Ο ΑΓΙΟΓΡΑΦΟΣ ΣΠΥΡΟΣ ΚΑΛΑΪΤΖΑΝΤΩΝΑΚΗΣ
Κάθε λαός διακρίνεται από ένα ιδιαίτερο πολιτιστικό στίγμα. Αν χάσει αυτό το στίγμα χάνει τη φυσιογνωμία του, η οποία είναι κεφαλαιώδους σημασίας προϋπόθεση για την ύπαρξή του, τη δυνατότητα της παρουσίας του στην παγκόσμια κοινότητα και την υγιή ιστορική του εξέλιξη. Σε κάθε πολιτισμό υπάρχουν στοιχεία διαχρονικότητας, που αναδύονται και επανέρχονται συνεχώς διαφοροποιημένα αλλά ακατάλυτα, παρά τα όποια εκσυγχρονιστικά ρεύματα.
Εδώ ακριβώς εντοπίζεται και η τεράστια σημασία της παράδοσης ως οργανικού προαπαιτούμενου συνειδητοποίησης της συνέχειας και της ταυτότητας ενός λαού. Συνειδητοποίησης της ταυτότητας σε μια εποχή που ο πολιτιστικός ιμπεριαλισμός, συχνά εμφανιζόμενος ως μεταμοντερνισμός, υποβαθμίζει και καταπνίγει οτιδήποτε προέρχεται από το παρελθόν, στο όνομα μιας συγχρονικής αντίληψης εμπορευματοποιημένου πολιτισμού που υποκρύπτει τη λογική μιας ιστορικής στασιμότητας, ενός τέλους της ιστορίας, και αποθεώνει τον ατομικισμό και τον μεταβαπτισμένο σε δημιουργική <<αυθορμησία>> υποκειμενισμό.
Ο πολιτιστικός ιμπεριαλισμός που χαρακτηρίζει την εποχή μας στρέφεται κατά των εθνικών πολιτιστικών ριζών και προκαλεί ισοπεδωτικές διαδικασίες που υπονομεύουν την πολιτιστική φυσιογνωμία του λαού μας.
Η πολιτιστική εισβολή δεν σημαίνει απλώς ότι χάνεται ένα απόθεμα, μια κληρονομιά. Σημαίνει ακόμα ότι ανοίγουν διάπλατα οι πύλες για να εισχωρήσουν και να κυριαρχήσουν ξένα συμφέροντα, οικονομικά, πολιτικά, στρατιωτικά, να περάσουν όλοι εκείνοι οι μηχανισμοί που στρέφονται κατά των συμφερόντων και της ίδιας της υπόστασης ενός λαού. Γι' αυτό ακριβώς ο πολιτισμός με ό,τι περιλαμβάνει, από τη γλώσσα, τα ήθη και τα έθιμα μέχρι τις τέχνες και τις παραδοσιακές μορφές δημιουργίας, είναι το ισχυρότερο ανάχωμα απέναντι στην οποιαδήποτε καταστροφική διείσδυση. Είναι η πρώτη και η έσχατη γραμμή άμυνας απέναντι στον μεθοδικά σχεδιασμένο πολιτιστικό ιμπεριαλισμό, ο οποίος προωθεί, με σκοπό να επιβάλλει, δυτικά πολιτιστικά υποδείγματα και αξίες που οδηγούν σε έναν τύπο νεοβαρβαρισμού, όπως τόνισε χαρακτηριστικά ο ιστορικός Άρνολντ Τόινμπυ.
Ειδικότερα, όσον αφορά στο λαό μας, το βάρος της πολιτιστικής ευθύνης είναι τεράστιο. Κι αυτό όχι μόνο γιατί ζούμε στον τόπο που κάποτε άνθησε ο κορυφαίος πολιτισμός του κόσμου και η γλώσσα μας, η αρχαιότερη γλώσσα στον κόσμο, είναι συνέχεια εκείνης των αρχαίων Ελλήνων, αλλά και διότι υπάρχουν πολιτιστικά δεδομένα που διαμορφώθηκαν στη διαδρομή των αιώνων και είναι ενεργά μέχρι σήμερα. Σε μια εποχή λοιπόν υπερπληροφόρησης και τεράστιας σύγχυσης που, όπως έλεγε χαρακτηριστικά ο Γιάννης Τσαρούχης <<ο καθένας μπορεί να επιβάλλει το ψεύδος του, με τον ιδρώτα του προσώπου του>>, επιβάλλεται να προβάλλονται και να αναδεικνύονται σημαντικά γεγονότα της τέχνης και του πολιτισμού μας που τιμούν πραγματικά τον τόπο μας και ταυτόχρονα υπηρετούν τον Πολιτισμό με ''Π'' κεφαλαίο, γιατί με τη μεγάλη εμβέλειά τους ξεπερνούν τα όρια της Κρήτης και τα σύνορα της χώρας μας.
