφωσή του. Αν και η χρονολογία ίδρυσης παραμένει άγνωστη υπάρχουν σημαντικά ιστορικά στοιχεία που επιβεβαιώνουν την ύπαρξη της από τα μέσα του 16ου αιώνα.
Η ύπαρξή της επιβεβαιώνεται επί Ενετών, καθώς στα Αρχεία της Βενετίας βρέθηκαν έγγραφα στο διάστημα 1555-1625, όπου αναφέρουν θέματα περιουσιακά της Μονής. Την περίοδο εκείνη το μοναστήρι ήταν Γυναικείο και βρισκόταν σε παραπλήσιο σημείο όπου σήμερα διασώζεται μόνο η εκκλησία της Αγίας Μαρίνας με σημαντικές τοιχογραφίες. Η Μονή μετετράπη σε ανδρική μετά την καταστροφή της από τους κατακτητές της εποχής, οι οποίοι δεν αρκέστηκαν στην ισοπέδωσή της, αλλά κακοποίησαν και τις μοναχές.
Σύμφωνα με πολύτιμα Έγραφα η Μονή Χαλέπας στα τέλη του 15ου αιώνα και στις αρχές του 16ου, είχε αξιόλογη ακίνητη περιουσία, σπίτια μαγαζιά και εργαστήρια, στο Ρέθυμνο και στο Ηράκλειο. Εξίσου σημαντική ήταν και η αγροτική της περιουσία η οποία ξεκινούσε από την μονή και κατέληγε στη θάλασσα. Σε ιστορικό κείμενο διαβάζουμε ότι είχε 70 μοναχούς, ενώ τα ασημένια της σκεύη ήταν πάνω από 300 οκάδες.
ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΣ
Η Μονή Χαλέπας, λόγω της γεωγραφικής θέσης όπου κατείχε και τις ισχυρής οικονομικής της αυτοτέλειας, αποτέλεσε αρκετές φορές σημείο μαχών κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας. Το πρώτο σημαντικό πλήγμα το υπέστη το 1821, όπου ο Ασήμ Αγάς προερχόμενος από την Αίγυπτο λεηλάτησε τη Μονή. Οι επιθέσεις συνεχίσθηκαν και τα επόμενα χρόνια. Στις 30 Αυγούστου του 1822 ο Τούρκος αρχηγός Χασάν πασάς, επικεφαλής 15.000 πολεμιστών, εισέβαλε από τα δυτικά στο λεκανοπέδιο του Μυλοποτάμου και στρατοπέδευσε στο μοναστήρι της Χαλέπας. Στο πέρασμά του από το Ρέθυμνο μέχρι εκεί, δεν είχε συναντήσει κανένα χριστιανό, ακόμα και τα γυναικόπαιδα είχαν αποσυρθεί σε ορεινά σημεία για να αποφύγουν την οργή του. Οι Μυλοποταμίτες με αρχηγούς το Χούρδο και τον Ανδράκο τον χτύπησαν ξαφνικά την ώρα που αυτός και οι πολεμιστές του ξεκουραζόταν. Μέσα στη σύγχυση οι ζημιές που προκλήθηκαν από τους λιγοστούς Μυλοποταμίτες στο στρατό του Χασάν πασά ήταν αρκετές. Ωστόσο ο πάσας κατάφερε να οργανώσει την άμυνά του. Από τη φλαμούρα, ένα ορεινό όγκο απέναντι από το μοναστήρι, το πυροβολικό του χτυπούσε τους επαναστάτες. Οι βλάβες που προκάλεσε στους κρήτες αγωνιστές ήταν ελάχιστες, ενώ με τις κανονιές του ειδοποιήθηκαν και οι υπόλοιποι οπλοφόροι κάτοικοι της περιοχής. Το βράδυ εκείνης της ημέρας έβρισκε τον πασά με πολλές απόλυες στο στράτευμα του και τους Μυλοποταμίτες να θρηνούν το χαμό 25 παλικαριών τους οι οποίοι πολέμησαν γενναία, όπως οι 300 του Λεωνίδα στις Θερμοπύλες. Μία από τις ξεχωριστές προσωπικότητες της εποχής εκείνης ήταν ο ηγούμενος Νέστωρ Κοκκινάκης ο οποίος διοίκησε τη Μονή για 31 χρόνια.
Η σημαντικότερη όμως χρονιά που το μοναστήρι έπαιξε καθοριστικό ρόλο στον αγώνα κατά του κατακτητή ήταν το 1867. Δυο από τους πιο επιφανής τούρκους Πασάδες ο Ομέρ και ο Ρεσίτ με πανίσχυρο στρατό προσπάθησαν να ενώσουν τις δυνάμεις τους και να θέσουν στην απόλυτη κυριαρχία τους το Μυλοπόταμο. Όμως γειτονικά της Μονής στη θέση «Αράπη Σπήλιος», οι αρχηγοί Πετρουλάκης, Νιώτης, Σκουλάς, και Ξετρύπης, χτυπούσαν την οπισθοφυλακή του Ρεσί και προξενούσαν πανωλεθρία στους Τούρκους. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα ο Ρεσίτ πανικόβλητος να αποσυρθεί στο Πέραμα και να επιχειρήσει με αντιπερισπασμό μαζί με τον Ομέρ πασά να καταλάβει το Μυλοπόταμο, κάτι το οποίο δεν κατέστη δυνατό. Η μάχη αυτή είχε ως αποτέλεσμα οι τουρκικές δυνάμεις να αποτύχουν στο στόχο τους και ο Μυλοπόταμος να περάσει στα χέρια των Ελλήνων.