Ως γνωστόν το Ερμιτάζ στην Αγία Πετρούπολη της Ρωσίας είναι ένα από τα μεγαλύτερα, παλαιότερα και πιο αξιόλογα Μουσεία στον κόσμο. Αποτελείται από ένα μεγάλο συγκρότημα έξι ιστορικών κτιρίων, τα παλαιά Ανάκτορα, στις όχθες του ποταμού Νέβα, και η συλλογή του περιλαμβάνει περισσότερα από τρία εκατομμύρια εκθέματα που καλύπτουν ένα ευρύτατο φάσμα όλων των ιστορικών περιόδων του παγκόσμιου πολιτισμού. Μεταξύ άλλων, φιλοξενεί εκθέματα από την αρχαία Ελλάδα, την Αίγυπτο και τη Ρώμη, ενώ ενδεικτικό της αξίας του Μουσείου του Ερμιτάζ είναι το ότι τα εκθέματά του περιλαμβάνουν συλλογή δυτικής ευρωπαϊκής τέχνης με έργα των Λεονάρντο ντα Βίντσι, Ρέμπραντ, Ελ Γκρέκο, Ντιέγκο Βελάσκεθ, Πάμπλο Πικάσσο, Φρανθίσκο Γκόγια, Ωγκύστ Ροντέν, Ανρί Ματίς, Πωλ Σεζαν, Κλωντ Μονέ κ.α.
Κατόπιν της έγκρισης του Πατριάρχη της Ρωσίας (Μόσχας και πασών των Ρωσιών) Κύριλλου, η Δ/νση του Ερμιτάζ αποφάσισε να οικοδομήσει έναν Ναό καθαρά Βυζαντινό, το Ναό του Ευαγγελισμού, Σταυροειδούς ρυθμού με τρούλο. Ο Ναός αυτός οικοδομήθηκε και είναι στις διαστάσεις που έχει ο Ναός της Αγίας Φωτεινής στον Κουμπέ του Ρεθύμνου.
Η Δ/νση του Μουσείου αποφάσισε επίσης η αγιογράφηση του Ναού του Ευαγγελισμού, δίπλα στον οποίο προστίθενται κτιριακές εγκαταστάσεις που θα στεγάσουν ιερείς και μοναχούς, να γίνει αυστηρά σύμφωνα με τη Βυζαντινή τεχνοτροπία και τα Βυζαντινά πρότυπα, και μάλιστα οι λέξεις που θα αναγράφονται στις εικόνες να είναι μόνο στην ελληνική γλώσσα ώστε να μην υπάρχει καμία απόκλιση από το βυζαντινό τύπο.
Την πρωτοβουλία για την αναζήτηση και επιλογή του καταλληλότερου αγιογράφου ανέλαβε ο Αντιπρόεδρος του Ερμιτάζ Μιχαήλ Νοβίκοφ. Μετά από εξέταση των προτάσεων που υποβλήθηκαν, προτάσεις που πέρασαν και από τον έλεγχο του υπευθύνου του Τήματος Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Συλλογών και Επιμελητή του Μουσείου του Ερμιτάζ Δρα Γιούρι Πιατνίτσκι, επελέγη ο Ρεθύμνιος Αγιογράφος Σπύρος Καλαϊτζαντωνάκης για την ανάληψη της εκτέλεσης του έργου της αγιογράφησης του Ναού.
Θα πρέπει να σημειωθεί ότι, αν αποφασιζόταν να γίνει η αγιογράφηση του Ναού με ρώσικη τεχνοτροπία, το έργο θα ανατίθετο ασφαλώς σε Ρώσο αγιογράφο, καθώς η χώρα διαθέτει έξοχους τεχνιτες της τεχνοτροπίας αυτής.
Απ' ό,τι μας είπε στις σχετικές συζητήσεις μας ο Σπύρος Καλαϊτζαντωνάκης, του έκανε μεγάλη εντύπωση η υποδοχή του στο αεροδρόμιο της Αγίας Πετρούπολης από αντιπροσωπεία του Ερμιτάζ, ο σεβασμός με τον οποίο τον υποδέχθηκαν και η εκτίμηση που έδειξαν στο πρόσωπό του. Έκτοτε όταν μεταβαίνει στην Αγία Πετρούπολη, με όλα τα έξοδα πληρωμένα, από τη μετάβαση, τη διαμονή κάτω από άριστες συνθήκες, τη διατροφή μέχρι και την επιστροφή, απολαμβάνει μεγάλης εκτίμησης για το έργο του και ιδιαίτερης προσωπικής φροντίδας. Του έχουν διαθέσει διερμηνείς και συνοδούς για να τον εξυπηρετούν ώστε να μην ασχοληθεί ούτε με τις ατομικές του αποσκευές.
<< Όλα αυτά >>, μας είπε ο Σπύρος Καλαϊτζαντωνάκης, << αισθάνθηκα να μου προσθέτουν τεράστιο βάρος ευθύνης και καθήκοντος >>.
Το έργο έχει ξεκινήσει προ τριετίας και η αγιογράφηση του Ναού εξελίσσεται κανονικά υπό την επίβλεψη των αρμοδίων του Μουσείου.
Ο Σ. Καλαϊτζαντωνάκης μας είπε χαρακτηριστικά: << Είναι μεγάλη τιμή για μένα που βρίσκομαι στην Αγία Πετρούπολη της Ρωσίας και αγιογραφώ αυτό τον Ναό υπό τη συνεχή εποπτεία των υπευθύνων του Ερμιτάζ, ενός από τα μεγαλύτερα και πλουσιότερα μουσεία του κόσμου, κατόπιν εγκρίσεως του Πατριάρχη της Ρωσίας και επιλογής μου από τη Δ/νση του Μουσείου. Νιώθω υπερήφανος σε ό,τι αφορά το πολιτιστικό στίγμα που αφήνω πίσω μου ως Έλληνας. Και πέρα απ' αυτό ενισχύεται η πεποίθησή μου ότι η αγιογραφία, είτε σαν θρησκευτικό αντικείμενο είτε σαν καλλιτεχνικό-αισθητικό προϊόν, θα διαδίδεται, πράγμα που έχει αποδειχθεί από την αντοχή στο χρόνο παρά τις τεράστιες ιστορικές μεταβολές στους αιώνες που πέρασαν. Μάλιστα, ως στοιχείο του πολιτισμού, τα τελευταία χρόνια άρχισε να ερευνάται συστηματικά από τη Βυζαντινολογία και την Ιστορία της Τέχνης σε όλη την Ευρώπη. Υπ' όψη ότι εκτός από τους μαθητές που έχω στην Ελλάδα, έχω μαθητές οι οποίοι έρχονται από το εξωτερικό, από την Ολλανδία μέχρι τη Νότιο Αφρική. Δεν πρέπει ακόμα να ξεχνούμε ότι, στην περίοδο της Τουρκοκρατίας, δώδεκα γενιές Ελλήνων γεννήθηκαν και πέθαναν σκλαβωμένες και όμως και εκκλησίες υπήρχαν και αγιογραφίες γίνονταν και η γλώσσα δεν χάθηκε μέσω αυτών των δεδομένων, και έτσι το Έθνος διατήρησε τη γλώσσα, την ταυτότητα και τη συνοχή του. >>.