Αξίζει ωστόσο να σημειωθεί ότι το 2004 άρχισαν οι εργασίες της αναστήλωσης. Μέχρι σήμερα έχει αναστηλωθεί το ηγουμενείο ενώ συνεχίζει να αναστηλώνεται ο δίκλιτος ναός του μοναστηριού.
ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ ΜΟΝΗΣ ΧΑΛΕΠΑΣ1400-1600: Τοιχογραφίες γυναικείας μονής Αγίας Μαρίνας πολύ κοντά στη μονή Χαλέπας
1555: Αναφέρεται σε νοταριακό πληρεξούσιο η μονή Χαλέπας
1576: Επίτροπος της μονής Χαλέπας ο Μανουήλ Γκρεκός
1600: Οι καλόγριες της μονής Χαλέπας δεν αναγνωρίζουν τον πνευματικό που ορίζει η ηγουμένη Υπομονή και απευθύνονται για εξομολόγηση στον πρώην πνευματικό τους Ιωακείμ
1676: Ανακήρυξη "μονής Βωσάκου και του μετοχιού Χαλέπας" σε σταυροπηγιακή από τον Οικουμενικό Πατριάρχη Παρθένιο Δ'.
1740: Ο Βώσακος και όλα τα σταυροπηγιακά μοναστήρια Κρήτης απώλεσαν τη σταυροπηγιακή τους ιδιότητα, προς ενίσχυσιν του νέου μητροπολίτη Κρήτης Γεράσιμου Λετίτζη(ήταν μητροπολίτης την περίοδο 1725-1756)1759 ολοκληρώνεται επί ηγουμένου Μάξιμου Βεργίτση η κατασκευή της περίτεχνης βρύσης της μονής Χαλέπας
1783: Περίπου ανεξαρτητοποιείται η μονή Χαλέπας από το Βώσακο
1791: Ο Πατριάρχης Νεόφυτος Ζ'(Πατριάρχης από το 1789-1794), ζητά από τον Μητροπολίτη Κρήτης Μάξιμο, να ερευνήσει τη διαμάχη μεταξύ των μονών Βωσάκου και Χαλέπας με τον Επίσκοπο Αυλοποτάμου Παρθένιο και να τον ενημερώσει σχετικά.
1791: Ανανέωση σταυροπηγιακής αξίας της Χαλέπας, αφού πλέον δεν είναι μετόχι του Βωσάκου.
1817: Ο περιηγητής Ζίμπερ από τη Βοημία κατατάσσει τη μονή Χαλέπας στα μικρά μοναστήρια της περιοχής
1818: Αναφέρεται η μονή Χαλέπας στη Χωρογραφία (άγνωστου συγγραφέα)
1821: Η μονή Χαλέπας έχει 70 καλόγερους και ηγούμενο το Νέστορα Κοκκινίδη(οπλαρχηγό κατά την Επανάσταση του 21)
1821: Ο Ασίμ πασάς κατέστρεψε όλα τα κελιά της μονής Χαλέπας
1822: Στρατοπεδεύει στη μονή Χαλέπας ο Χασάν πασάς, γαμπρός του αντιβασιλέα της Αιγύπτου Μεχμέτ Αλή. Οι οπλαρχηγοί του Μυλοπόταμου του προξένησαν μεγάλες καταστροφές.
1823: Σφαγή των καλογέρων Χαλέπας από τον Χασάν. Σώζονται μόνο τρεις, οι Νέστωρ Κοκκινίδης, Μάξιμος Βαρσαμής και Νεόφυτος Χαιρέτης.
Αναλαμβάνει ηγούμενος της μονής Χαλέπας ο Νέστωρ Κοκκινίδης
1830-1840: Ανοικοδομείται η μονή Χαλέπας υπό την επίβλεψη του Νέστορα Κοκκινίδη.
1843: Υπογράφεται "συνυποσχετικό" σύμφωνα με το οποίο οι μονές της περιοχής πρέπει να συνεισφέρουν στη δημιουργία σχολείων στα γύρω χωριά. Έτσι η μονή Αρκαδίου πρέπει να προσφέρει ετησίως 2000 γρόσια, η μονή Πρεβέλης 1000, η μονή Αρσανίου 1200, η μονή Ρουστίκων 350, η μονή Βωσάκου 400, και η μονή Χαλέπας 300(η συνεισφορά καθορίζεται βάσει των εσόδων που παρουσιάστηκαν)
1850: Ανανέωση σταυροπηγιακής αξίας της μονής Χαλέπας με σιγίλιο από τον Πατριάρχη Άνθιμο Δ' .