Ο Σπύρος Καλαϊτζαντωνάκης ασχολείται πάνω από σαράντα χρόνια επαγγελματικά με την Αγιογραφία και τη διδασκαλία της. Βαθύς γνώστης της Βυζαντινής τεχνοτροπίας, εργάζεται πάνω στα πρότυπά της, εμπλουτίζοντάς την με πρότυπα της Κρητικής τεχνοτροπίας αλλά και της Μακεδονικής Σχολής, τις οποίες έχει μελετήσει και ερευνήσει σε βάθος, καταλήγοντας έτσι σε μια μοναδική εκφραστική διατύπωση που ξεχωρίζει και θέτει την προσωπική του σφραγίδα στα έργα του. Αξιοποιεί στο έπακρο και πάντα με αίσθηση του μέτρου τις εκφραστικές δυνατότητες του χρώματος, και αυτό αναγνωρίζεται εύκολα στα έργα του, τα οποία εκπέμπουν μια χαρακτηριστική εσωτερική μεταφυσική λάμψη και δύναμη. Μελετητής όλων των τάσεων από τους Ελληνιστικούς χρόνους και τα Φαγιούμ μέχρι σήμερα, προχωρεί ακόμη πιο πέρα γι' αυτό και τα έργα του δεν είναι πιστά αντίγραφα, που έχουν την ψυχρότητα και την ξεραϊλα του αντιγράφου, αλλά συμπυκνώνουν τάσεις και καταγράφουν τη γνώση, το αίσθημα και την ψυχή που τους προσδίδουν αυτή την εκφραστική δύναμη και την αλήθεια. Με τα λόγια του ίδιου, << η εικόνα πρέπει να έχει μια γλυκύτητα, να σου ξυπνά το θρησκευτικό συναίσθημα, να μεταδίδει μια ηρεμία, μια γαλήνη και να σε προετοιμάζει για την προσευχή. Να έχει τελικά τη δύναμη να διεγείρει τον συγκινησιακό κόσμο όπως κάθε καλό και σωστό έργο τέχνης. >>.
Το βιογραφικό του είναι εκτεταμένο και, για την οικονομία του χώρου, θα επανέλθουμε με επόμενο άρθρο, στο οποίο θα αναφερθούν και σημαντικά στοιχεία για την τέχνη της Αγιογραφίας που μας ανέφερε ο ίδιος στις σχετικές συζητήσεις μας.
Σε καιρούς που επικρατούν κατά σύστημα οι εύκολες και γρήγορες λύσεις, ο Σπύρος Καλαϊτζαντωνάκης, αντίθετα στο πνεύμα των καιρών, επενδύει στην αγιογραφική εργασία του πολύ χρόνο, κόπο, φροντίδα και επιμέλεια και, ευτυχώς, η προσπάθεια και το έργο του δικαιώνονται.
Εκτός από την κορυφαία διάκριση που αποτελεί η επιλογή του για την αγιογράφηση του Ναού του Ευαγγελισμού του Μουσείου του Ερμιτάζ, έχει αγιογραφήσει την Εκκλησία Πέτρου και Παύλου στη Νυρεμβέργη της Γερμανίας και δεκάδες Εκκλησιών στην Κρήτη, από εξωκλήσια μέχρι το Μητροπολιτικό Ναό στο Ρέθυμνο σε συνεργασία με τον Απόστολο Θεοδωρακόπουλο (1984) και την Εκκλησία του Μασταμπά. Πολλά έργα του βρίσκονται σε κορυφαίες συλλογές Κληρικών και Λαϊκών και στις πέντε Ηπείρους. Ενδεικτικά αναφέρουμε τον Οικουμενικό Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Βαρθολομαίο, τον Πατριάρχη Αλεξανδρείας και πάσης Αφρικής Θεόδωρο Β', τον Αρχιεπίσκοπο Θυατείρων και Μεγάλης Βρεταννίας Γρηγόριο και τον Ηγούμενο της Μονής Φιλοθέου του Αγίου Όρους.
Τέλος, με την ευκαιρία, θα αναφέρουμε ότι ο Σπύρος Καλαϊτζαντωνάκης θα συμμετάσχει με έργα του στην έκθεση Αγιογραφίας που θα πραγματοποιηθεί σε αίθουσα του Ναού των Τεσσάρων Μαρτύρων στο Ρέθυμνο από τις 23 Οκτωβρίου 2014.
Σπύρος Σηφακάκης – Δρ Κοινωνιολογίας του Πολιτισμού Παν/μίου Μπέρμιγχαμ
Τίτος Σηφακάκης – Ζωγράφος