1861: Πεθαίνει ο ηγούμενος της μονής Χαλέπας Νέστωρ Κοκκινίδης
1866: Φιλοξενείται στη μονή Χαλέπας ο πρωτοκαπετάνιος της δυτικής Κρήτης Χατζή Μιχάλης Γιάνναρης, όπου και έτυχε θερμής υποδοχής.
1866: Η μάχη της Τυλίσσου. Η Τύλισσος ήταν μετόχι της μονής Χαλέπας.
1866: Συλλαμβάνεται στο Αρκάδι ο ηγούμενος Χαλέπας Γεράσιμος Στρατήγης κρατώντας το όπλο, του Νέστορα Κοκκινίδη. Ο Μουσταφά πασάς τον απελευθέρωσε ζητώντας του να γυρίσει στο Μυλοπόταμο και να συστήσει στους χριστιανούς να σταματήσουν την επανάσταση.
1867: Πυρπόληση μονών Βωσάκου και Χαλέπας από Ρεσίτ Πασά, ως αντίδραση στην αντίσταση των οπλαρχηγών.
1867: Πολεμική ανταπόκριση του Άγγλου δημοσιογράφου Ιλαρίωνα Σκίννερ, όπου περιγράφει την τραγική κατάσταση της μονής Χαλέπας το 1867, μετά την πυρπόλησή της. Μέσα στο χώρο της όμως ήταν συγκεντρωμένοι πρόσφυγες από όλες τις γύρω περιοχές (Νυν δε τα πάντα εισί καταστροφή και δυστυχία. Τα λείψανα του παρελθόντος και τα δεινοπαθήματα του ενεστώτος αναμίξ παραδόξως πως είναι τύπος όλης της Κρήτης).
1867: Ο αρχηγός του Ανατολικού Μυλοποτάμου εκδιώκει πρόσφυγες από το Μαλεβίζι όταν αυτοί έφτασαν στη Χαλέπα
1871: Επιλέγεται επιστάτης της μονής Χαλέπας ο ηγούμενος του Αγίου Παντελεήμονα Φόδελε, Νεόφυτος Πεδιώτης. Ο διορισμός του Γεράσιμου Στρατήγη, ήταν αντίθετος με διάταξη του διοργανισμού, σύμφωνα με την οποία "δε συμφέρει ηγούμενος να έχει παιδιά"
1873: Η μονή Χαλέπας αντιμετωπίζει τεράστια οικονομικά προβλήματα. Βρίσκεται σε πλήρη ανέχεια.
1874: Επιστάτης της Χαλέπας ο Μελχισεδέκ Βαρδιάμπασης γιατί η μονή Χαλέπας απείχε μεγάλη απόσταση από τη μονή Αγίου Παντελεήμονα Φόδελε και έτσι ο Νεόφυτος Πεδιώτης δεν μπορούσε μα ελέγξει τα δρώμενα στη Χαλέπα
1874: Η Χαλέπα με τρεις μοναχούς(Παρθένιο, Άνθιμο και Μάξιμο) γίνεται μετόχι του Βωσάκου
1875: Συνοδική απόφαση υπέρ Μελχισεδέκ, για επιστροφή περιουσίας στη μονή. Σκάνδαλο στην Κρήτη. Αντίδραση Δημογεροντιών. Υποχώρηση Πατριάρχη. Η Δημογεροντία εξακολούθησε να διαχειρίζεται τις περιουσίες Βωσάκου και Χαλέπας.
1875: Πατριαρχικό Επιτίμιο εναντίον όσων κλέβουν περιουσίες, εργαλεία και ζώα από τις μονές Βωσάκου και Χαλέπας.
1881: Στη μονή Χαλέπας μένουν τρεις μοναχοί( Παρθένιος, Άνθιμος και Μάξιμος) και οκτώ κοσμικοί, ενοικιαστές της περιουσίας Χαλέπας.Δεν μπορούσε δηλαδή να εκλέξει ηγούμενο.
1885: Ηγούμενος Χαλέπας αναλαμβάνει ο Ιάκωβος Πλουμής, ο οποίος ήταν μοναχός του Βωσάκου. Είχε σπουδάσει Θεολογία στην Αθήνα και είχε τραυματιστεί κατά την επανάσταση του 1866. Στην επανάσταση του 1897 οργάνωσε δική του επαναστατική ομάδα στην οποία συμμετείχαν και τέσσερις μοναχοί της Χαλέπας και διέθεσε όλα τα εισοδήματα της μονής από το μετόχι της Τυλίσσου στην επανάσταση.
1900: Η μονή Χαλέπας κρίθηκε διαλυτή
1901: Ο ηγούμενος της μονής Χαλέπας Αγαθάγγελος παραπέμπεται από τον επίσκοπο Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου Διονύσιο Καστρινογιαννάκη σε συνοδικό δικαστήριο.
1935:Η μονή Χαλέπας κρίνεται μόνιμη
1950: Η μονή Χαλέπας ερημώνεται
1990: Πεθαίνει ο Καλλίνικος Βάμβουκας, ο οποίος ασκούσε τα καθήκοντα του ηγουμένου της μονής Χαλέπας διαμένοντας στη μονή Δισκουρίου.
Πηγή: milopotamos.com
